plik


ÿþBadania marketingowe. Planowanie, metodologia i ocena wyników Autor: Paul Hague T³umaczenie: Magda Witkowska ISBN: 83-246-0082-5 Tytu³ orygina³u: Market Research: A Guide to Planning, Methodology and Evaluation Format: A5, stron: 376 Dobre badanie rynku to klucz do bezpiecznych decyzji w ka¿dej firmie Dlaczego badania marketingowe s¹ wa¿ne? Dok³adne, rzetelne i aktualne informacje o rynku s¹ potrzebne w ka¿dej firmie.Bez nich trudno jest podejmowaæ jakiekolwiek decyzje marketingowe. Co zrobiæ z produktem, który przynosi za ma³e zyski? Czy warto rozpoczynaæ kosztown¹ kampaniê promocyjn¹? Czy klienci zaakceptuj¹ wzrost cen? Czy rynek przyjmie dodatkow¹ iloSæ produktów? Takich dylematów ¿aden rozs¹dny mened¿er nie odwa¿y siê rozstrzygaæ, nie maj¹c dobrych informacji o rynku. Co da Ci ta ksi¹¿ka? Badanie rynku to nauka, ale i sztuka. To wybieranie odpowiednich metod badania, formu³owanie w³aSciwych pytañ, wybieranie Srodków komunikacji z uczestnikami badania, opracowywanie pozyskanych informacji i wyci¹ganie uzasadnionych wniosków. Rzecz w tym, ¿e to samo badanie mo¿na przeprowadziæ na sto ró¿nych sposobów, ale nie ka¿da droga doprowadzi do celu i pozwoli wyci¹gn¹æ wa¿ne wnioski, a potem podj¹æ racjonalne decyzje. Bez wzglêdu na to, czy dopiero poznajesz techniki badania rynku, czy masz w tej dziedzinie doSwiadczenie, ta ksi¹¿ka  zestaw nowych metod, szablonów i technik  wzbogaci Twój warsztat. Autor przela³ na papier doSwiadczenie, które zdoby³, wykonuj¹c tysi¹ce projektów badawczych dla setek firm. Przeczytaj tê ksi¹¿kê i dowiedz siê, jak: " zaplanowaæ badanie marketingowe; " zbieraæ i analizowaæ dane; " prowadziæ badania jakoSciowe i iloSciowe; " dobieraæ próby statystyczne; " projektowaæ kwestionariusze i inne narzêdzia badania; " korzystaæ z internetowych baz danych; " mierzyæ, prezentowaæ i oceniaæ wyniki badania. Przedmowa do wydania trzeciego .....................................................9 1. Czym s badania marketingowe? ....................................................13 Badania przeprowadzane w celu podjcia decyzji marketingowych .......... 14 Rynki a badania marketingowe ....................................................................... 17 Zakres informacji, jakie nale|y uzyska dziki badaniom rynku ...............20 Badania ilo[ciowe i jako[ciowe ........................................................................20 Przebieg badania rynku ....................................................................................23 Organizacja badaD rynku .................................................................................26 2. Zastosowania ...................................................................................... 29 Ogólne uwagi dotyczce zastosowania badaD marketingowych ................30 Okres przed narodzinami  identyfikacja potrzeb ....................................33 MBodo[  promocja produktu .....................................................................36 DojrzaBo[  poprawianie wyników produktu ............................................39 Starzenie si  prace nad kolejnym dziaBaniem .......................................... 41 3. Planowanie badaD marketingowych .............................................. 45 Elementy planu badaD marketingowych .......................................................45 Informacje potrzebne do podjcia decyzji .....................................................46 Cel badania .........................................................................................................48 Potrzebne dane ...................................................................................................50 Dopuszczalny margines bBdu .........................................................................53 Metody i charakter badaD ................................................................................54 Zasoby .................................................................................................................57 Harmonogram ...................................................................................................59 Zapewnienie jako[ci na odpowiednim poziomie .........................................60 Przygotowania pisemnej wersji planu ............................................................62 6 Badania marketingowe. Planowanie, metodologia i ocena wyników 4. Jak uzyska informacje prawie za darmo ..................................... 65 Po co na nowo wynajdywa koBo? ...................................................................65 yródBa ..................................................................................................................66 yródBa zródeB  gBbsze spojrzenie ................................................................67 Eksperci bran|owi .............................................................................................68 Internet ................................................................................................................69 Internetowe bazy danych i informacje o rynku ............................................72 Wyspecjalizowane informacje bran|owe .......................................................73 Dane pochodzce z firm ...................................................................................73 Statystyki rzdowe .............................................................................................74 Izby przemysBowo-handlowe i inne organizacje bran|owe .........................76 Sprawozdania z badaD rynku ...........................................................................76 Prasa .....................................................................................................................77 Katalogi ...............................................................................................................77 Zakres informacji dostpnych za pomoc badaD zródBowych ...................78 Planowanie, rejestrowanie wyników i ocena badaD zródBowych ................83 Ograniczenia zwizane z badaniami zródBowymi ........................................85 Lista kontaktów .................................................................................................86 5. Badania jako[ciowe ........................................................................... 89 Ró|nice midzy badaniami jako[ciowymi a ilo[ciowymi ...........................90 Problemy, które mo|na rozwiza dziki badaniom jako[ciowym ...........92 Metody prowadzenia badaD jako[ciowych ....................................................94 6. Badania ilo[ciowe .............................................................................109 Badania ilo[ciowe a dobór próby .................................................................. 110 Rodzaje badaD ilo[ciowych ............................................................................ 110 Szczeble, na których zbierane s dane .......................................................... 113 Czstotliwo[ pomiarów ................................................................................ 115 Typ respondenta .............................................................................................. 118 Metody zbierania danych: pomiary bezpo[rednie ..................................... 119 Metody zbierania danych: narzdzia ankietowe .........................................122 Wystawienie na dziaBanie bodzca i prezentacja produktu ......................... 126 Zbieranie i analiza danych .............................................................................127 Zagadnienia zwizane z zarzdzaniem projektem badawczym ................129 Opracowywanie schematu projektu badawczego ....................................... 132 7. Próby ...................................................................................................135 Wielko[ci prób, bBd próby oraz poziom ufno[ci ...................................... 136 Dobieranie prób w maBych populacjach ......................................................140 Istotno[ statystyczna ..................................................................................... 141 Losowy dobór próby ....................................................................................... 143 Spis tre[ci 7 Próby wieloetapowe i warstwowe ...................................................................148 Dobór próby metod przypadkowego bBdzenia ....................................... 150 Losowy dobór próby a przypadki braku odpowiedzi ................................ 150 Próby kwotowe ................................................................................................. 151 8. Projektowanie kwestionariusza .....................................................155 Cztery cele kwestionariusza ........................................................................... 155 Typy kwestionariuszy ...................................................................................... 156 Ró|ne typy pytaD ............................................................................................. 157 Pytania behawioralne ...................................................................................... 158 Pytania badajce nastawienie ......................................................................... 159 Pytania klasyfikujce ....................................................................................... 169 Zasady projektowania kwestionariusza ........................................................172 Na co nale|y zwróci uwag, projektujc kwestionariusz ..........................174 Weryfikacja pytaD ............................................................................................ 175 Ankiety pocztowe ............................................................................................ 175 9. Metody zbierania danych ...............................................................193 Wywiad bezpo[redni ....................................................................................... 193 Wywiad telefoniczny .......................................................................................199 Wywiad zogniskowany .................................................................................. 202 Testy halowe i kliniczne ................................................................................. 207 Ankiety pocztowe i do samodzielnego uzupeBnienia ................................ 209 Badania internetowe ........................................................................................212 Tajemniczy klient ............................................................................................ 216 10. Testy produktu ..................................................................................219 Co mo|na osign, wykorzystujc badania marketingowe? .................. 220 Testy opakowaD .............................................................................................. 224 Metody wykorzystywane w testach produktu .............................................226 Metody formuBowania pytaD ........................................................................ 229 Problemy zwizane z badaniami produktu .................................................233 11. Badania poziomu satysfakcji klientów ....................................... 237 Znaczenie badaD poziomu satysfakcji klientów .........................................237 W[ród czBonków jakiej grupy nale|y przeprowadza badania? ................239 Jakie wskazniki nale|y zmierzy? ..................................................................241 Jakimi metodami powinno by prowadzone badanie? ..............................243 W jaki sposób oceni poziom satysfakcji klientów? .................................. 247 Co oznaczaj badane wskazniki? .................................................................. 249 W jaki sposób mo|na wykorzysta wyniki badania, by osign korzy[ci dla firmy? .................................................................. 251 8 Badania marketingowe. Planowanie, metodologia i ocena wyników 12. Analiza danych ................................................................................. 257 Prosta analiza danych ilo[ciowych  pytania zamknite .........................258 Prosta analiza danych ilo[ciowych  pytania otwarte ..............................266 Prosta analiza danych ilo[ciowych  odpowiedzi w formie liczbowej ........................................................................................269 Analiza wieloczynnikowa .............................................................................. 270 Zarzdzanie analiz danych ilo[ciowych .....................................................275 Analiza danych jako[ciowych ....................................................................... 279 Uwagi dotyczce standardowego odchylenia, bBdu standardowego i bBdu próby .................................................................................................281 13. Raport ................................................................................................ 283 Odbiorca raportu ........................................................................................... 284 Struktura dokumentu zawierajcego wytyczne dotyczce projektu badawczego .................................................................285 Struktura oferty przeprowadzenia projektu badawczego ......................... 289 Struktura raportu dotyczcego wyników badania ......................................295 Opracowanie koncepcji raportu ...................................................................296 Elementy raportu ............................................................................................ 299 Przygotowanie do pracy nad raportem ........................................................ 315 Jak napisa raport, który bdzie si dobrze czytaBo? ................................... 317 Terminowe przygotowanie raportu ..............................................................320 Prezentacja ........................................................................................................ 321 14. Bran|a badaD rynkowych ............................................................... 325 Zapotrzebowanie na badania rynkowe .........................................................325 Badacze rynku ..................................................................................................328 Organizacje bran|owe .....................................................................................330 Agencje badania rynku ................................................................................... 331 UsBugi [wiadczone przez agencje badania rynku ........................................ 333 Zasady realizacji projektów i polityka jako[ci .............................................337 Bibliografia ........................................................................................341 Skorowidz .......................................................................................... 359 Niemal we wszystkich przypadkach, gdy badania marketingowe nie przyno- sz oczekiwanych rezultatów, przyczyna tkwi w niewBa[ciwym planie wstp- nym  popeBniono bBdy podczas analizy istoty problemu, nieprecyzyjnie sformuBowano zagadnienie, które miaBo sta si przedmiotem analizy, lub te| wybrano nieodpowiedni metod badawcz. Podobnie jak w przypadku wielu innych przedsiwzi, tak|e planujc badania marketingowe, trzeba dokBadnie przemy[le przebieg prac. Elementy planu badaD marketingowych Oto najwa|niejsze elementy skutecznego planu badawczego. Niniejszy roz- dziaB po[wicimy omówieniu zwizanych z nimi aspektów. Zanim rozpocz- niemy badania, nale|y okre[li: jakiego rodzaju decyzja ma zosta podjta i jaki problem nale|y rozwiza, co jest celem badania, jakie dane bd potrzebne, jaki jest dopuszczalny margines bBdu statystycznego, jakie metody badawcze zostan wykorzystane, jakimi zasobami dysponuj prowadzcy badanie, 46 Badania marketingowe. Planowanie, metodologia i ocena wyników wedBug jakiego harmonogramu bd przebiega badania, jakie metody pozwalaj zagwarantowa odpowiedni jako[ badania. Informacje potrzebne do podjcia decyzji Badania marketingowe przeprowadza si po to, by wykorzysta ich wyniki do podjcia decyzji lub do zdefiniowania czy rozwizania problemu z ni zwizanego. Nale|y mie t kwesti na wzgldzie na wszystkich etapach re- alizacji projektu  pozwoli to unikn wielu potencjalnych problemów. Jakkolwiek wyniki badaD mog wydawa si interesujce, nale|y pamita, |e to nie ta cecha jest ich priorytetem. Powinny one bowiem speBni swoje zadanie praktyczne  wyniki uzyskane na ich podstawie powinny uBatwi podjcie trafnej decyzji. W niektórych przypadkach sposób wykorzystania danych zgromadzonych za pomoc badaD wydaje si oczywisty i nieskomplikowany. Je|eli problem polega na dokonaniu wyboru spomidzy dwóch mo|liwo[ci  produktu wytworzonego wedBug wzorca A lub produktu wytworzonego wedBug wzorca B  istot badaD marketingowych jest dostarczenie odpowiedzi, która po- mo|e wskaza lepsze rozwizanie  wybra ten wzorzec, który lepiej odpo- wiada oczekiwaniom klientów. Czsto zdarza si jednak, |e etap podejmo- wania decyzji poprzedza faza poszukiwania mo|liwych opcji  na przykBad rodzaju nowego produktu, który ma zosta wBczony do oferty. Niekiedy mamy te| do czynienia z sytuacj, gdzie ani problem, ani mo|liwo[ci nie s sprecyzowane i trzeba je dopiero okre[li  wiemy na przykBad, |e obecna oferta jest zbyt uboga lub te|, |e wchodzce w jej skBad produkty znajduj si na ostatnich etapach swojego cyklu |ycia. Zauwa|my zatem, |e badania marketingowe mog dostarczy informacji pomocnych w podjciu decyzji w ró|nego rodzaju sytuacjach (uproszczony schemat przedstawiajcy ich za- stosowanie przedstawiono w tabeli 3.1). Ka|d decyzj mo|na ogólnie scha- rakteryzowa poprzez umieszczenie jej na skali rozpoczynajcej si od decyzji caBkowicie strategicznej (pozwalajcej okre[li, z jakim problemem mamy do czynienia), a koDczcej si na decyzji taktycznej (dotyczcej konkretnych posuni). Jak wynika z tabeli 3.1, w zale|no[ci od etapu, na jakim s prowadzone, bada- nia marketingowe przybieraj nieco inny charakter. W sytuacji gdy problem lub istniejce mo|liwo[ci nie zostaBy jeszcze precyzyjnie okre[lone, poleca si stosowanie badaD eksploracyjnych. Najlepiej, je[li przyjta metodologia Planowanie badaD marketingowych 47 Tabela 3.1. Badania a etap procesu decyzyjnego Etap procesu decyzyjnego Charakter badaD Jaka jest istota problemu/jakie s mo|liwo[ci? Eksploracyjny W jaki sposób mo|na rozwiza problem? Analityczny Jak decyzj nale|y podj? Weryfikacyjny bdzie miaBa charakter  otwarty , a przedmiotem jej badaD bdzie w równym stopniu identyfikacja problemów i wartych rozwa|enia hipotez, jak i sposób ich rozwizania czy weryfikacji. Warto pamita, |e na tym etapie od badaD nie oczekuje si wysokiego stopnia dokBadno[ci. Badania dotyczce koDco- wej fazy procesu decyzyjnego musz mie natomiast precyzyjnie okre[lone pole badawcze i koncentrowa si na uzyskaniu danych z zakresu [ci[le sfor- muBowanych zagadnieD. Dopuszczalny margines bBdu jest w tym przypadku zdecydowanie mniejszy  trzeba sprecyzowa, na ile preferencje wykazy- wane przez uczestników badania s reprezentatywne dla ogóBu konsumentów. Z powy|sz klasyfikacj wi|e si tak|e wybór midzy badaniami i groma- dzeniem informacji o charakterze jako[ciowym a danymi ilo[ciowymi  badania eksploracyjne maj czsto charakter jako[ciowy, podczas gdy bada- nia weryfikacyjne niemal zawsze polegaj na zbieraniu danych ilo[ciowych. Oczywi[cie w tej dziedzinie nie obowizuj |adne [cisBe reguBy  czasami techniki badawcze uwa|ane za ilo[ciowe mo|na z powodzeniem zastosowa na etapie eksploracyjnym. W tej fazie niezwykle przydatne okazuj si tak|e badania zródBowe. Techniki badaD marketingowych opracowano na podstawie metod nauko- wych. Jednak wskazanie problemu, poszukiwanie istniejcych mo|liwo[ci roz- wizania go i wybór wBa[ciwego narzdzia badawczego to dziedziny wymaga- jce niezwykBej kreatywno[ci. Na warto[ uzyskanych wyników znaczcy wpByw maj tak|e warunki, jakie wobec badaD formuBuje zlecajca je organizacja. Nader czsto zdarza si bowiem, |e eksperci zostaj zaanga|owani do pracy dopiero w trzeciej fazie procesu decyzyjnego, a wic ju| po tym, jak proble- my i mo|liwo[ci zostaBy zidentyfikowane lub  co bardziej prawdopodob- ne  wskazane bez dogBbnej analizy. Na tych etapach badania mog si jednak okaza bardzo pomocne, poniewa| wykorzystujc zró|nicowanie tech- nik (choby badaD jako[ciowych), sigajc do wyników innych analiz czy wspomagajc si narzdziami takimi jak burza mózgów, mog pomóc me- ned|erom diagnozowa problemy ich organizacji. Ów twórczy wkBad badaD 48 Badania marketingowe. Planowanie, metodologia i ocena wyników marketingowych zostaB omówiony w wielu opracowaniach, midzy innymi w publikacjach autorstwa Smitha i Dextera1 oraz Weinmana2. Cel badania Ka|de badanie powinno mie jasno okre[lony i precyzyjnie sformuBowany cel wskazujcy zwizle powód, dla którego jest ono prowadzone3. Wszelkie inne dziaBania zwizane z planowaniem i przebiegiem badaD s pochodn tego zaBo|enia. Innymi sBowy  je|eli nie przyczyniaj si one do realizacji przy- jtych zamierzeD, nale|y uzna, |e nie powinny by one w ogóle podejmo- wane. Cel powinien pozostawa w zwizku z decyzj, która ma zosta podj- ta, lub problemem wymagajcym rozwizania (i decyzji). Oto przykBad: Stwierdzi i oszacowa, jakie s szanse firmy na wej[cie na rynek hiszpaDski. Dostarczy informacji umo|liwiajcych zaplanowanie niezbdnych do tego dziaBaD. Cel badania powinien by ujty w sposób syntetyczny. Nie nale|y u|ywa tego pojcia na okre[lenie zestawienia danych niezbdnych do realizacji celu (nazy- wanego niekiedy celami szczegóBowymi). Je|eli badania nie s prowadzone przez t sam instytucj, która nastpnie na podstawie ich wyników podej- mowa bdzie decyzje, cel badaD nale|y uzgodni z  klientem  czyli u|yt- kownikiem danych. Skomplikowane badania mog si bowiem okaza caBko- wicie nieprzydatne w sytuacji, gdy oka|e si, |e mened|erowie odpowiedzialni za marketing my[l o wej[ciu nie tylko na rynek hiszpaDski, ale jednocze- [nie tak|e na portugalski. WBa[ciwe sformuBowanie celów wymaga pewnego, niemal artystycznego, wy- czucia4 i to nie tylko w dziedzinie samego jzyka. Nie do koDca przemy[lane cele doprowadz badacza do sBabego  a w najlepszym razie dalekiego od 1 D. Smith i A. Dexter,  Quality in market research: hard frameworks for soft problems , The Journal of the Market Research Society, nr 36, 1994, s. 115  133. 2 C. Weinman,  It s not  art , but marketing research can be creative , Marketing News, nr 8 (25), 1991, s. 9  24. 3 R.G. Chapman,  Problem-definition in marketing research studies , Journal of Services Marketing nr 3, 1989, s. 51  59. 4 D. Smith i A. Dexter,  Quality in market research: hard frameworks for soft problems , The Journal of the Market Research Society, nr 36, 1994, s. 115  133. Planowanie badaD marketingowych 49 doskonaBego  rezultatu badawczego. Nale|y wystrzega si przede wszyst- kim dwóch rzeczy  celów o charakterze ogólnym, obejmujcych niezwykle szeroki zakres zagadnieD, oraz takich sformuBowaD, które z góry przewiduj, z jakim problemem mamy do czynienia lub jak decyzj nale|y podj. PrzykBadem zbyt ogólnego i zbyt ambitnego celu mogBoby by nastpujce zaBo|enie: Zbada pozycj firmy na rynku i przeanalizowa stojce przed ni mo|liwo[ci. Takie niedookre[lone cele dopuszczalne s jedynie na etapie okre[lania proble- mów i mo|liwo[ci stojcych przed firm, podczas prowadzenia badaD eksplo- racyjnych. Jednak nawet wówczas szybko okazuje si, |e badacze musz zaw- |a pole swoich analiz i przyjmowa bardziej precyzyjne zaBo|enia, poniewa| stan przed konieczno[ci dokonania wyboru obszaru, na którym poszuki- wa bd problemów i mo|liwo[ci. Nie mo|na prowadzi prac, zachowujc przez caBy czas caBkowicie otwart postaw. Na etapach  rozwizanie proble- mu/analiza oraz  podejmowanie decyzji/weryfikacja cel z caB pewno[ci musi ju| by precyzyjnie okre[lony, je|eli uzyskane na podstawie badaD wyniki maj okaza si u|yteczne podczas procesu podejmowania decyzji. Przyjmowanie z góry pewnych zaBo|eD stanowi przeciwieDstwo formuBowania celów nadmiernie ambitnych. Polega ono na formuBowaniu pewnych zaBo|eD, które podlegaj weryfikacji na podstawie wyników badaD. Na przykBad w sytu- acji, gdy sprzeda| spada, mo|na odczuwa pokus badania poziomu za- dowolenia klientów z produktu i jego wBa[ciwo[ci. Problem mo|e tymczasem tkwi zupeBnie gdzie indziej  choby w nieprawidBowym funkcjonowaniu systemu dystrybucji, z którego powodu produkt nie dociera do odbiorców. W kontek[cie przedstawionego wcze[niej schematu (patrz tabela 3.1) mogli- by[my stwierdzi, |e tego rodzaju problemy pojawiaj si na skutek niewBa[ci- wej diagnozy dotyczcej etapu procesu decyzyjnego, a czsto tak|e bBdnego doboru metod badawczych. Jak ju| wspominali[my, postawa organizacji mo|e w znacznym stopniu przyczynia si do sBabych wyników badaD  bdzie tak w sytuacji, w której badacz zostanie zaanga|owany w przebieg procesu decyzyjnego na zbyt póznym etapie, kiedy bez nale|ytej analizy sformu- Bowano ju| wtpliwej jako[ci zaBo|enia. Kiedy punktem wyj[cia dla badaD marketingowych jest etap poszukiwania istoty problemu (czy te| potencjalnych problemów i mo|liwo[ci), a nie faza podejmowania ostatecznej decyzji, niezwykle skutecznym posuniciem jest zazwyczaj zebranie i zestawienie wszystkich potencjalnych rozwizaD. Innymi 50 Badania marketingowe. Planowanie, metodologia i ocena wyników sBowy, dobrze jest opracowa ró|ne hipotezy dotyczcego tego samego zja- wiska. Mo|e to zrobi sam badacz, lepiej jednak zastosowa burz mózgów z udziaBem zainteresowanych tematem pracowników. Badacz mo|e usprawni jej przebieg, przedstawiajc swoje do[wiadczenia zwizane z innymi podob- nymi przypadkami. Zdarza si te|, |e podczas takiego spotkania z powodze- niem odgrywa rol moderatora. Przy stosunkowo niewielkim nakBadzie pracy mo|na uzyska w ten sposób bardzo du| liczb hipotez. Zazwyczaj jest ich zdecydowanie wicej, ni| mo|na przyj dla celów badawczych, dlatego te| nale|y wybra z listy pewn liczb tez, które poddane zostan weryfikacji w trakcie badania. Selekcji dokonuje si zazwyczaj na podstawie kryterium prawdopodobieDstwa poszczególnych przypuszczeD  przydatne okazuj si wówczas do[wiadczenia zwizane z po- dobnymi przypadkami czy informacje pochodzce z nieoficjalnych zródeB. Dziki takiej wiedzy udaje si niekiedy z caB pewno[ci odrzuci niektóre hi- potezy. W wyniku tej operacji otrzymujemy zestaw tez wartych wikszej uwagi i na tej podstawie mo|emy sformuBowa wBa[ciwy cel badaD. Potrzebne dane Aby zrealizowa przyjty cel, trzeba zebra ró|nego rodzaju informacje, które bd stanowi punkt wyj[cia do podjcia ostatecznej decyzji. Po chwili na- mysBu stwierdzamy, |e  niezale|nie od przedmiotu naszych badaD  lista potrzebnych danych jest niezwykle dBuga. Prawdopodobnie wrcz zbyt dBu- ga! W przypadku wspominanego wcze[niej  hiszpaDskiego projektu mogBaby ona wyglda tak: Stwierdzi i oszacowa, jakie s szanse firmy na wej[cie na rynek hiszpaDski. Dostarczy informacji umo|liwiajcych zaplanowanie niezbdnych do tego dziaBaD. 1. Rozmiary rynku, którego elementem miaBby si sta produkt firmy, z podziaBem na nastpujce kategorie: grupy produktów, grupy klientów, regiony. 2. Trendy wystpujce na rynku w cigu ostatnich piciu lat oraz prognozy dotyczce kolejnych piciu lat, z podziaBem na kategorie jak w punkcie 1. Planowanie badaD marketingowych 51 3. Firmy sprzedajce swoje produkty na rynku hiszpaDskim oraz ich udziaB w rynku, z podziaBem na kategorie jak w punkcie 1. 4. Zakres konkurencji midzy poszczególnymi producentami (zró|nicowanie produktu, oferowane usBugi, ceny itd.). 5. Poziom cen na rynku, popularno[ form promocji cenowej itp. 6. Sie dystrybucji i kontakty z dostawcami. 7. Poziom zadowolenia klientów z istniejcej oferty. Pozycja obecnych producentów na rynku. Istnienie niezaspokojonych potrzeb. Prezentowanej listy w |adnym razie nie mo|na uzna za wyczerpujc. Mo|na by bez problemu sformuBowa tak|e inne istotne zagadnienia. W zakresie doboru danych nie istnieje co[ takiego, jak sBuszna lub niesBuszna decyzja, cho to wBa[nie od wyboru zagadnieD zale|y przydatno[ listy i skuteczno[ badania. Problemy czsto wynikaj nie z tego, |e pewne kwestie zostaj po- minite, lecz z faktu, |e zestaw poszukiwanych danych jest zbyt obszerny ze wzgldu na dostpne zasoby (ludzi, [rodki finansowe i czas). Przytoczony powy|ej przykBad stanowi ilustracj tego problemu. Tak sformu- Bowane zaBo|enia wymagaj przeprowadzenia du|ego projektu badawczego i jest wysoce prawdopodobne, |e dostpne [rodki oka| si niewystarczajce do zgromadzenia wszystkich informacji uznanych za istotne. Dlatego t pierwotn  list |yczeD dotyczcych potrzebnych danych trzeba bdzie nieco okroi i wybra z niej to, co jest absolutnie niezbdne, rezygnujc z tego, co ma mniej zasadnicze znaczenie. Inn metod realizacji zadania, z którym wi|e si konieczno[ zgromadze- nia przekraczajcej mo|liwo[ci badaczy ilo[ci danych i który wymaga ogrom- nego wysiBku badawczego, jest dzielenie go na etapy. W przytoczonym przy- kBadzie po przeprowadzeniu badaD rozmiarów rynku (i zebraniu danych o poszczególnych kategoriach) oraz analizie udziaBu w rynku firm ju| na nim obecnych mo|e okaza si, |e szanse powodzenia  hiszpaDskiego pro- jektu s nikBe lub wrcz |adne. W takiej sytuacji gromadzenie pozostaBych informacji w ogóle nie byBoby konieczne. Innymi sBowy, w[ród owych istot- nych danych tak|e istnieje pewna hierarchia wa|no[ci i znaczenie niektó- rych kwestii zale|y od parametrów otrzymywanych w innych kategoriach. Zaleca si zatem uszeregowanie poszczególnych problemów w takiej kolej- no[ci, by w pierwszej fazie realizacji projektu zaj si danymi o najbardziej doniosBym znaczeniu (takimi jak choby rozmiary rynku) i na podstawie otrzymanych wyników podj decyzj co do celowo[ci dalszych badaD. Jest wysoce prawdopodobne, |e analiza pierwszych elementów nie wymaga du|ych 52 Badania marketingowe. Planowanie, metodologia i ocena wyników nakBadów czasu i [rodków (mo|na na przykBad wykorzysta metod badaD zródBowych). Dzielenie badania na etapy jest szczególnie korzystne w przy- padku prowadzenia analiz wewntrznych (mniej w przypadku zleceD). W sy- tuacji, kiedy trudno jest obra wyrazne kryteria szeregowania znaczenia da- nych  poniewa| wszystkie wydaj w równym stopniu istotne  dobrze jest przeprowadzi badania zródBowe jeszcze przed rozpoczciem fazy plano- wania badaD terenowych. Taka strategia pozwala zaoszczdzi sporo pracy i pienidzy. Smith i Dexter polecaj przyj hipotez, |e potrzebne nam dane zostaBy ju| zgromadzone i bazowa na niej a| do momentu, kiedy osobi[cie przekonamy si o jej bezzasadno[ci. Ostatni kwesti zwizan z gromadzeniem potrzebnych danych jest ustalenie granic lub wyznaczenie zakresu prowadzonych badaD. Mo|na w tym celu oprze si na kryteriach geograficznych (na przykBad: rynek brytyjski z wyB- czeniem Irlandii PóBnocnej), zwizanych z charakterystyk produktu (na przy- kBad: rynek polistyrenu o du|ej gsto[ci) lub rynku czy zastosowaniem pro- duktu (na przykBad: bran|a budowlana czy handel). Zwrómy ponownie uwag na fakt, i| owe granice powinny by wyznaczone mo|liwie precyzyjnie i uzgod- nione z  klientem . Ich definicja, przynajmniej na pocztku, powinna by ustalana zgodnie z celem, jakim jest podjcie decyzji, a nie pod ktem prak- tyczno[ci czy wygody prowadzenia badaD. Podobnie jednak jak w przypadku pozostaBych kwestii zwizanych z gromadzeniem potrzebnych danych, rów- nie| i tutaj trzeba niekiedy wypracowa kompromis midzy rozwizaniem idealnym a mo|liwo[ciami technicznymi i finansowymi grupy badawczej. Wa|ne jest, by decyzja w tej sprawie podejmowana byBa [wiadomie, po rozpa- trzeniu wszystkich mo|liwo[ci i po uwzgldnieniu wszelkich ewentualnych konsekwencji zwizanych z ograniczeniem zakresu badaD jedynie do wyzna- czonego obszaru. Po[wicenie czasu i uwagi zagadnieniu doboru wBa[ciwych danych do prze- prowadzenia analiz jest niezwykle istotne, je|eli uzyskane wyniki naprawd maj pomóc w podjciu decyzji. Co wicej, wBa[ciwie okre[lony zakres po- trzebnych danych uBatwia prac na innych etapach badaD, w szczególno[ci za[ w fazie projektowania kwestionariuszy. Posiadanie opracowanych list potrzebnych informacji oznacza, |e w momencie opracowywania ankiet wik- szo[ pracy bdzie ju| praktycznie wykonana. Planowanie badaD marketingowych 53 Dopuszczalny margines bBdu Kolejna kwestia zwizana z planowaniem badaD marketingowych to okre- [lenie dopuszczalnego marginesu bBdu statystycznego. Ma to niezwykle istot- ny wpByw na wybór metody badawczej i to nie tylko je[li chodzi o szczegóBy takie jak wielko[ badanej próby, ale tak|e w zakresie ogólnego podej[cia (a wic choby wyboru midzy badaniami ilo[ciowymi a jako[ciowymi). Kiedy zawodowy badacz pyta swojego klienta o to, jak dokBadne maj by otrzy- mane wyniki, otrzymuje czsto odpowiedz:  bardzo dokBadne lub  mo|li- wie dokBadne . Nale|y wszak|e mie [wiadomo[, |e dokBadno[, szczególnie w przypadku badaD terenowych, ma swoj cen, która zazwyczaj ro[nie wraz ze zmniejszaniem si marginesu bBdu, co wicej  ów wzrost kosztów jest nie jest proporcjonalny do wzrostu precyzji5. Ponadto wysoki poziom dokBadno[ci wcale nie jest niezbdny z punktu wi- dzenia realizacji celów wikszo[ci zadaD. Wrómy do naszego hiszpaDskiego przykBadu. Gdyby uznano za satysfakcjonujce zyski ze sprzeda|y na po- ziomie 500 000 zBotych rocznie, wówczas to, czy ogólna warto[ tego rynku wynosi 40, czy 50 milionów zBotych, nie miaBoby wikszego znaczenia (mar- gines bBdu wynosi w tym przypadku 25 procent). Jednak w niektórych przy- padkach precyzyjne okre[lenie dopuszczalnego marginesu bBdu mo|e mie istotne znaczenie dla realizacji celów badania. Gdyby na przykBad celem ba- dania byBo okre[lenie wpBywu kampanii reklamowej na podniesienie poziomu [wiadomo[ci marki, dokBadno[ badania musiaBaby by co najmniej porów- nywalna z oczekiwanym wzrostem [wiadomo[ci. Je|eli zaBo|ymy, |e wzrósB on o 10 procent, metoda badawcza wykorzystana przed kampani i po niej, która przyjmuje dopuszczalny margines bBdu na poziomie ±5 procent, nie pozwoli zebra wiarygodnych danych na temat skuteczno[ci reklam. Je|eli wyniki badania przeprowadzonego przed rozpoczciem akcji promocyjnej wskazywa bd na czterdziestoprocentowy poziom [wiadomo[ci marki, oznacza to, |e nale|y uzna, |e mie[ci si on w przedziale 35  40 procent. Je|eli natomiast wyniki badania przeprowadzonego po zakoDczeniu akcji wskazuj na poziom pidziesicioprocentowy, to [wiadomo[ marki nale|y ocenia na 45  55 procent. Podsumowujc, analizujc wyniki badaD, mo|na 5 Je|eli przeprowadzenie badania na próbie 500 respondentów daje rezultat, w którego przypadku margines bBdu wynosi 5 procent, to w jakim stopniu nale|aBoby zwikszy te prób, by uzyska dokBadno[ rzdu ± 2,5 procent? Nie bdzie to liczba 1000, lecz raczej 2000 respondentów, a koszty badania wzrosn najprawdopodobniej wicej ni| dwukrotnie. W tym przypadku znajduje zastosowanie prawo malejcych przychodów. 54 Badania marketingowe. Planowanie, metodologia i ocena wyników równie dobrze stwierdzi, |e kampania reklamowa nie przyniosBa |adnych efektów, jak i skonkludowa, |e jej wyniki s rewelacyjne. Zatem dopuszczalny margines bBdu statystycznego zale|y od tego, w jaki sposób dane zostan wykorzystane  od charakteru decyzji, która ma zo- sta na ich podstawie podjta. Chocia| precyzyjne okre[lenie definicji do- puszczalnego bBdu statystycznego w znakomitej wikszo[ci przypadków po prostu nie bdzie mo|liwe, powinno si dokonywa pewnej oceny stopnia dokBadno[ci, jakiego nale|y si spodziewa po danych badaniach. Mo|e by to tak proste, jak wskazanie ró|nicy midzy prób dokonania pomiaru (wBa- [ciw dla badaD ilo[ciowych) a opisem poBczonym z wyja[nieniem (charak- terystycznym dla badaD jako[ciowych). Obie metody prowadz do uzyskania niezwykle przydatnych w procesie podejmowania decyzji danych, jednak ka|- da z nich nadaje si do innych celów. Podobnie rzecz si ma w przypadku zasobu potrzebnych danych. Dopuszczalny margines bBdu statystycznego równie| nale|y ustali przed dokonaniem wyboru metody badawczej. Metody i charakter badaD Wybór metody badawczej dotyczy okre[lenia sposobu, w jaki niezbdne infor- macje bd pozyskiwane. Aby opracowa dobry plan, trzeba rozwa|y wszelkie mo|liwe opcje i stwierdzi, w jaki sposób i w którym momencie mo|na po- szczególne warianty wykorzystywa. Zagadnienia te zostan szczegóBowo omó- wione dopiero w dalszych rozdziaBach niniejszej ksi|ki, dlatego te| na tym etapie Czytelnik zmuszony bdzie przyj pewne stwierdzenia za pewnik. Rysunek 3.1 przedstawia schemat rozwoju projektu badawczego w zale|no[ci od wyborów dokonywanych na podstawie pewnych zaBo|eD i celów badaw- czych projektu. Najbardziej istotne znaczenie ma wybór midzy zbieraniem danych ze zródeB wtórnych (czyli prowadzeniem badaD zródBowych) a gromadzeniem danych ze zródeB pierwotnych (czyli prowadzeniem badaD terenowych). Jak przeko- namy si w kolejnym rozdziale, z badaniami zródBowymi wi| si naprawd ogromne mo|liwo[ci. Mog one mie tak|e niezwykle szeroki zakres. Z tego wzgldu wiele projektów badawczych  zarówno prowadzonych na wBasne potrzeby, jak i na zlecenie  mo|e zosta w znacznej mierze lub nawet w ca- Bo[ci zrealizowanych dziki danym dostpnym  od rki . Na etapie plano- wania czsto nie potrafimy jeszcze precyzyjnie okre[li, jaki bdzie rezultat Planowanie badaD marketingowych 55 Rysunek 3.1. Metody badaD marketingowych poszukiwaD prowadzonych przy wykorzystaniu badaD zródBowych  nie wiadomo, do jakich informacji uda nam si dotrze, a do jakich nie. Nale|y pamita, i| nie ka|dy rodzaj danych mo|na w ten sposób zdoby (choby te na temat nastawienia konsumentów, a wic na przykBad  jak dana firma jest postrzegana na rynku). Jednak w przypadku wielu projektów prowadzenie 56 Badania marketingowe. Planowanie, metodologia i ocena wyników badaD zródBowych na wstpnym etapie mo|e przynie[ istotne oszczdno[ci natury finansowej. Badania zródBowe (zbieranie danych ze zródeB wtórnych) s niemal we wszystkich przypadkach mniej kosztowne (a ponadto mniej cza- sochBonne) ni| badania terenowe (gromadzenie danych ze zródeB pierwot- nych). Nie ma |adnego argumentu przemawiajcego za tym, by przeprowadza wywiad, zamiast skorzysta z dostpnych danych (a tym samym zaoszczdzi czas i pienidze). A| nazbyt czsto zdarza si, |e [rodki finansowe s mar- nowane na  ponowne wynajdywanie koBa . Jedna z przyczyn, dla których czsto rezygnuje si z sigania do danych ze zródeB wtórnych, ma charakter formalny. Wikszo[ badaD prowadzona jest przez prywatne agencje badaD rynku, dla których badania wtórne s z ró|nych przyczyn maBo zyskown usBug. Ze wzgldu na to prowadzenie badaD wewntrz firmy mo|e mie prze- wag nad ich realizacj przez agencj badawcz. Po zakoDczeniu badaD zródBowych (zakBadajc, |e nie uzyskano dziki nim wszelkich potrzebnych danych) nale|y opracowa plan prowadzenia badaD terenowych, które pozwol uzupeBni brakujce informacje. Nale|y wówczas wybra poszczególne elementy badaD pierwotnych (zajmiemy si nimi szcze- góBowo w kolejnych rozdziaBach), czyli uwzgldni nastpujce kwestie: Charakter poszukiwanych danych  czy s one raczej ilo[ciowe czy jako[ciowe? Dobór próby, a w szczególno[ci: jej zakres  czy maj to by ogólnie doro[li, czy te| na przykBad: gospodynie domowe, nabywcy okre[lonego rodzaju produktów, przedstawiciele rynku konsumenckiego czy instytucjonalnego, segmenty i podgrupy wyró|nione spo[ród caBej badanej próby, które maj szczególne znaczenie i na których nale|y skupi si podczas dobierania uczestników badania, metoda doboru próby oraz jej liczebno[ci (liczba ankietowanych). Metody gromadzenia informacji (wywiad bezpo[redni, ankieta telefoniczna, ankieta pocztowa, obserwacja itd.). Sposób analizy zgromadzonych danych (co jest szczególnie istotne w przypadku zaawansowanych technik, takich jak analiza poBczona). Decyzje dotyczce powy|szych kwestii powinny, przynajmniej teoretycznie, opiera si na zaBo|eniach przyjtych wcze[niej co do celu badania, zakresu potrzebnych informacji i dopuszczalnego marginesu bBdu statystycznego. W praktyce natomiast trzeba bra pod uwag tak|e inne czynniki, przede Planowanie badaD marketingowych 57 wszystkim dostpne zasoby (zwBaszcza finansowe). Jest wysoce prawdopodob- ne, |e po|dane byBoby przeprowadzenie wywiadów bezpo[rednich z grup dwustu pidziesiciu przedstawicieli bran|y wytwarzajcej produkty kon- sumenckie, jednak ze wzgldów praktycznych (i z konieczno[ci) wybór pada na ankiet pocztow. W przypadku badaD o charakterze komercyjnym  nie- zale|nie od tego, czy s one prowadzone wewntrz firmy, czy zlecone  tego rodzaju kompromis wynika zazwyczaj z konieczno[ci. Stosowane metody ba- dawcze znacznie odbiegaj od prawideB sztuki i czsto dalekie s od ideaBu, poniewa| ze wzgldu na ograniczony bud|et stosuj kompromisowe rozwi- zania w zakresie doboru niezbdnych informacji czy dokBadno[ci badania. Istnieje jednak granica, po której przekroczeniu takie uproszczenia stwarzaj pewne niebezpieczeDstwo  je|eli ze wzgldów finansowych miaByby zosta zastosowane metody uniemo|liwiajce zebranie odpowiednio precyzyjnych danych, wówczas lepiej jest w ogóle nie przeprowadza badania. W takiej sytuacji lepiej podj decyzj na podstawie przeczu, ni| opierajc si na wa- dliwie przeprowadzonym badaniu, które przyniosBoby w znacznym stopniu przekBamane wyniki. Zasoby Jak ju| wspomniano, ogromny wpByw na wybór metody badawczej ma roz- miar dostpnych zasobów, przede wszystkim za[ [rodków finansowych. Dys- ponujc odpowiedni ilo[ci pienidzy, mo|na doskonale poradzi sobie z ewentualnymi brakami w innych dziedzinach. Jaki bud|et nale|y przeznaczy na badania marketingowe? Metodolog ide- alista powiedziaBby, |e nale|aBoby przeznaczy na badania tyle pienidzy, ile bdzie potrzebne na realizacj ich celu, zgromadzenie niezbdnych informacji oraz wykorzystanie metod badawczych, które pozwol zebra dane niezbdne do osignicia przyjtego poziomu dokBadno[ci. W praktyce jednak jest to raczej kwestia [rodków przeznaczonych lub dostpnych dla zespoBu badawcze- go oraz ich stosunku do pozostaBych wydatków firmy. Co wicej, w sytuacji gdy firma mo|e sobie pozwoli na wszelkiego rodzaju wydatki, nale|y bra równie| pod uwag inne kwestie, w szczególno[ci za[ ryzyko zwizane z de- cyzj, która ma zosta podjta na podstawie wyników badaD. Je|eli ma si ona wiza z wydatkami rzdu miliona zBotych, warto zainwestowa w pro- jekt badawczy nawet 10 000 zBotych  gdyby badanie wykazaBo, |e plano- wana inwestycja ma nikBe szanse powodzenia, firma straciBaby nie milion, a 10 000 zBotych. Kiedy jednak wydatki zwizane z decyzj nie s tak du|e, 58 Badania marketingowe. Planowanie, metodologia i ocena wyników mniejsze musz by tak|e koszty badania  z oczywistych wzgldów nie warto wydawa dziesiciu tysicy na badania, je|eli wydatki zwizane z pod- jciem decyzji s podobnego rzdu. Z tak sytuacj stykamy si czsto w przy- padku badaD dotyczcych reklam, których bud|et jest przewa|nie do[ wysoki w porównaniu do nakBadów na sam kampani promocyjn. Na przykBad badanie skuteczno[ci kampanii reklamowej prowadzonej w sektorze business- to-business wartej 50 000 zBotych mo|e kosztowa 30 000, je|eli przed jej roz- poczciem nale|y zebra dane od 200 firm i porówna z danymi zebranymi na takiej samej próbie po zakoDczeniu akcji promocyjnej. Do planu badaD marketingowych powinien zatem zosta wBczony element dotyczcy bud|etu, jakim dysponuje badacz. Pozwoli to analizowa poziom rzeczywistych wydatków i konfrontowa go z ilo[ci dostpnych zasobów. Dziki temu uda si by mo|e nie przekracza bud|etu, a je[li ju| do tego dojdzie, to jedynie z uzasadnionych powodów. W przypadku badaD prowa- dzonych wewntrz firmy mamy do czynienia z kosztem rzeczywistym oraz z kosztem hipotetycznym. Pierwszy z nich obejmuje wydatki zwizane z po- dró|owaniem i materiaBami, drugi za[ zwizany jest z kosztem pracy osób odpowiedzialnych za prowadzenie badaD. Czas, jaki po[wicaj na badania, ma bowiem swoj warto[, poniewa| je[li oprowadzenie badaD sprawia, |e nie wykonuj swoich normalnych zadaD, mo|emy mówi o kosztach alter- natywnych  zysku, który zostaBby przez nich wypracowany, gdyby wyko- nywaBy swoj codzienn prac. Od struktury i kultury organizacji zale|y, czy koszty tego rodzaju s brane pod uwag, mierzone i wliczane w koszty badaD marketingowych  niemniej jednak sporów co do tego, |e istniej, nie ma. Zlecenie przeprowadzenia badaD firmie zewntrznej mo|e si w pew- nych okoliczno[ciach okaza rozwizaniem bardziej korzystnym. W przypadku badaD marketingowych oprócz [rodków finansowych niezwy- kle istotnym zasobem s tak|e odpowiednio wykwalifikowani ludzie. Od tego, kogo mo|na zaanga|owa do realizacji projektu oraz ile czasu pracownik ten bdzie mógB na to po[wici, zale|y nie tylko tempo prac, ale tak|e do- bór metod (które musz przecie| odpowiada umiejtno[ciom badacza). Jedna osoba prowadzca wewntrzne badanie w firmie mo|e przeprowadzi, po- wiedzmy, 20 wywiadów z przedstawicielami [wiata biznesu odpowiedzialny- mi za podejmowanie kluczowych decyzji lub te| pewn ograniczon liczb dogBbnych badaD jako[ciowych (na rynku konsumenckim). Najprawdo- podobniej nie jest jednak w stanie wzi udziaBu w zakrojonym na skal ca- Bego kraju programie ankiet przeprowadzanych w warunkach domowych ze 100 respondentami. Tego typu ograniczenia skBaniaj do zmiany metod Planowanie badaD marketingowych 59 badawczych (i wykorzystania choby ankiet telefonicznych lub pocztowych), a ponadto wymuszaj zmniejszenie liczebno[ci próby (cho nale|y przy tym mie na wzgldzie zachowanie wielko[ci pozwalajcej osign wynik miesz- czcy si w przyjtym marginesie bBdu). W sytuacji, w której badanie jest prowadzone przez przedstawicieli zewntrznej firmy, kwestia ograniczonego charakteru zasobów ludzkich nie stanowi ju| takiego problemu, poniewa| jednym z kryteriów wyboru agencji do realiza- cji konkretnego projektu bdzie wBa[nie jej zdolno[ do zapewnienia odpo- wiedniej kadry. Co wicej, usBugi profesjonalnej agencji badaD marketingo- wych mog te| rozwiza problemy firm prowadzcych wBasne wewntrzne badania, choby w zakresie field and tab (patrz rozdziaB 14.). Harmonogram Niezbdnym elementem planu badaD marketingowych jest harmonogram. Nawet je|eli |aden termin nie zostaB wyznaczony i nic nie ogranicza badacza w realizacji jego zadaD, lepiej jest wyznaczy pewn dat zakoDczenia pro- jektu, gdy| w przeciwnym razie istnieje ryzyko, |e bdzie si on przecigaB w nieskoDczono[. Ustalajc harmonogram, nale|y bra pod uwag dwa czyn- niki  jaki jest termin zakoDczenia prac oraz ile czasu wymaga przeprowa- dzenie zaplanowanych dziaBaD. To ostatnie zale|y w du|ej mierze od dostp- nych zasobów, a do[wiadczenie zwizane z wykorzystaniem poszczególnych metod umo|liwi dokonanie realistycznych szacunków dotyczcych czasu potrzebnego na realizacj poszczególnych etapów planu. Termin zakoDcze- nia prac zwizany jest na ogóB z uwarunkowaniami o charakterze zewntrz- nym, w szczególno[ci za[ ogólniejszymi ramami czasowymi  czas dostar- czenia wyników badaD musi zosta dopasowany, na przykBad, do momentu otwarcia nowego zakBadu produkcyjnego, do potrzeb zwizanych z opraco- wywaniem biznesplanu na kolejny rok czy zamkniciem okresu rozliczenio- wego. W zwizku z tym mo|na do pewnego stopnia przyspieszy przebieg prac lub te| ograniczy zakres badaD. Oczywi[cie poprawne przeprowadze- nie badania w krótkim czasie nie jest niemo|liwe, jednak tak|e w tym zakre- sie istnieje granica, poni|ej której trzeba i[ na kompromis  jego skutkiem bdzie spadek jako[ci. Pamitajmy wic, |e tylko niektóre terminy s abso- lutnie nienaruszalne. 60 Badania marketingowe. Planowanie, metodologia i ocena wyników Zapewnienie jako[ci na odpowiednim poziomie Dobre badanie marketingowe mo|e przyczyni si do podjcia trafnej decy- zji, natomiast badanie zle wykonane mo|e wprowadza w bBd. Ka|dy pro- jekt badawczy musi dawa gwarancj, |e jego wyniki bd mie[ci si w okre- [lonych przedziaBach wiarygodno[ci. SpeBnianie pewnych standardów jako[ci (gwarantujcych, |e zebrane dane nadaj si do wykorzystania w konkret- nym celu) to zatem kwestia, któr nale|y uwzgldni podczas opracowywania i wykonywania planu badaD. Jednym z czynników decydujcych o jako[ci jest schemat badania  wybór midzy danymi ilo[ciowymi a jako[ciowymi, liczebno[ próby i metody badaD terenowych musz by dostosowane do przyjtych celów i zaBo|eD dotyczcych potrzebnych danych. Ponadto jako[ ma tak|e wymiar organizacyjny  zale|y od tego, jak badanie jest zarzdzane i kontrolowane. Niedocignicia w tych dziedzinach nie musz odbija si na wiarygodno[ci danych, istnieje jednak do[ znaczne prawdopodobieDstwo, |e taki wBa[nie skutek wywoBaj. Cztery gBówne czynniki o charakterze orga- nizacyjnym wpBywajce na jako[ badaD marketingowych to: fachowo[, metody pracy, weryfikacja dziaBaD, potwierdzenie wyników. Fachowo[ to cecha odnoszca si do osób odpowiedzialnych za prowadze- nie prac badawczych  czy maj one umiejtno[ci niezbdne do przygoto- wania i przeprowadzenia projektu. Ma ona istotne znaczenie zarówno w od- niesieniu do samych badaczy, jak i do personelu pomocniczego. WBa[ciwe przeprowadzenie projektu badawczego, podobnie jak prawidBowa interpre- tacja zgromadzonych danych, wymaga doskonale przygotowanych i do[wiad- czonych specjalistów. Jednak tak|e personel pomocniczy  szczególnie osoby odpowiedzialne za zbieranie danych  musi posiada pewne okre[lone umiejtno[ci. BBdy popeBnione podczas prowadzenia badaD terenowych mog spowodowa istotne znieksztaBcenie wyniku badania, którego poziom bdzie znacznie przekraczaB przyjty margines bBdu z danej próby. Pozyskanie personelu majcego niezbdne umiejtno[ci wymaga od firmy prowadzcej badania lub od odpowiedniej jednostki w przedsibiorstwie przeprowadze- nia odpowiedniego procesu rekrutacji oraz serii szkoleD. Planowanie badaD marketingowych 61 Aby stale osiga wysok jako[ badaD, potrzeba nie tylko wyszkolonych pracowników majcych odpowiednie umiejtno[ci  niezbdna jest tak|e pewna dyscyplina pracy, która gwarantuje skuteczno[. Co nale|y rozumie pod tym pojciem? Zale|y to oczywi[cie od rozmiarów, struktury i charak- teru organizacji  podej[cie wBa[ciwe w przypadku agencji jednoosobowej nie sprawdzi si w odniesieniu do agencji z krajowej czoBówki. Metody pracy nie musz przybiera formy sformalizowanego  systemu , chocia| im wiksza organizacja, tym wiksze znaczenie takiej instytucjonalizacji. Warto te| pod- kre[li, |e okre[lenie metod pracy nie stanowi przeszkody dla skutecznego projektowania badaD czy dla kreatywno[ci  peBni dla nich raczej funkcj punktu odniesienia. Weryfikacja dziaBaD polega na sprawdzeniu, czy plan badania jest w caBo[ci realizowany. Mo|e si to wiza z konieczno[ci wypracowania licznych metod kontrolnych. Weryfikacja pozwala sprawdzi, jak ma si schemat ba- dania do przyjtych celów, kwestionariusz do zaBo|eD dotyczcych potrzeb- nych danych oraz czy wywiady prowadzone s zgodnie ze schematem (na przykBad czy pytania zadawane s w okre[lony sposób). Zakres weryfikacji dziaBaD uzale|niony jest przede wszystkim od tego, jak szczegóBowego roz- dziaBu zadaD dokonano oraz od liczby czBonków zespoBu projektowego. Wik- szo[ agencji prowadzcych badania marketingowe zatrudnia do[ czsto tymczasowych pracowników do prowadzenia ankiet. W takiej sytuacji ko- nieczne jest opracowanie formalnych metod weryfikacji pracy badawczej w terenie  wikszo[ z nich opiera si na technice polegajcej na dokonaniu ponownego wywiadu z pewn liczb ankietowanych (patrz tak|e rozdziaB 14.). W przypadku wikszo[ci dziedzin potwierdzenie wyników nastpuje poprzez powtórzenie badaD. Wyniki eksperymentu mog by  i w wikszo[ci przy- padków faktycznie s  sprawdzane przez powtórzenie do[wiadczenia (czego dokonuje na ogóB inna ni| pierwotnie grupa naukowców). Teoretycznie ilo- [ciowe badanie rynku daBoby si w ten sposób powtórzy. Drugi wywiad prowadzony przy u|yciu tej samej metody powinien przynie[ (oczywi[cie przy uwzgldnieniu bBdu statystycznego) taki sam rezultat jak pierwszy, cho upByw czasu mógB oczywi[cie mie wpByw na zmian wyników (niezale|nie od tego, co jest przedmiotem badania)  wystarczy poda przykBad sonda|y wyborczych wskazujcych na czste zmiany opinii politycznych. W praktyce wic potwierdzanie wyników badaD poprzez ich powtarzanie jest metod nie- efektywn. Zreszt, ze wzgldów praktycznych i finansowych, próby potwier- dzenia wyników w ten sposób podejmowane s niezwykle rzadko  w tym sensie badania ad hoc (w przeciwieDstwie do badaD o charakterze cigBym lub 62 Badania marketingowe. Planowanie, metodologia i ocena wyników mierzcych skuteczno[ konkretnych dziaBaD) s jednorazowe. Inn metod potwierdzania sBuszno[ci wyników badania jest porównywanie rzeczywistych skutków podjtej decyzji z prognozami opracowanymi na podstawie rezul- tatów badania. Problem polega jednak na tym, |e w tym momencie za pózno ju| na potwierdzanie wiarygodno[ci zebranych danych  wnioski z nich pBynce zostaBy ju| wykorzystane w praktyce. Ponadto z wielu powodów rze- czywiste skutki nie s dobrym miernikiem sBuszno[ci lub niesBuszno[ci tez sformuBowanych na podstawie badania. Mo|e si przecie| zdarzy, |e wnioski sformuBowane przez badaczy bd wBa[ciwe, ale podczas realizacji projektu zostan popeBnione bBdy. Zdarza si te|, |e wyniki badaD staj si samo- speBniajc si przepowiedni  na ich podstawie dokonany zostaje wybór jednej z mo|liwo[ci, a nastpnie na jej wprowadzeniu w |ycie koncentruje si wszelkie wysiBki, co  niejako automatycznie  sprawia, |e okazuje si ona sukcesem. W zwizku z powy|szym rzadko istnieje mo|liwo[ systema- tycznego potwierdzenia wyników badaD, chocia| mo|na w tym celu próbo- wa posBugiwa si takimi metodami, jak porównywanie wniosków pByncych z zebranych danych z tezami innego, niezale|nego opracowania. Poniewa| potwierdzenie wyników badaD stwarza tak istotne problemy, coraz cz[ciej obserwujemy dziaBania, których celem jest wypracowanie lepszych sposobów kontroli i gwarantowania jako[ci. Przygotowania pisemnej wersji planu Ka|dy projekt  niezale|nie od swoich rozmiarów i stopnia zBo|ono[ci, a tak- |e od tego, czy prowadzony jest przez firm na jej wewntrzny u|ytek, czy jest zlecany profesjonalnej agencji  powinien zosta opracowany w formie pisemnego planu. W przypadku specjalistycznej agencji stanowi on element zlecenia  jest przygotowywany w formie oferty i przedstawiony przed za- warciem umowy. Nie istnieje jeden schemat okre[lajcy struktur takiego planu, jednak powinien on omawia lub porusza przynajmniej nastpujce kwestie o kluczowym znaczeniu: Analiza problemu lub zagadnienia, któremu po[wicone jest zadanie. Cel badania. Badania pozwalajce zgromadzi potrzebne informacje  zakres, granice przestrzenne, dopuszczalny margines bBdu statystycznego. Metody badawcze. Schemat omawiajcy znaczenie badaD zródBowych (danych ze zródeB wtórnych) i badaD pierwotnych. Wybór midzy Planowanie badaD marketingowych 63 metod ilo[ciow a jako[ciow. Kwestie zwizane z doborem próby. Metody gromadzenia danych oraz zwizane z nimi kwestie dotyczce wybranej techniki analizy wyników. Raport (w jakiej formie wyniki badania zostan przedstawione osobom odpowiedzialnym za podjcie decyzji). Harmonogram (rozpisany na gBówne etapy i podejmowane w ramach nich dziaBania). Koszty poszczególnych elementów badania. Zagadnienia zwizane z zapewnieniem odpowiedniego poziomu jako[ci. Nasza rada  nale|y zawsze opracowa pisemny plan omawiajcy ka|dy z aspektów pracy, o których byBa mowa w niniejszym rozdziale. Mo|e si to wydawa nadmiernym formalizmem w sytuacji, gdy badacz i u|ytkownik wy- ników to jedna i ta sama instytucja, jednak nawet w tym przypadku Batwiej jest prowadzi skuteczne badania, majc opracowany jasny plan. W takich warunkach jego forma jest nieistotna i, o ile tylko jest czytelny, jego szata graficzna nie ma wielkiego znaczenia. Jednak ju| w momencie, kiedy trzeba przedstawi go innym, na przykBad dziaBowi firmy, dla którego badanie ma zosta wykonane  zazwyczaj odbywa si to, jeszcze zanim projektowi zosta- nie przydzielony bud|et  jako[ prezentacji ma niebagatelne znaczenie. Nawet je[li przekazywany komunikat jest taki sam, informacja podana w atrak- cyjniejszej formie wydawa si bdzie bardziej wiarygodna. (W rozdziale 13. omawiamy szczegóBowo zagadnienie pisania tego rodzaju notatek).

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
5 badania marketingowe i segmentacja
Badanie marketingowe
Badania marketingowe mini sciaga
Badania marketingowe na uzytek?cyzji menedzerskich e6o
Statystyczna ocena wynikow pomiarow
Badanie krwi Morfologia krwi interpretacja wyników
Badania marketingowe 1
Badania marketingowe by Shr3Q
Badania marketingowe w malej firmie Wydanie II zaktualizowane
Badania marketingowe w malej firmie

więcej podobnych podstron