3818438669

Nowele Orzeszkowej wg Jana Dętko

Pierwszym utworem Orzeszkowej było opowiadanie Obrazek z lat głodowych, a ostatnim dziełem jej życia zbiór nowel w tomie Gloria victis. Rozkwit twórczości nowelistycznej przypadł na lata 80-te. Wtedy powstały zbiory:

Z różnych sfer, Panna Antonina, Melancholicy oraz Dobra pani, Romanowa, A... b... c..., Ogniwa.

W tych tekstach prób lematy ka^btyczy aktualnych dla Orzeszkowej problemów -emancypacja kobiet, kwestia żydowska, praca nad podniesieniem oświaty przez społeczeństwo

Gloria victis - problematyka walk narodowowyzwoleńczych, a w szczególności tradycji powstania styczniowego.

Propagatorka humanitaryzmu w stosunkach międzyludzkich, piętnowała wszelkie rodzaje zła i nawoływania do wytężonej pracy dla dobra całego narodu.

Kwestia kobieca

Uwagę Orzeszkowej zwróciła kwestia kobiet, które straciły w powstaniu mężów, ojców i braci i w związku z tym musiały same zarabiać na życie, chociaż bardzo często nie były w ogóle do tego przygotowane, gdyż od szlachcianek wymagano znajomości (niezbyt dokładnej!) francuskiego, umiejętności gry na fortepianie, śpiewu czy rysunku - umiejętności praktyczne nie były potrzebne. Ponad to ówczesny system pojęć zabraniał kobiecie wykonywania prac „męskich", a poprzez to aby była ona osobą samodzielną. Więzy nakładane kobietom krępowały rozwój ich osobowości, a ograniczały je jedynie do roli pań domu (chyba kur domowych ;| taki mój, albo raczej pana doktora, krótki komentarzyk z socjologicznego wykładu: „bądźcie kobietami wyzwolonymi, a nie przyszłymi kurami domowymi!") i wiernych towarzyszek mężów (a oni to już niby mogą być niewierni?;|). Przeciwko takiej postawie wystąpili pisarze debiutujący po 1864 roku, którzy pragnęli, aby kobieta stała się w pełni użytecznym obywatelem kraju (dobrze, że niektórzy ludzie myśleli w tym kraju..).

Naj konsekwentni ej walczyła o to Orzeszkowa (i chwała jej za to©). W powieściach Ostatnia miłość, Marta, Pamiętnik Wacławy zwracała uwagę na upośledzenie kobiety w małżeństwie oraz w pracy, na jej kłopotliwą sytuację uczuciową bądź ciężką sytuację materialną. W licznych utworach ukazywała pozytywne wzory kobiece , które dzięki wytrwałości zdobywały odpowiedni zawód i odczuwały zadowolenie z wykonywanej pracy.

Panna Antonina - zawiera koncepcje Orzeszkowej, jednakże widać w nim jakby zwątpienie autorki w swe młodzieńcze hasła. Ukazany jest tutaj motyw uzupełniania braków odpowiedniego wykształcenia kobiety (czytanie przypadkowo napotkanych książek, zapalanie się do prawd dawno już odkrytych). Braki ograniczają osobowość ludzką, zubożają życie człowieka. Pannie Antoninie wymawiano pracę, gdyż nie była biegłą w grze na fortepianie - niedola nauczycielki wiążąca się z ograniczoną mentalnością szlachty i jej tradycjonalizmem w poglądzie na kwestię wychowania dzieci, a szczególnie dziewcząt.

Problematyka emancypacji w tym opowiadaniu łączony jest z hasłami oświatowymi (dążność człowieka do wyzwolenia się spod wpływu ciemnoty i zacofania, z wiekowego tradycjonalizmu w poglądzie na świat).

Kult wiedzy, pęd do nauki, dążenie do niezależności umysłu ludzkiego - to typowe cechy pozytywizmu. Ludzi, którzy tworzyli tę epokę nazywano „czcicielami światła".

Panna Antonina to nauczycielka, która z uporem dąży do pogłębiania swojej wiedzy, z samozaparciem uprawia swój zawód. W jej rozumieniu wiedza jest warunkiem uzyskania pełnej niezależności, daje ona również radość poznania. Utwór ten podejmuje nowy wątek w twórczości Orzeszkowej - historię „traconych

1