5020058756

Rola Komisji Edukacji Narodowej w dziejach polskiej oświaty

Kasacja zakonu jezuitów z dnia 21 iipca 1773 roku postawiła Polskę przed niebezpieczeństwem zaniku nauczania w kraju: większość szkół była prowadzona przez jezuitów - 66, pijarzy mieli ich tylko 19, nieliczne były inne szkoły: kolonie akademickie czy też szkoły bazylianów. Z drugiej strony pojawiała się nieoczekiwanie szansa na zreorganizowanie szkolnictwa w kraju według nowych koncepcji. Decyzją sejmu z dnia 24 października 1773 roku ustanowiona została Kommissya Edukacyi Narodowey Korony PolskieyiW. Ks. Litewskiego.

Główne cele, które stanęły przed KEN, to:

•    przejęcie szkół pojezuicłdch wraz z ich strukturą organizacyjną i materialną;

•    zorganizowanie nowego, zreformowanego systemu edukacji w Polsce;

•    wreszcie praktyczne przygotowanie tego systemu poprzez odpowiednią podstawę prawną,

•    przygotowanie kadry nauczycielskiej i administracyjnej

•    oraz opracowanie programów szkolnych i dostosowanych do nich podręczników.

Była to pierwsza w Europie władza oświatowa o charakterze odrębnego ministerstwa - i znaczenie, jakie jej działalność miała dla tworzenia tożsamości narodowej Polaków Komisja Edukacji Narodowej powstała formalnie na mocy uchwały Sejmu z 14 października 1773 roku. Głównym inicjatorem i architektem powstania Komisji był pijar, ksiądz Hugo Kołłątaj, który jednak odgrywał w jej działaniu rolę „szarej eminencji”.

Rysunek - Hugo Kołłątaj

Pierwotny skład Komisji liczył 8 osób: 4 senatorów i 4 posłów reprezentujących Koronę i Wielkie Księstwo Litewskie. Pierwszym prezesem został biskup Michał Jerzy Poniatowski, brat króla. Najbardziej zasłużonymi, „oficjalnymi” członkami komisji byli posłowie wywodzący się z magnackich rodzin powiązanych z tzw. Familią:    min.:    Adam Kazimierz

Czartoryski, Joachim Clireptowicz, Ignacy Potocki i Andrzej Zamoyski. Jednak od samego początku faktycznymi „pracownikami” Komisji była grupa uczonych i artystów skupiona wokół Hugo Kołłątaja, który nadawał cały czas ogólny kierunek jej działaniom. Do najbardziej    zasłużonych

„ekspertów” zalicza się pisarzy Franciszka Bielińskiego i Juliana Ursyna Niemcewicza, oraz uczonych Feliksa Oraczewskiego, Andrzeja Gawrońskiego, Dawida Pilchowskiego, Hieronima Stroynowskiego oraz Grzegorza Piramowicza. Pierre Samuel DuPont de Nemours - wcześniej osobisty sekretarz króla, został przez niego wyznaczony początkowo do roli wpływowego sekretarza Komisji i był nim aż do czasu emigracji do U SA.

Dzięki osobistemu protektoratowi króla i „Familii” Komisja miała niemal zupełną swobodę działań, choć w początkowym okresie opozycja w Sejmie starała się jej podkładać kłody pod nogi poprzez próby obcinania środków finansowych.

Komisja Edukacji Narodowej była pierwszą na ziemiach polskich i w Europie centralną świecką władzą oświatową, powołaną w 1773 roku po rozwiązaniu zakonu jezuitów. Miała przejąć prowadzone przez ten zakon szkoły i opracować zasady programowe i organizacyjne nowego systemu szkolnego. Reforma szkolnictwa miała stanowić istotne ogniwo reformy państwa, jej celem było wykształcenie pokolenia Polaków świadomych swych obowiązków