��Ro[
liny uprawne Wsp�B
czesny czB
owiek ze swoj
wiedz
i nauk
zatarB
ju|
granic
mi
dzy ro[
linami uprawnymi, a pozostaB
ymi, kt�re w wi
kszo[
ci przypadk�w i tak s
wykorzystywane przez czB
owieka do r�|
nych cel�w. CzB
owiek zawsze nastawiaB
si
na wykorzystanie [
wiata ro[
linnego, jako podstawowego czynnika dostarczaj
cego mu [
rodk�w od|
ywczych w r�|
nej postaci. Ro[
liny uprawiane dla orzech�w Czasznia maB
pia  kru|
yca  drzewo, owocem jest 27 x 23 cm z otworem do 18 cm jajowata torebka, kt�ra zawiera orzechy nazywane rajskimi, tr�jkanciaste, wielko[
ci [
liwki, smaczne zawieraj
ce do 65% tB
uszczu. Drzewipest orzechodajny  drzewo do 60 m wys., owoc do 15 cm [
rednicy zawiera 3 4 kanciasto jajowate orzechy zwane ma[
lanymi, zawieraj
cymi du|
o tB
uszczu, smaczne. Durian wB
a[
ciwy  do 40 m wys. drzewo, owoc mi
sisty du|
y do 30 cm dB
ug. o doskonaB
ym smaku mi
|
szu, zawiera nasiona smaczne, jadane, jak kasztany jadalne. Kasztan amerykaD
ski  drzewo do 30 m wys., orzechy smaczne 2 3 w kolczastej okrywie owocu. Kasztan jadalny  drzewo do 25 m wys., orzechy zwane kasztanami zawieraj
do 60% skrobi, cukry i tB
uszcze, s
bardzo smaczne, jadane na surowo, gotowane i pieczone. Kola zaostrzona  drzewo do 10 m wys., owoce zwane orzechami kola (guru), s
spo|
ywane jako u|
ywka do |
ucia. Zawieraj
one kofein
i s
u|
ywane do produkcji sB
ynnej Coca coli. Leszczyna  krzew do 8 m wys., orzechy zwane laskowymi, smaczne, zawieraj
ce ok. 65% tB
uszczu, biaB
ko i cukry, jadane s
na surowo i u|
ywane w cukiernictwie. Leszczyna drzewiasta  drzewo do 20 m wys., orzechy okr
gB
e do 2 cm [
rednicy, jadalne, zwane orzechami tureckimi. Leszczyna Lamberta  krzew do 5 m wys., orzechy zwane lombardzkimi, bardzo smaczne, o smaku migdaB
owym, u|
ywane te|
w cukiernictwie do chaB
wy. Limba syberyjska  drzewo iglaste do 35 m wys., nasiona szyszek do 1 cm [
rednicy zwane orzeszkami cedrowymi, smaczne, zawieraj
do 45% tB
uszczu. Lotos orzechodajny  b�b wodny, nelumbo, bobowiec  bylina w�d sB
odkich o du|
ych do 35 cm [
rednicy kwiatach. Owoce bogate w skrobi
, jadalne, zwane s
egipsk
fasol
, smak zbli|
ony do orzechowego. Makadamia  tr�jlistna australijska, owocem jest pestka bardzo twarda, 75% tB
uszczu, jeden z najsmaczniejszych i najcenniejszych orzech�w. Nogal  drzewo o pi
knym drewnie i smacznych orzechach w przyr�wnikowych lasach g�rskich w Andach. Orzacha  orzech ziemny  ro[
lina roczna do 50 cm wys., szypuB
ki kwiatowe po przekwitnieniu wydB
u|
aj
si
ku doB
owi i wpychaj
w ziemi
tworz
cy si
str
k, kt�ry dojrzewa w ziemi i st
d nazwa orzeszki ziemne. Str
ki zawieraj
1 4 nasiona, smaczne bardzo po|
ywne, zawieraj
do 50% tB
uszczu. Pra|
one lub solone stanowi
przysmak. Orzech wB
oski  drzewo do 30 m wys., owoc o bardzo twardej okrywie, nasienie falisto powyginane, smaczne zawiera do 60% tB
uszczu. Orzesznica wyniosB
a  bertolecja  drzewo do 50 m wys., owocem jest czarna do 15 cm [
rednicy torebka (1 1,8 kg) zawieraj
ca nasiona zwane orzechami brazylijskimi. Zawieraj
one 50 70% tB
uszczu i s
smaczne. Orzesznik pekan  drzewo do 50 m wys., owoc podB
ugowaty z pestk
zwan
orzechem, zawieraj
cym do 70% tB
uszczu, jest bardzo smaczny i po|
ywny. Orzesznik pi
ciolistkowy  drzewo do 40 m wys., owoc  pestkowiec z |
ebrowanym orzechem, smacznym i po|
ywnym. Pistacja wB
a[
ciwa  pistakowiec  niedu|
e drzewo 5 7 m wys., owoc owalny zawiera pestk
zwan
orzechem pistacjowym. Zawiera do 60% tB
uszczu, sB
odki, przyjemnie pachn
cy, jadalny i u|
ywany do wyrob�w cukierniczych. Ro[
liny uprawiane dla jadalnych bulw Bulwa  topinambur, sB
onecznik bulwiasty  bylina 1 2,5 m wys., bulwy jadalne, podobne do ziemniaka. Cibora jadalna  bylina do 1 m wys., bulwki jajowate, pomarszczone do 3 cm dB
ugie, zawieraj
do 28% skrobi i 20% tB
uszczu, smaczne, o zapachu migdaB
a, nazywane migdaB
ami ziemnymi, spo|
ywane na surowo, gotowane lub pra|
one. Jams  ignam, pochrzyn  ro[
lina uprawiana w krajach tropikalnych ze wzgl
du na bulwy podobne do ziemniaka. Kolokazja jadalna  kle[
nica, taro  bylina, wytwarzaj
ca jedn
du|

bulw
, do 4 kg, jadalna po ugotowaniu lub po usma|
eniu, po|
ywna. Kr
piel pierzastodzielna  takka  bylina 80 100 cm wys., z podziemn
du|

bulw
do 15 cm [
rednicy, jadaln
lub przerabian
na m
czk
skrobiow
. Maniok jadalny  krzew 1,5 3 m wys., korzenie bulwiaste 45 a nawet 60 cm dB
ugie i wagi od 4 do 10 kg, zawieraj
do 40% skrobi i 5% cukru. Najbardziej rozpowszechniona ro[
lina w krajach tropiku. Jadalna po ugotowaniu lub upieczeniu. Po zmieleniu wysuszonych bulw uzyskuje si
po|
ywn
m
czk
skrobiow
tzw. arrowroot, kt�ra z kolei po wypra|
eniu daje tapiok
. Maranta trzcinowa  bylina do 2 m wys., tworzy bulwiaste rozB
ogi (podziemne) przerabiane na m
czk
arrowroot, u|
ywan
do przyrz
dzania potraw. Paczula  koleus, pokrzywa amerykaD
ska  smaczne jadalne bulwy podobne do ziemniak�w. Pochrzyn skrzydlaty  pn
cze zielne trwaB
e, wytwarza bulw
do 2 m dB
ugo[
ci i do 18 kg wagi. Bulwa zawiera du|
o skrobi, jadalna po ugotowaniu lub upieczeniu. Wilec ziemniaczany  batat  bylina o B
odydze pB
o|

cej do 5 m dB
ugo[
ci, korzenie boczne grube, bulwiaste do 3,5 kg. Bulwy te obfituj
w skrobi
. Jadane jak ziemniaki. Ziemniak  bylina do 1 m wys., podziemne bulwy bogate w skrobi
, smaczne po ugotowaniu lub upieczeniu. Najbardziej rozpowszechniony w uprawie. Ziemniara jadalna  bylina do 1 m wys., o grubym bulwiastym kB

czu, z kt�rego wyrasta kilka bulw. Przyrz
dza si
je jak ziemniaki, ale przewy|
szaj
je smakiem i warto[
ci
od|
ywcz
. Ro[
liny wykorzystywane na u|
ywki Chmiel zwyczajny  trwaB
a ro[
lina pn
ca do 5 m dB
ugo[
ci, owocostany zwane szyszkami chmielowymi, u|
ywane do produkcji piwa. Herbata  krzew w uprawie do 1,5 m wys.; dziko do 6 m wys., w kilku gatunkach, u|
ywane li[
cie, kt�re poddane fermentacji a nast
pnie wysuszeniu daj
aromatyczn
czarn
herbat
, kt�ra zawiera 2 4% teiny (narkotyku). Herbat
zielon
, bardzo popularn
w Azji uzyskuje si
z lisci nieprzefermentowanych. Kakaowiec wB
a[
ciwy  drzewo do 15 m wys., owoce wielko[
ci i ksztaB
tu og�rka wyrastaj
nier�wnomiernie z pnia i grubych gaB

zi. Owoc zawiera biaB
e nasiona wielko[
ci bobu. Nasiona w obr�bce brunatniej
, s
odtB
uszczane i miele si
je na proszek kakaowy, kt�ry sB
u|
y do wyrobu czekolady. Otrzymany z nasion tB
uszcz tzw. masB
o kakaowe u|
ywane jest do spo|
ycia i w perfumerii. Kawa  kilka odmian  najwa|
niejsza arabska i liberyjska  krzew lub maB
e drzewo do 5 m wys., owoc ciemnoczerwony pestkowiec o dw�ch owalnych pestkach. Nasiona s
palone (odpowiednio suszone) i sB
u|

do przygotowania popularnego napoju  kawy, zawieraj
cej okoB
o 1,4% kofeiny. Ziarna okr
gB
e (rzadkie) daj
kaw
perB
ow
zwan
mokka (mocca). Machorka  bakun  jednoroczna ro[
lina wysoka do 1 m posiada li[
cie mniejsze ni|
u tytoniu szlachetnego. Li[
cie zawieraj
1,5 do 10% nikotyny i sB
u|

do produkcji tabaki i tytoniu do |
ucia. Ostrokrzew paragwajski  mate  drzewo do 15 m wys., li[
cie przefermentowane a nast
pnie wysuszone i pokruszone s
u|
ywane na powszechny nap�j Ameryki PoB
udniowej zwany mate. Pieprz |
uwny  betel  krzewiaste pn
cze, li[
cie s
u|
ywane na bardzo rozpowszechnion
u|
ywk
zwan
betelem. Li[
cie |
uje si
razem z orzechami palmy arekowej i dodatkiem wypna. TytoD
szlachetny  ro[
lina roczna do 3 m wys., licie po przefermentowaniu, suszeniu i specjalnym doprawieniu u|
ywane do palenia w fajkach, papierosach i cygarach, po sproszkowaniu u|
ywany jako tabaka. Ro[
liny u|
ywane na przyprawy Any|
gwiazdkowy  drzewo do 8 m wys., suszone owoce zwane badianem u|
ywane jako przyjemnie pachn
ca, korzenna przyprawa do ciast. Arcydzi
giel litwor  ro[
lina dwuletnia do 150 cm wys., korzenie i owocniki u|
ywane na przypraw
kuchenn
. Bazylia pospolita  ro[
lina roczna, ziele u|
ywane jako przyprawa kuchenna. Biedrzeniec any|
 ro[
lina roczna, owoce u|
ywane jako przyprawa (any|
ek) do ciast i piernik�w. Bylica gB
upich  bylina do 120 cm wys., ziele u|
ywane jako aromatyczna przyprawa kuchenna  estragon. Cynamonowiec  maB
e drzewo do 10 m wys., kora mB
odych p
d�w zwana cynamonem u|
ywana jako aromatyczna przyprawa. Cz
ber ogrodowy  ro[
lina roczna, u|
ywana jako korzenna przyprawa do konserw, wchodzi w skB
ad pieprzu zioB
owego. FenkuB
wB
oski  koper wB
oski  ro[
lina wieloletnia, nasiona u|
ywane jako przyprawa do ciast i mi
sa. Gorczyca jasna  ro[
lina roczna, nasiona jako przyprawa kuchenna i do wyrobu B
agodnej musztardy. Goz
dzikowiec korzenny  eugenka  drzewo do 12 m wys., suszone p
czki kwiatowe tzw. goz
dziki, u|
ywane powszechnie jako korzenna przyprawa do kompot�w, krem�w, piernik�w. Hyzop lekarski  podkrzew do 60 cm wys., u|
ywany na przypraw
do likier�w. Imbir lekarski  bylina do 1 m wys., kB

cza (kandyzowane  jadalne), u|
ywane jako przyprawa kuchenna o przyjemnym zapachu. JaB
owiec  krzew lub drzewo do 15 m wys., za przypraw
sB
u|

szyszkojagody, najcz
[
ciej do kieB
bas. Kapar  drzewo, krzew lub pn
cze, p
ki kwiatowe marynowane, solone lub przechowywane w oleju, s
pikantn
przypraw
korzenn
, tzw. kapary. Kardamon  ro[
lina z imbirowatych, jej gatunki wytwarzaj
aromatyczne kB

cza lub owoc (zwane kardamonem) u|
ywane na przypraw
. Kmin rzymski  ro[
lina roczna, owocki jako przyprawa korzenna do ser�w. Kminek zwyczajny  karolek  ro[
lina dwuletnia do 80 cm wys., owoce zawieraj
przyjemnie pachn
cy olejek eteryczny i u|
ywane s
jako przyprawa kuchenna do pieczywa, ser�w, marynat, kiszonek, w�dek. Kolendra siewna  ro[
lina roczna, suszone owoce u|
ywane jako korzennie pachn
ca przyprawa kuchenna. Korzennik lekarski  pimenta  drzewo do 12 m wys., niedojrzaB
e suszone jagody zwane zielem angielskim, u|
ywane jako lubiana i ceniona przyprawa kuchenna. Kubea  pieprz kubea  krzewiaste pn
cze Malajskie, jego owoce stosowane na przypraw
maj
pal
co gorzki smak. Lubczyk ogrodowy  bylina do 120 cm wys., korzenie, ziele i owoce u|
ywane na przypraw
kuchenn
. Majeran ogrodowy  ro[
lina roczna, suszone ziele (majeranek) u|
ywane jako aromatyczna przyprawa korzenna do pieczenia, do kieB
bas, sos�w i zup. Melisa lekarska  bylina do 1 m wys., [
wie|
e li[
cie u|
ywane jako przyprawa kuchenna do saB
atek, sos�w, marynat mi
sa, jako namiastka cytryny. MuszkatoB
owiec  muszkatowiec, muszkat  drzewo do 10 m wys., pozbawione osn�wki nasiona (tzw. gaB
ka muszkatoB
owa) u|
ywane jako przyprawa do potraw i ciast. Osn�wka nasion te|
stanowi przypraw
korzenn
bardzo aromatyczn
zwan
macis. Macierzanka zwyczajna  podkrzew do 30 cm wys., u|
ywana jako przyprawa kuchenna pod nazw
 tymianek. Nagietek lekarski  ro[
lina roczna, kwiaty u|
ywane jako przyprawa kuchenna i do farbowania ser�w i masB
a. Osk�r etiopski  krzew, owocki zwane murzyD
skim pieprzem u|
ywane na ostr
przypraw
korzenn
. Ostrokrzew paragwajski  z jego li[
ci zawierajacych (do 1,8% kofeiny i do 9,3% taniny) produkuje si
znaczne ilo[
ci (ponad 100 tys. ton) herbaty do parzenia  mate . Ostry|
 kurkuma  bylina, bulwy i li[
cie u|
ywane jako aromatyczna przyprawa korzenna do potraw rybnych. Papryka roczna  pieprz turecki  ro[
lina roczna, odmiana ostra po wysuszeniu i sproszkowaniu u|
ywana jako przyprawa kuchenna. Pieprz czarny  pn
cze, z zielonych suszonych owoc�w otrzymuje si
pieprz czarny a z pestek owoc�w dojrzaB
ych  pieprz biaB
y, ostra przyprawa kuchenna. RokambuB
 ro[
lina cebulowa, jest odmian
czosnku ch
tnie u|
ywan
na przypraw
. Szafran uprawny  bylina, suszone i sproszkowane znamiona sB
upk�w kwiatowych (zwane szafranem), u|
ywana do ciast przyprawa kuchenna. TrybuB
a ogrodowa  ro[
lina roczna, ziele u|
ywane jako korzenna pachn
ca przyprawa kuchenna. Wanilia  pn
cze z korzeniami powietrznymi, owoce dB
ugie laski do 15 cm, po wysuszeniu i fermentacji przybieraj
barw
brunatnoczarn
i uzyskuj
przyjemny aromat. Bardzo ceniona przyprawa do ciast, sB
odkich potraw, lod�w, krem�w, czekolady. Wawrzyn szlachetny  krzew lub niewielkie drzewo do 10 m wys., suszone li[
cie zwane laurowymi lub bobkowymi u|
ywane jako bardzo popularna przyprawa do zup, marynat, sos�w. Ro[
liny uprawiane na wB
�kno Agawa BaweB
na Banan manilski Halfa Jukka Juta Ketmia (pro[
wirnik) Konopie Krotolaria Len Manila Opornik Puchowiec Sansewiera Sida Szczmiel (rami) T
gosz mocny (len nowozelandzki) Toina konopiowata (konopie indiaD
skie) Urena Za[
laz Ro[
liny uprawiane dla jadalnych olej�w Mak Argania |
elazna Olejarka abisyD
ska (ramtil) BaweB
na Oliwka FaB
dzistka (lalemancja) Pieprzyca (rze|
ucha ogrodowa) Gorczyca Poma[
la Gwizocja R
cznik (rycynus, kleszczowina) Jarutka (toboB
ki polne) Rokietta Kapusta czarna Rzepik Kapusta rzepak (rzepak) Sezam (kun|
ut, B
ogowa) Katran SB
onecznik KrocieD
Soja Krokosz (saflor) Wierzb�wka Len Lnicznik Ro[
liny uprawne warzywne  jarmu|
Bo
wina kalarepa B�b karpiel (brukiew) Burak chiD
ska Cebula pekiD
ska Ciecierzyca rzepa Chrzan karczoch Cykoria Kard Czosnek Kolokwinta Dynia Koper olbrzymia Kozibr�d (salsefia) zwyczajna Lima pi|
mowa Marchew szparagowa (kabaczek) Pasternak Pieczarka woszcza szorstka (arbuz Pietruszka chiD
ski) Pomidor kolczoch Por cukinia Psianka arbuz lulo kolokwinta melonowa kawon ziemniak (kartofel) og�rek bakB
a|
an (ober|
yna) Endywia (eskariola) papryka (pieprzowiec) Fasola pomidor mungo (urd) Rzodkiew ostrolistna Rzodkiewka szparagowa SaB
ata Seler szablak (pi
kny ja[
) Skorzonera (w
|
ymord) piechota (krzaczasta) Soczewica fi|
on (brazylijska) Sorzycha (groch ziemny) Groch Szalotka Kapusta Szczaw gB
owiasta Szczypiorek biaB
a Szparag gB
owiasta Szpinak czerwona Wigna brzoskiew kalafior brokuB
(szparagowa) brukselka Ro[
liny pastewne Wi
kszo[

z nich pochodzi z rodziny traw i motylkowych, dawniej nazywane  dzi
cielin
. Uprawiane dla otrzymania du|
ej masy zielonej z jednostki powierzchni, kt�ra jest podawana zwierz
tom gospodarskim w postaci siana, zielonek i kiszonek. Ro[
liny te charakteryzuje od|
ywczy skB
ad chemiczny (du|
o biaB
ka, w
glowodan�w, tB
uszcz�w, cukr�w, witamin) i wB
a[
ciwo[
ci mlekop
dne. Bobik (b�b koD
ski) Brukiew Burak Ciecierzyca Esparceta (sparceta) Groszek (l
dz
wian) Kapusta pastewna Komonica Koniczyna KoD
ski z
b Korakan Kozieradka Lebioda Lucerna A
ubin Manna Mohar (proso w
gierskie) Notrzyk Palusznik Peluszka Seradela Sorgo sudaD
skie (trawa sudaD
ska) Wigna Wspi
ga (lablab) Wyka {
ywokost