1299076177

Zakończenie

Zdaję sobie sprawę, że przedstawiony w niniejszej książce tekst nie jest kompletnym opisem i wyjaśnieniem kultury Romów identyfikujących się z Polska Roma. Wiele spraw związanych z obrzędowością rodzinną, funkcjonowaniem społeczności romskiej i jednostek w poszczególnych grupach rodowych zostało pominiętych. Przyjęta tutaj perspektywa z konieczności ograniczyła zakres przedstawionego materiału i nieco zawęziła problematykę. Określenie specyfiki badanego fragmentu społeczności Polska Roma, rodzin zamieszkujących Polskę centralną, w stosunku do np. rodzin mieszkających w Poznaniu, Szczecinie itd. było niemożliwe z powodu braku materiału badawczego zebranego w innych rejonach Polski. Kontynuowanie badań terenowych jest konieczne, aby porównać zachowania, styl życia, przekonania, a nawet działania związane z obrzędami. Przydałoby się również zebranie materiału w środowiskach Romów mieszkających we wsiach i w miasteczkach nie związanych z wielkimi aglomeracjami.

Zanim przystąpiłam do badań terenowych, zdałam sobie sprawę, że potrzebne są badania od podstaw, że nie wolno pominąć żadnego aspektu kultury romskiej. Żyjemy w czasach, w których kultura Romów, wbrew obiegowym opiniom, szybko zmienia się i wiele dawniej istotnych zachowań, obyczajów zanika. Zmienia się ich motywacja, zamierają dawne uzasadnienia tychże zachowań, młodzież romska w wielu przypadkach nie pamięta tego, co dla ich dziadków było ważne i co regulowało życie społeczne rodziny i rodu. Niezwykłe było definiowanie przez moich rozmówców pojęcia „tradycji”. To, co tradycyjne, było zawsze, a żyć tradycyjnie, to znaczy żyć z zaleceniami przodków. Ale poszanowanie tradycji, tak ważne dla utrzymania tożsamości i w pewnym sensie spójności grupy, nie wiąże się z bezmyślnym powielaniem tzw. tradycyjnych zachowań. I tak zmienia się środek lokomocji, kobieta rodzi w odosobnieniu, ale w szpitalu itp. A zatem nie możemy patrzeć na kulturę Romów przez pryzmat np. kultury chłopskiej XIX wieku, bo — moim zdaniem — jest to nadużycie.

Wydaje mi się, że niezwykle istotne jest, aby przeszłość ocalić od zapomnienia, by uświadomić sobie, że nie kolor skóry i włosów kształtuje tożsamość, ale historia, obrzędy, zwyczaje i wierzenia, które zawsze determinowały życie społeczności i działania jednostki. Uświadomienie sobie normalności zachowań obrzędowych,