1841899790

20 JACEK MAZIARSKI

charakterem asertywnym tego zdania. Charakter więc asertywny wypowiedzi, to tyle, co charakter tej wypowiedzi jako sądu lub supozycji, bądź eharakfler jej jako sądu w mniemaniu odbiorcy lub supozycji w mniemaniu odbiorcy. Posługując się tym nowo wprowadzonym terminem, powiem że wartość logiczna zdania nie zależy od jego charakteru asertywnego.

W szczególności więc każde zdanie oznajmiające w dziele literackim jest albo prawdziwe, albo fałszywe, niezależnie od tego, jaki ma ono charakter asertywny”⁴⁵).

Zbliżone do J. Pelca stanowisko zajmuje też Henryk Markiewicz, który w rozważaniach na temat fikcji w dziele literackim rozgranicza pojęcia ..prawdziwość” i „asertoryczność”:

..Przypomnijmy, że asertoryczność nie jest tożsama ani z prawdziwością ani ze szczerością; polega ona na tym. że autor pretenduje do tego, by jego wypowiedź była traktowa na jako wyraz tego, co rzeczywiście sądzi, a więc — jako szczera” ⁴“).

W ślad za powyższymi sformułowaniami przyjmujemy więc w niniejszych rozważaniach „prawdziwość” reportażu jako wynik asertorycznego charakteru zdań i zespołów zdaniowych składających się na całość utworu. Owa ..manifestacja przekonaniowa” czyli asertoryczność nadająca zdaniom charakter sądów (w odróżnieniu od ąuasi-sądów i czystych supozycji) realizuje się w reportażu poprzez zespół składników leksykalnych, stylistycznych i kompozycyjnych, które stanowią dla odbiorcy sui geneńs sygnał, że ma on do czynienia ze sprawozdaniem, a nie z literackim opisem (por. np. typowe dla reportażu wypowiedzi w rodzaju: „Rozmawiałem z...”, „Widziałem na własne oczy...”. „Przybyłem do miejscowości X...”). Tę samą rolę spełnia w reportażu stosunkowo częste posługiwanie się wkładanymi w usta postaci wypowiedziami zaczerpniętymi z języka potocznego i żargonów: podobną funkcję mają nierzadko cytaty, przytaczane w tekście dokumenty itp.

Wydaje się także, że asertoryczny charakter reportażu — jeśli można uogólnić własność asercji na cały gatunek — wiąże się także ze swoistym stosunkiem do nazw i danych liczbowych. Reportaż poprzez „uściślający” charakter komunikowania faktów, np. podawanie pełnych nazwisk, nazw instytucji, miejscowości i in. oraz przytaczanie dokładnych liczb, stwarza specyficzną, przesycającą utwór atmosferę „prawdziwości”. Innymi słowy, reportaż akcentuje możliwość weryfikacji komunikowanych faktów, naturalnie — tylko potencjalną i tylko w zakresie wyznaczonym przez autora. Zdanie typu: „Inżynier X z zakładów Y liczy sobie 34 lata” ma charakter asertoryczny (czyli pretenduje do tego, by być traktowane jako sąd) właśnie poprzez podsumowaną przez autora możliwość weryfikacji zawartych w nim informacji, choć jest rzeczą oczywistą, że czytelnicy zrezygnują ze sprawdzania czy istotnie fakty te pokrywają się z prawdą.

Reasumując: przedmiotem analizy reportażu nie może być prawdziwość bądź fałsz komunikowanych faktów, natomiast bliższego i szcze-

Jerzy Pelc: O wartości logicznej i charakterze asertywnym zdań w dziele literackim. W: Estetyka R. I, 1960 r., str. 125.

^,fi) Henryk Markiewicz: Fikcja w dziele literackim a jego zawartość poznawcza. W ^- Studia Filozoficzne 1961 r. nr 3 (24), str. 177.