1299076173

228 Tradycja i nowoczesność

W przypadku śmierci czionka grupy (rodziny, rodu) ujawnia się wiara w mulo. Mając na uwadze to, że wiara w mulo ma odzwierciedlenie jedynie w obrzędowości pogrzebowej, można stwierdzić, iż jest ona wśród Polska Roma szczątkowa. Niemniej jednak trzeba wziąć pod uwagę i to, w jak dużym stopniu ta wiara decyduje o kształcie poszczególnych zachowań pogrzebowych, oczywiście jako przesąd. W tym kontekście broniłabym się przed określaniem jej jako szczątkowej, jej żywotności bowiem nie można usprawiedliwiać jedynie troską o zachowanie tradycji.

W porównaniu z innymi obrzędami związanymi z funkcjonowaniem rodziny obrzędy pogrzebowe są tymi, które w sposób symboliczny zapewniają prawidłowe funkcjonowanie rodzin oraz porządkują rzeczywistość. Oczywiście śmierć rekonstruuje również hierarchię w grupie, ale jest to proces znaczący jedynie w przypadku zgonu decydenta grupy. Niezależnie od tego, czy zmarły byl postacią znaczącą w społeczności romskiej, czy nie, zawsze skupia się wokół niego duża część społeczności. Poczucie obowiązku pożegnania zmarłego oparte jest na tradycyjnej wierze dotyczącej mulo, jednak bardzo często respondenci uzasadniają swoją obecność na pogrzebie obowiązkiem wobec żywych: podtrzymaniem prestiżu, okazaniem szacunku rodzinie odumarłej, ale również wskazaniem na autorytet zmarłego i jego rodziny. Wypełnienie tego obowiązku jest też wskazaniem na pozycję uczestnika pogrzebu — bo każda osoba właściwie wypełniająca obowiązki wobec rodziny i szerszej społeczności jest godna szacunku. Z tego powodu pogrzeb skupia większą liczbę Romów niż na przykład wesele czy chrzest.

Biorąc pod uwagę wiedzę dostępną w publikacjach sprzed kilkudziesięciu laty i obecną, można stwierdzić, że dokonuje się przemiana jakości zachowań tradycyjnych. Jest to tendencja charakterystyczna dla wszystkich grup romskich rozproszonych po świecie. Na takie zmiany zachodzące w Polska Roma wskazywali sami respondenci, porównując współczesność do czasów dawniejszych. Zmieniające się warunki życia i osiedlenie się były przez długi okres podstawowymi czynnikami wywierającymi znaczący wpływ na styl i jakość życia rodzin romskich. Dziś do takich czynników można zaliczyć również postęp cywilizacyjny, ze wszystkimi dobrami materialnymi typu urządzenia AGD i TV, modne tekstylia, nowe marki samochodów, a nawet media. Przypomnę, że możliwość korzystania z pralek automatycznych znacznie skróciła okres „nieczystości” poporodowej kobiety^3-5. Samodzielne mieszkania małżeństw pozwalają na ominięcie zakazu kontaktu ojca z noworodkiem itp. Z kolei edukacja szkolna daje możliwość samodzielnego kontaktowania się z administracją państwową bez konieczności korzystania z pośrednictwa wójta.

Źródłem przemian wartości uznawanych za tradycyjne jest paradoksalnie brak wiedzy Romów o ich własnej tradycji. Młode pokolenie często nie rozumie zasad rządzących życiem społecznym grup romskich, nie potrafi wyjaśnić konieczności respektowania nakazów i zakazów, niektórzy nawet nie wiedzą, co to jest skalanie.

³³ Jest to powszechna tendencja, wskazuje na nią np. cytowana wcześniej Gropper; por. również L. .VIróz,Sorneremarkson changes in theGypsy culture, „Ethnologia Polona” 1978, vol. 4, s. 141-151.