1098872309

przeszły. W tym ujęciu czas współczesny jest również historyczny. W związku z tym pojęcie genius loci jest ściśle związane nie tylko z miejscem, lecz również z czynnikiem zwanym genius saeculi (duch czasu). Przy czym ten ostatni powinien być rozumiany jako duch czasu także współczesnego. Genius loci i genius saeculi mogą się ujawniać w formie artefaktu (architektura, rzeźba, choć może to być także drzewo czy głaz). Jak udowadniał Steen E. Rasmusen „Ludzie mieszkający w tym samym kraju w tym samym czasie często mają to samo poczucie rytmu. Poruszają się w ten sam sposób i te same doznania sprawiają im przyjemność.(...) Doskonałym tego przykładem jest wykonany przez Piranesiego rysunek Schodów Hiszpańskich w Rzymie.(...) Ich projekt pełen wygięć i zwrotów, wydaje się być wzorowany na staroświeckim bardzo ceremonialnym tańcu - polonezie."²²

W architekturze krajobrazu symbioza genius loci i genius saeculi wydaje się być szczególnie istotna, bowiem krajobraz nie jest nigdy dziełem jednego pokolenia, jest tworzeniem w miejscu i czasie, tworzeniem nie znającym końca.

2.6. Genius loci w architekturze krajobrazu wg Jeremiego T. Królikowskiego

Jeremi T. Królikowski²³ przełożył idee genius loci sformułowane dla architektury przez Chrystiana Norberga Schulza²⁴ na grunt architektury krajobrazu. Podaje on za Norberg’iem - Schulz’em, trzy podstawowe typy ducha miejsca: typ romantyczny, klasyczny oraz kosmiczny i wyróżnia dodatkowo ducha złożoności.

Typ romantyczny wiąże się z różnorodnością krajobrazu, wielością różnych miejsc, dynamicznym charakterem któremu towarzyszy kontrast oraz silne odczucie atmosfery rozumianej jako tajemniczej, fantastycznej bądź idyllicznej lub nawet intymnej. Przykładem romantycznego ducha miejsca w krajobrazie niezurbaniżowanym są lasy o mocno zróżnicowanej przestrzeni i silnym odczuciu tajemniczości (u Norberga - Schulza archetypem był las nordycki). Natomiast romantyczny genius loci najlepiej egzemplifikuje miasto średniowieczne, z zaułkami, mocnym zróżnicowaniem i różnorodnością elewacji, głęboką grą światło-cienia.

Typ kosmiczny jest całkowicie odmienny od romantycznego. Tutaj dominuje otwarta rozległa przestrzeń i monotonia, brak zindywidualizowanych miejsc, jednorodne neutralne podłoże. Przykładem kosmicznego genius loci może być krajobraz pustynny, rozległe łąki lub stepy. W przypadku przestrzeni zurbanizowanych, kosmiczny duch miejsca będzie się objawiał jednolitą strukturą, ortogonalną siatką oraz brakiem nastrojowości.

Typ klasyczny jest sytuacją pośrednią, trudno tutaj doszukiwać bogatej różnorodności, ale też brak całkowitej monotonii. Klasyczny genius loci wiąże się

²²    Rasmussen St. E„ 1999, Odczuwanie architektury, wyd. Murator, Warszawa str. 135.

²³    Królikowski Jeremi T, 1999, Zastosowanie koncepcji Chrystiana Norberga-Schultza w badaniach nad architekturq krajobrazu. Warszawa, praca doktorska, SGGW Archiwum Katedry Architektury Krajobrazu.

²⁴    Norberg-Schulz Ch.,1980, Genius Loci. Towards a Phenomenology of Architecture - Rizzoli, New York.

14