7511506870

Problematyka „Fraszek” Jana Kochanowskiego

Fraszki pisał Kochanowski, podobnie jak pieśni, przez całe życie i przed śmiercią przygotował je do druku. Wyszły w Krakowie w 1584 r. w Drukarni Łazarzowej.

Nazwę „fraszka" wprowadził do literatury polskiej Jan Kochanowski. Dla poety termin „fraszka", zastosowany wyłącznie do utworów polskich, nie miał jednoznacznego sensu gatunkowego. Do zbioru swego wprowadził on bowiem utwory, które można uznać za epigramaty, obok nich zaś: anakreontyki, anegdoty (facecje), apoftegmaty (powiedzenia), nagrobki (epitafia) czy emblematy.

Tom wierszy Jana Kochanowskiego zatytułowany „Fraszki" zawiera utwory o bardzo różnej długości- od dwuwierszy do tekstów kilkudziesięciowersowych- i o bardzo różnorodnej tematyce: od scenek obyczajowych, wierszy obscenicznych, nawet wulgarnych, poprzez subtelne erotyki do wierszy refleksyjno- filozoficznych, a nawet modlitw.

Wyraz „fraszka" odnosił się do swoistej filozofii życia ludzkiego głoszonej przez Kochanowskiego. W słynnej fraszce O żywocie ludzkim, która stanowi właściwy wstęp do całego zbioru, czytamy, że „ Fraszki to wszytko, cokolwiek myślemy, / Fraszki to wszytko, cokolwiek czyniemy", a więc wszystkie ludzkie działania są właśnie fraszką...

Tematyka fraszek jest bardzo różnorodna. Janusz Pelc wyróżnia następujące grupy fraszek

1)    najliczniejsze w tym zbiorze „żarty i dowcipne anegdoty, często ujęte w miniaturowe scenki łub obrazki epickie. Głównymi źródłami dla zawartych w tej grupie fraszek pomysłów, anegdot czy dowcipów były min.: „Antologia grecka” (I w. me.)- zbiór starożytnych, greckich epigramatów (krótkich, kunsztownych, często dowcipnych wierszy opiewających różne wydarzenia, sytuacje, osoby), anegdot, „Księga epigramatów” („Epigrammatum liber") rzymskiego poety Marcjalisa (I/II w. me.), anakreontyki, czyli utwory greckiego poety Anakreonta (lub mu przypisywane). Fraszki Kochanowskiego, będące parafrazami czy przeróbkami anakreontyków, często noszą po prostu tytuł „Z Anakreonta” oraz „Adagia” Erazma z Rotterdamu, czyli zbiór łacińskich przysłów i sentencji.

2)    erotyki rozmaitego gatunku, min. „erotyki rubaszne, czasem z aluzjami obscenicznymi,

a także satyryczne docinki wobec przedstawicielek płci pięknej, zwłaszcza wobec podstarzałych zalotnic”. We fraszkach miłosnych widać wpływy poezji włoskiego poety wczesnorenesansowego, Francesco Petrarłd.

3)    wiersze do przyjaciół, znajomych- dowcipne, ironiczne, czasem autoironiczne, nawiązujące często do rożnych konkretnych sytuacji komicznych lub po prostu do zdarzeń codziennych, oglądanych na ogół z dobrotliwą ironią. Wykazywano przy tym szczególną wrażliwość na komizm słowny i sytuacyjny. Znalazły się tu też pochwały żywych i zmarłych.

4)    wiersze, w których autor zwraca się sam do siebie oraz fraszki o fraszkach, refleksje twórcy o swoich wierszach, o ich kształcie, o ich roli i znaczeniu.

Zasadą organizującą ten wielki zbiór fraszek była rarietas- różnorodność, rozmaitość. I jest to zasada odnosząca się zarówno do tematyki i rodzajów wiersza, jak i do kompozycji. Powaga sąsiaduje tu z żartem, refleksja z humorem, erotyk z epigramatem właściwym Zasadą jest w tym wypadku swoisty brak zasad. Tak więc fraszka to niekoniecznie klasyczny, wzorowany na antyku epigramat.

Liryzm nie jest wyłączną tonacją zbioru W jednej ze swoich fraszek (III 39) poeta stwierdza: „Fraszki tu niepoważne z statkiem się zmieszały". Dostrzegł więc wyraźnie w swym zbiorze wspomnianą wcześniej różnorodność. Wśród lirycznych fraszek nie brak wprawdzie tekstów utrzymanych w tonie patetycznym, dominują tu jednak wiersze