1299076148

212 Tradycja i nowoczesność

i w zasadzie zadośćuczynieniem dla rodziny dziewczyny jest zamieszkanie z ojcem dziecka jeszcze przed porodem. Sytuacje, których nie potrafią rozstrzygnąć (lub nie chcą) zwaśnione ze sobą rody, rozpatrują starsi (wójt, „król”, SzeroRom). Decyzje podejmowane przez starszyznę w zasadzie są nieodwołalne.

Niewątpliwy wpływ na kształtowanie się osobowości dziecka oraz sposobu postrzegania rzeczywistości ma szkolą. Jak wspominają najstarsi respondenci, dawniej, kiedy Romowie wędrowali, na naukę nie mieli „czasu”. Przemieszczanie się z miejsca dotychczasowego obozowiska na inne, skutecznie uniemożliwiało podjęcie nauki w jakiejkolwiek szkole. Dzieci mogły chodzić do szkoły jedynie zimą, kiedy tabor zatrzymywał się i wynajmowano mieszkania. Naukę przerywały wiosną, kiedy całe rodziny ponownie wyruszały w podróż. Wspomnienia dotyczące edukacji są wspólne i takie same dla wszystkich respondentów objętych badaniami. Z chwilą osiedlenia się, nauka stała się dla Romów, zgodnie z polskim ustawodawstwem, obowiązkiem. Za nieprzestrzeganie obowiązku posyłania dzieci do szkoły Romowie musieli płacić kary pieniężne, toteż szkoła kojarzyła się im z formą represji wobec nich i zagrożeniem dla ich kultury. Problemem był również brak nawyku uczenia się¹¹.

Ci, którzy zaczynają się uczyć, zazwyczaj kończą szkołę podstawową. W przypadku edukacji dziewcząt rodzice decydują, kiedy dziewczyna powinna przestać chodzić do szkoły, ewentualnie sami systematycznie zaprowadzają ją do szkoły i potem z niej zabierają. Przyczyną jest uzasadniona zresztą obawa przed porwaniem dziewczyny (w celu zaślubin) bez wiedzy lub zgody jej rodziców. Także dlatego dziewczęta kończą edukację na szkole podstawowej. Na terenie objętym badaniami zaledwie kilka osób skończyło szkoły średnie lub obecnie do nich uczęszcza. Nikt z respondentów nie ukończył studiów wyższych.

...u nas to nie słyszałam, żeby u nas ktoś szedł [w Tomaszowie Mazowieckim — przyp.

A. K.]. Ale winnych miastach to są. Słyszałam, że już studiują. A jest! Jedna nawet na modelkę poszła (War. 1)

Zatem nie jest to niechęć do szkolnictwa w ogóle. Wszyscy respondenci tłumaczyli się „życiem w tradycji”, wyjazdami zagranicznymi, brakiem środków finansowych na dalszą naukę, czy koniecznością utrzymania nowo założonej rodziny. Jeden z respondentów (Jag.) ukończył siedem klas szkoły podstawowej, ponieważ potem wyjechał za granicę. Do szkoły zapisała go babcia. Tymczasem jego matka nadal nie potrafi czytać i pisać. Z kolei rodzice jego żony mają maturę, a syn brata chodzi do liceum. Respondent planował edukację własnej córki, która jego zdaniem mogłaby skończyć przynajmniej liceum. (Jag. 4). Natomiast starsza kobieta z Tomaszowa Mazowieckiego (War.) podkreślała w wypowiedziach, że to dawniej dzieci nie chodziły do szkoły, bo musiały wędrować wraz z rodzicami, a obecnie chodzą do szkół, jeżeli nie w Polsce, to za granicą.

Brata dzieci chodzą, nie tutaj tylko w Niemcach. Tam brat mieszka. Tutaj brata córka chodziła, ale tylko do trzeciej klasy. (War. 2)

ii

Za: L. Mróz, Polska: konflikt..., s. 54.