5020058096

ZASADY PRZEWODNIE STATUSU TEDNOSTK1 KONSTYTUCJA Z 1997

w rozdziale II w „Zasadach ogólnych" określone zostały podstawowe zasady-idee przewodnie całego systemu prawa:

-    ZASADA GODNOŚCI (preambuła i art. 30):

*    przyrodzona i niezbywalna cecha człowieka, stanowiąca źródło wolności i praw człowieka i obywatela o nienaruszalnym charakterze, a obowiązkiem władz jest jej ochrona i poszanowanie;

*    zasada ta nie znajdowała dotąd wyrazu w polskich tekstach, jednak w naszym kręgu cywilizacyjnym punkt wyjścia dla tej zasady znajduje się w filozofii chrześcijańskiej i współczesnej nauce społecznej Kościoła oraz w filozofii nowożytnej (I. Kant), jak również w wielu międzynarodowych aktach — preambuła Karty N2, ON2’towskie Pakty Praw Człowieka, wiele współczesnych konstytucji, orzecz. ETPCz szczególnie ważne dla zakwalifikowania jej jako zasady prawnej —> trudno sformułować definicję godności, gdyż jej treść zależy od założeń filozoficznych w których egzystuje, ale WSPÓLNE ELEMENTY to:

—► jej źródłem jesi prawo naturalne dzięki czemu ma rangę suprakonstytucyjną (wszystkie unormowania prawa stanowionego muszą być z nią zgodne, inaczej tracą przymiot legitymizmu); —*■ jest nienaruszalną, tj. nie można się jej zrzec, a ustawodawca nie może jej ograniczyć, z tego wynikają pozytywne obowiązki państwa, a zakres i sposób ich dochowania może być kontrolowany przez sądy;

—> przyznana każdemu człowiekowi, czyli nie może być zróżnicowana ze względu na rasę, narodowość itd. —» zasada ta jest punktem wyjścia dla zasady równości;

—> nie jest po prostu jednym z wielu praw, ale prawem o podstawowym znaczeniu, stanowi źródło i fundament całego porządku konstytucyjnego, co oznacza, że wszystkie normy konstytucyjne powinny być interpretowane na tle zasady godności;

—► istotą godności jest podmiotowość człowieka (tj. autonomia) i choć człowiek musi uwzględniać autonomię (godność) innych osób, to istnieją jednak granice, których przekroczenie sprowadzi człowieka do roli przedmiotu procesów społecznych (w razie arbitralnego urzeczowienia traktowania osoby ludzkiej przez ustawodawcę), a więc przekreśli jego godność —► zasada ta jest punktem wyjścia dla zasady wolności;

—► nie tyłku nakaz pozostawienia człowiekowi autonomii (aspekt pozytywny), ale również zakaz poddawania człowieka takim sytuacjom czy traktowaniu, które mogą tę. godność przekreślić (aspekt negatywny), jak zakaz prześladowań, dyskryminacji, ingerencji w swobodę myśli i przekonań, zmuszania do samooskarżania;

*    zasadę godności „odnalazł” TK w klauzuli demokratycznego państwa prawnego jeszcze pod rządami prowizorium konstytucyjnego, a już po uchwaleniu nowej Konstytucji pojawiała się w orzecznictwie TK czy SN, w doktrynie jeszcze mało wypowiedzi, ale postulat Gardockiego, by podobnie jak wcześniej klauzula demokratycznego państwa prawa, tak i zasada godności stała się normą a nie jedynie deklaracją

—    ZASADA WOLNOŚCI (preambuła, i art. 31) —» to zakaz zmuszania kogokolwiek do czynienia tego, czego

prawo mu nie nakazuje, gwarancja ochrony prawnej wolności przy jednoczesnym zobowiązaniu wszystkich

do szanowania wolności i praw innych osób;

*    Konstytucja nie akcentuje prawno naturalnych źródeł tej zasady, gdyż wolność człowieka musi z natury rzeczy podlegać pewnym ograniczeniom ze względu na interes publiczny i wolności i prawa innych. Przesłanki ograniczenia zasady wolności formułuje art. 31 ust. 3. 2asada ta ma także konsekwencje dla zasady godności, dla której pozostawienie jednostce swobody jest istotne, to zbytnie ograniczenie wolności może stanąć w kolizji także z zasada godności.

*    zasadę wolności należy rozpatrywać w dwóch aspektach:

—► w znaczeniu pozytywnym — to swoboda czynienia wszystkiego, czego prawo nie zakazuje;

—► w znaczeniu negatywnym — nałożenie nakazu może nastąpić jedynie wtedy, gdy prawo to przewiduje;

—► te 2 aspekty to formalne pojmowanie zasady wolności (wolność jako zakres swobody wyznaczonej prawem), a materialna treść zasady wyznaczana jest w każdym konkretnym przypadku;