177 (2)

II. Referendum w konstytucji z 1997 roku 177

politycznych popierających czy zwalczających określone rozwiązanie. Taka sytuacja miała miejsce choćby w polskim referendum konstytucyjnym z maja 1997 roku. Trzeba jednak zauważyć, że ostatnie dziesięciolecia nie dostarczają tego typu przykładów negatywnych w Europie Zachodniej, a procedura referendum jest coraz częściej wykorzystywana dla podejmowania zasadniczych decyzji państwowych, co można było obserwować na przykład na tle ratyfikacji traktatu z Maastricht. W Europie najnowsze przykłady referendum (m.in. we wszystkich dwanastu państwach przyjętych w latach 2004-2007) wiązały się z akcesją nowych członków do Unii Europejskiej a kolejna seria referendów dotyczyła (nieudanej zresztą) ratyfikacji Konstytucji Europejskiej oraz (w Irlandii) ratyfikacji traktatu lizbońskiego (zob. pkt 388).

171.    W tradycji polskiej trudno mówić o zakorzenieniu się instytucji referendum. Nie wprowadzono jej do konstytucji z 1921 roku (choć proponowano to w niektórych projektach), nigdy też w okresie międzywojennym nie przeprowadzono referendum. Odbyło się ono natomiast w 1946 roku, zarówno jednak jego przebieg, jak i sfałszowanie wyników nie pozostawiło dobrych wspomnień. Konstytucja z 1952 roku nie przewidywała instytucji referendum, dopiero nowela z 1987 roku w sposób ogólny o tej instytucji wspomniała, co dało podstawę do uchwalenia ustawy o konsultacjach społecznych i referendum oraz do przeprowadzenia referendum 29 listopada 1987 roku. Także i te doświadczenia miały negatywny charakter.

Po 1989 roku regulacja dotycząca referendum została dokonana dopiero w art. 19 (referendum ogólnopolskie) i art. 72 ust. 2 (referendum lokalne) Małej Konstytucji. Na tej podstawie odbyło się wiele referendów lokalnych oraz tak zwane referendum prywatyzacyjne w 1996 roku (nie przyniosło ono jednak jasnych rezultatów i trudno uważać je za sukces tej instytucji). Szczególny rodzaj referendum przewidziała ustawa konstytucyjna /. 23 kwietnia 1992 roku. wymagając tej procedury dla ostatecznego przyjęcia nowej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Na tej podstawie odbyło się referendum konstytucyjne 25 maja 1997 roku. Już pod rządem obecnej konstytucji odbyło się (7-8 czerwca 2003 mku) referendum związane z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej.

II. Referendum w konstytucji z 1997 roku

172.    Obecnie ogólną podstawą dla procedur referendalnych jest art. 4 ust. 2 konstytucji, który brzmi: „Naród sprawuje władzę przez swych przedstawicieli lub bezpośrednio”. Kolejność wymienienia obu tych form demokracji sugeruje wyraźnie, tt wartość podstawową konstytucja przypisuje demokracji przedstawicielskiej, której uosobieniem na szczeblu ogólnopaństwowym jest parlament. Procedury demokracji bezpośredniej, to jest referendum i inicjatywa ludowa (art. 118 ust. 2), mają zaś charter uzupełniający wobec działalności organów przedstawicielskich - Sejmu i Senatu. Tym samym szczegółowe konstytucyjne unormowania referendum należy traktować j«ko rozwiązania wyjątkowe wobec zwykłego, to znaczy parlamentarnego trybu podejmowania decyzji państwowych.

Konstytucja z 1997 roku przewiduje procedurę referendum zarówno na szczeblu lokalnym, jak na szczeblu ogólnokrajowym.