Ksi±¿ka rêkopi¶mienna w Polsce TABLE { FONT-SIZE: 11pt; FONT-FAMILY: garamond, georgia, times, serif } TR { FONT-SIZE: 11pt; FONT-FAMILY: garamond, georgia, times, serif } TD { FONT-SIZE: 11pt; FONT-FAMILY: garamond, georgia, times, serif } P { FONT-SIZE: 11pt; MARGIN-LEFT: 4px; MARGIN-RIGHT: 3px; FONT-FAMILY: garamond, georgia, times, serif } .maly { FONT-SIZE: 9pt; MARGIN-LEFT: 5px } .mal { FONT-SIZE: 8pt; MARGIN-LEFT: 4px; MARGIN-RIGHT: 3px; FONT-FAMILY: verdana, arial,sans-serif } H1 { FONT-SIZE: 16pt; COLOR: #783e0e; FONT-FAMILY: Garamond, times, serif } H5 { FONT-SIZE: 12pt; COLOR: #93290b; FONT-FAMILY: Garamond, times, serif } UL { FONT-SIZE: 9pt } LI { FONT-SIZE: 9pt } OL { FONT-SIZE: 9pt } A { FONT-WEIGHT: bold; TEXT-DECORATION: none } A:link { COLOR: #990000 } A:hover { COLOR: #0066ff } A:active { COLOR: #00cc00 } A:visited { COLOR: #330000 } Strona powitalna >> Historia ksi±¿ki >> Ksi±¿ka w Polsce  ie wiele wiadomo o wytwarzaniu ksi±¿ki rêkopi¶miennej w Polsce ¶redniowiecznej. Niektórzy badacze nawet w±tpi±, czy w tym okresie w ogóle istnia³y na jej terenie jakiekolwiek skryptoria. Decyduj±cym w tym wzglêdzie momentem by³o przyjêcie przez Mieszka I jego dwór w 966 r. religii chrze¶cijañskiej wed³ug obrz±dku ³aciñskiego przez co Polska dosta³a siê w orbitê wp³ywów kultury zachodniej. Pierwsze ksiêgi zosta³y do Polski przywiezione przez duchownych przyby³ych z Czech w orszaku D±brówki. W tym czasie znajomo¶æ pisania i czytania na terenie Polski by³a zjawiskiem zupe³nie wyj±tkowym. Posiadali tê umiejêtno¶æ w³a¶ciwie tylko obcokrajowcy, przebywaj±cy tutaj np. w celach misyjnych oraz ich uczniowie nale¿±cy równie¿ do stanu duchownego. Dlatego te¿ je¶li istnia³y wówczas warsztaty pisarskie, to podobnie jak w ca³ej Europie, nale¿y siê ich doszukiwaæ w klasztorach mi.in. benedyktyñskich, które znajdowa³y siê w Tyñcu, £ysej Górze, Lublinie, na ¦w. Krzy¿u i Trzemesznie. Oprócz dzia³alno¶ci, jak± w zakresie ksi±¿ki rozwija³y klasztory i biskupstwa, takie jak: Gniezno, Poznañ, P³ock, Kraków, Ko³obrzeg i Wroc³aw, wybitn± rolê odegra³ równie¿ dwór ksi±¿êcy. Rozleg³e stosunki dyplomatyczne i personalne rodziny piastowskiej z Zachodem, liczne poselstwa do Czech, Wêgier, Rzymu i na dwór cesarzy niemieckich u³atwia³y import ksi±¿ki. Cenne ksiêgi sprowadzane by³y do Polski za po¶rednictwem ksiê¿niczek zachodnich, które tu przybywa³y jako ¿ony Piastów. Nie zachowa³y siê jednak do naszych czasów najwcze¶niejsze rêkopisy, które zgromadzili pierwsi Piastowie, poniewa¿ zginê³y w zamieszkach, jakie rozpêta³y siê po ¶mierci Mieszka II (1034 r.) i w czasie najazdu Brzetys³awa czeskiego w 1038 r.  Materia³ Pisarski Do pisania wykorzystywano wy³±cznie lub prawie wy³±cznie pergamin. Pierwsza znana dzi¶ wiadomo¶æ o papierze w Polsce pochodzi z r, 1325, chodzi w niej o rachunki ze ¶wiêtopietrza i dziesiêcin, zbieranych przez wys³anników papieskich -obcokrajowców. Sami, natomiast Polacy zaczêli pisaæ na papierze dopiero ok. roku 1360. Na rz±dy wiêc Kazimierza Wielkiego przypad³ pocz±tek coraz czêstszego wypierania pergaminu przez tañszy od niego papier, choæ ten prawie do koñca XV w. pochodzi³ wy³±cznie z importu. Mimo to ju¿ o sto lat wcze¶niej zdoby³ on wyra¼n± przewagê nad pergaminem i w praktyce ograniczy³ jego stosowanie dla szczup³ej grupy rêkopisów. By³y to przede wszystkim ksiêgi liturgiczne oraz inne, którym z jaki¶ powodów zamierzano nadaæ piêkn± szatê graficzn±. (np. przeznaczone na dary). Ich produkcj± od koñca XIV w. a¿ do pocz±tku XVI stulecia zajmowali siê nie tylko duchowni, lecz równie¿ ludzie ¶wieccy, tzw. katedrali¶ci. Mianem tym okre¶lano pisarza artystê, czyli kaligrafa, zawodowo uprawiaj±cego tê sztukê w celach zarobkowych.   Jêzyk pisarski Poniewa¿ wspólnym jêzykiem duchowieñstwa i szkó³ by³a wówczas ³acina, dlatego te¿ wszystkie ksi±¿ki pisane by³y w tym w³a¶nie jêzyku. Polszczyzna pojawia siê w nich co najwy¿ej w postaci oddzielnych s³ów czy te¿ krótkich zdañ, jak to ma miejsce w "Ksiêdze henrykowskiej".  Iluminatorstwo Do naszych czasów dochowa³o siê ok. 20 iluminowanych rêkopisów z XI i XII w. zwi±zanych z Polsk±. Pochodz± one z bibliotek kapitulnych i klasztornych Gniezna, Poznania, Krakowa, Tyñca, Kruszwicy, Lubina, P³ocka. Przywo¿one z W³och, z terenu dzisiejszej Belgii, z Niemiec i Czech, bywa³y w Polsce uzupe³niane, kontynuowane i na¶ladowane w skryptoriach polskich klasztorów (np. tzw. "Pontifikale" biskupów krakowskich). Tak¿e liczne inicja³y paru kodeksów liturgicznych z XII w. w Bibliotece Kapitulnej w P³ocku powsta³y prawdopodobnie w Polsce. Pewne jest, ¿e malarze dzia³ali wówczas w Polsce, mo¿emy choæby wymieniæ Guntera zatrudnionego w P³ocku przez biskupa Aleksandra z Malonne.  Wczesne zabytki obcego pochodzenia "Kazania postne" z VII w. pochodz±ce z Francji, ozdobione irlandzkimi plecionkowymi inicja³ami. Obecnie jest przechowywany w Bibliotece Kapitulnej w Krakowie. "Ewangeliarz emmeramski" z XII w., wykonany w klasztorze ¶w. Emmerama w Ratyzbonie. Do Polski przywieziony przez Judytê Mariê, drug± ¿onê W³adys³awa Hermana, jako dar cesarza Henryka V. Iluminacje tego zabytku zawieraj± symbole i sceny ewangeliczne, jak równie¿ portrety cesarzy i opatów emmeramskich. Tekst "Ewangeliarza" przechowywany jest tak¿e w Bibliotece Kapitulnej w Krakowie.Wiêcej >>> "Ewangeliarz gnie¼nieñski" z XI w. napisany czyst± manisku³± karoliñsk±. Jest dzie³em czeskiej szko³y kaligraficzno-malarskiej, pisany jest z³otem i ozdobiony ca³ostronicowymi barwnymi miniaturami. "Kodeks z³oty pu³tuski" z XI w. Nale¿a³ dawniej do katedry p³ockiej, dlatego niekiedy zwany jest "Ewangeliarzem p³ockim". Jest on zaliczany do najstarszych zabytków pisanych w ca³o¶ci kapita³±. Ozdobienie i wykoñczenie wskazuje, ¿e jest dzie³em czeskiej szko³y.Wiêcej >>> "Kodeks Gertrudy" znajdowa³ siê w Polsce przez krótki okres czasu. By³ to psa³terz sporz±dzony pierwotnie w X w. w Reichenau dla biskupa trewirskiego Egberta. Do Polski przywioz³a go Ryksa, druga ¿ona Mieszka II i podarowa³a go swej córce Gertrudzie, z któr± w wianie powêdrowa³ na Ru¶. Pó¼niej wracaj±c znów na Ru¶ sta³ siê w³asno¶ci± Gertrudy, córki Boles³awa Krzywoustego, nastêpnie dosta³a go trzecia Gertruda, hr. Andechs, królowa wêgierska, a¿ wreszcie przechodz±c z r±k do r±k trafi³ do muzeum w Cividale w pó³nocnych W³oszech, dlatego zwany jest kodeksem z Cividale. Rêkopis jest bogato iluminowany, posiada dodany kalendarz krakowski oraz liczne dopisy i noty historyczne zwi±zane z dziejami Polski i Wêgier.Wiêcej >>> "Ordo Romanus" - kodeks zawieraj±cy ksiêgê liturgiczn±, ofiarowany Mieszkowi II w 1029 r. przez szwabsk± ksiê¿niczkê Matyldê. Niestety rêkopis zagin±³, posiadamy tylko reprodukcjê ca³ostronicowej miniatury, przedstawiaj±cej Matyldê wrêczaj±c± Mieszkowi ksiêgê wraz z piêknym tekstem dedykacyjnym.   Przejd¼ do:{ Strona powitalna }{ Dzia³: historia ksi±¿ki }{ Dawne oprawy w Krakowie}{Ksi±¿ka arabska} { Ksi±¿ka w Irlandii }  Galeria zabytków polskiejksi±¿ki rêkopi¶miennej Zabytki polskieBogurodzicaKazania ¶wiêtokrzyskiePsa³terz floriañskiBiblia Królowej ZofiiKodeks Baltazara BehemaGradua³ OlbrachtaPsa³terz pu³awski Msza³ Erazma Cio³ka   Zabytki rêkopi¶mienne obcego pochodzenia Kodeks GertrudySakramentarz tynieckiEwangeliarz emmeramskiKodeks pu³tuski Copyright © wersja on-line Stanis³aw Skórka. Tekst opracowa³y: Anna Do³êga i Maria Drebot (absolwentki IBiIN AP Kraków) .Ostatnia aktualizacja styczeñ 2003. Statystyka. Najlepiej ogl±daæ w rozdzielczo¶ci 1024x768.