6745456904

;>S

i-ii.

Tadeusz Nyczek w książce Emigranci wyciąga z tego utworu następujące j wnioski: Świat sztuk Mrożka dowodzi, że ludzkości nie stać ani na rewolucje, ani ; j na wzajemne miłowanie. Z rewolucyjnej triady haseł - wolność, równość, brater-stwo - pisarz wybiera tylko pierwsze. Równość jest niemożliwa, ho człowiek jest róż-^] ny i nie będzie inaczej. Braterstwo jest niemożliwe, bo gatunki rozwijają się raczej za sprawą wrogości łagodzonej najwyżej pogardą lub tolerancją. Czy zatem wolność w ogóle jest możliwa? Nie wiadomo, mówi Mrożek, ale daje do zrozumienia, że jednak jakoś istnieć może, skoro nie wszyscy giną z głodu bądź w więzieniach (ciała i duszy). Warunkiem jednak tej możliwej - niemożliwej wolności jest zostawienie ludzi w spokoju. Nawet jeśli żyją głupio, anachronicznie, staroświecko i mieszczańsko, lepiej zostawić ich niż uszczęśliwiać na silę. Dlatego tak obsesyjnie, choć rzadko wprost, deklaruje Mrożek krytycyzm wobec utopii i ideologii, lęk przed skrajnością, wrogość wobec rewolucji i wszelkich jej pochodnych. Rewolucja rodzi przemoc, przemoc rodzi chaos i dalszą przemoc, choćby w formie odwetu. Zniszczeniu ulega wszystko, a nie rodzi się nic lepszego. Rewolucja zrodziła chaoij, a próba uśmierzenia chaosu zrodziła śmierć - oto najkrótsza wykładnia Tanga⁹."

Natomiast wielki znawca i monografista twórczości Mrożka pisze o Tangu następująco: Czytane filozoficznie Tango opowiada o dziejach wolności. Eugeniusz, dla którego „umieranie nie jest naukowe” zrodził Stomila. Stomil, który szukał wolności wyobraźnią artysty, zrodził Artura. Ten, chociaż zaczął od kroku w tyl, zrobił w końcu decydujące kilka kroków naprzód, miast sztuki chcąc „zbawić ludzkość” całą. I tenże Artur zrodził Edka. Dlaczego on, który wolał „mogę stworzyć i zburzyć, co zechcę” - nie potrafił przejąć władzy naprawdę? Przyczyną ostatniej klęski Artura była miłość do Ali, a więc - jeszcze pragnienie porozumienia się z drugim człowiekiem, marzenie o (szeroko rozumianej) rodzinie... Artur nie chciał zrozumieć i tv tym był „nerwowy”, czyli niekonsekwentny - że absolutna wolność skazuje na absolutną samotność. Chcąc samemu stać się źródłem władzy i społecznego porządku, liczył obłudnie na rodzinę, która zapewni mu przywiązanie i miłość, jakie radykalnie niszczył. Edek nie ma już żadnych takich potrzeb. Bunt przeciw konwencji - a raczej przeciw wartościom, które ograniczają pragnienia jednostek -skończył się w pieczarze jaskiniowca... W Tangu wszystko obraca się wokół autorytetu kultury... Artur nie interesuje Mrożka jako „Żywy człowiek”, ale jako model procesu wychowawczego. Ten model jednak nie nadaje się ani do przystosowania, ani do władzy, natomiast autorytet rodzinny poddał się do dymisji w przedakcji'⁰.

Synteza tradycji i nowoczesności w Tangu

I Tradycja

Ten ciągle nowatorski dramat zanurzony jest w tradycji, przede wszystkim polskiej. Błoński i Piwińska zwrócili uwagę na to, że Tango jest współczesną wersją Wesela. Istotnie, podobieństwa są liczne i wielorakie, np.:

-    cytaty (nieliczne) Słowa, słowa, słowa.

-    slowa-klucze: czekać, sprawa,

| - aluzje i motywy: za ciasne rękawiczki Ali, zdejmowanie butów w finale,

-    symboliczna rola stroju, sens przebrania ,

-    romantyczna proweniencja obu dramatów (u Mrożka zbuntowany Artur -Konrad postanawia zostać panem Tadeuszem, bo do tego przecież można

j sprowadzić zamiar wzięcia ślubu),

-    próba zmiany aktualnej sytuacji,

-    gnipa ludzi symbolizuje cały naród w Weselu (A to Polska właśnie) i społeczeństwo w Tangu,

-    kończące dramat tango to chocholi taniec symbolizujący niemoc, słabość współczesnego świata.

Różnice natomiast są następujące:

-    Tango nie dotyczy tylko spraw polskich.

-    Pojęcie „cham” ma tu zabarwienie pejoratywne, nie jest synonimem chłopa.

-    Nie dochodzi w Tangu do ślubu i wesela.

-    Argentyńskie tango podkreśla uniwersalną wymowę utworu.

W utworze Mrożka występują inne tradycje literackie. Są to „cudze słowa”

często strawestowane, np. z Biblii: Bunt to opoka, na której zbuduję kościół mój.

Jedno będzie prawo i jedna owczarnia,

-    z Szekspira: (Świat) wyszedł z nonny. Do klasztoru,

-    z Wielkiej Improwizacji (można by cytować długie fragmenty, bo nie są to dokładne cytaty),

-    z Roty: proch i pył,

|    - z Moralności pani Dulskiej: A niech war wszyscy diabli,

-    karciano-cwaniackie powiedzonka Edka, np. Ja cię kocham, a ty śpisz.

-    inne źródła trudne do określenia, które coś przypominają, coś stylizują.

W Tangu występuje motyw ślubu, który ma rozwiązać konflikty i wnieść do j rodziny ład jak w Panu Tadeuszu, Zemście czy Nad Niemnem. Towarzyszy tej prze-j widywanej okazji przebranie tak jak w poemacie Mickiewicza, gdzie Zosia wy-‘ stąpiła w ubraniu prostaczym, a Rejent warunkiem intercyzy musiał się wyrzec kon-j tusza. U Mrożka Artur każe Eugeniuszowi przebrać całą rodzinę.

-    W dramacie użyty został taniec-symbol. Tak jak w Panu Tadeuszu polonez symbolizuje ideę zgody narodowej, chocholi taniec - marazm, polonez w hotelu Monopol w Popiele i diamencie symbolizuje powojenny zamęt polityczny i moralny, tak Tango jest symbolem grozy nadchodzących czasów.

Tango podobnie jak Indyk i Śmierć porucznika Mrożka to utwory nawiązują-^f ce do romantyzmu. Piwińska pisze, że całe Tango jest podszyte romantyzmem. ; Elementy romantyczne to bunt młodości przeciw zastanemu światu, uczucia Ar-: tura i zamiary podobne do tych, które wyraża Konrad w Wielkiej Improwizacji, i samotność bohatera i jego klęska, nieszczęśliwa miłość. Jednak nawiązanie do j romantyzmu nie oznacza jego pełnej aprobat)'. J ak zauważa Piwińska - idea zba-