1841899821

6

JACEK MAZIARSKI

w pewnych wypadkach — wyrażać także przez powołanie się na doświadczenie ogólne, na opinię/społeczną” ⁴).

..Nie jest to na pewno jedyny przyczynek do nieprzestrzegania narzuconych reportażowi wymogów (z wyjątkiem, oczywiście, respektowania tego najbardziej chyba zasadniczego: nie zapuszczać się poza obręb sprawdzalności, nie wyrażać niczyich myśli czy życia psychicznego o jotę więcej niż da się to uchwycić poprzez zewnętrz-

nośćr

Teoretyk z NRD, Maximilian Scheer stwierdza:

..A więc poznajemy dwa warunki reportażu: po pierwsze — reporter musi być obecny na miejscu, o którym pisze. Po drugie — musi on opisywać rzeczywistość (die Wirklichkeit)” *).

Autor amerykańskiej antologii „A Book of Nonfiction”, Joseph T. B równe, buduje swój pogląd na przeciwstawieniu literackiej fikcji (w utworach określonych w angielskiej terminologii jako ,,Fiction”) autentyzmowi grupy gatunków takich jak reportaż, felieton, faktomontaż itp., które objął terminem „Nonfiction”:

..Autor beletrystyki (Fiction) wychodzi z przypuszczalnych albo fikcyjnych sytuacji. Żąda od czytelnika, by zachowywał się na jakiś czas, jak gdyby sytuacja była prawdziwa. (...) Z drugiej strony punkt widzenia autora „nonfiction” polega na tym, żc ma on do czynienia z realną sytuacją. Wychodzi, koniec końców, od faktów, które mogą być sprawdzone przez eksperyment albo przez zapoznanie się z historycznymi dokumentami” ⁷).

Podobny punkt widzenia przyjął w dwudziestoleciu międzywojennym Konstanty Troczy ński:

..Różnica bowiem między tymi dwoma kierunkami literackimi: realizmem i fakto-montażem jest mimo pewnych pozornych podobieństw zasadnicza i nieprzekraczalna. Realizm bowiem podporządkowuje swą wizję artystyczną pod sprawdzian prawdopodobieństwa, re portaż natomiast posługuje się sprawdzianem autentyczności. (. ..) W reportażu układ elementów wizji artystycznej dyktowany jest nie prawami konstrukcji i wymogami gatunku i rodzaju literackiego, ale podporządkowany jest przypadkowości faktycznej” ^K).

I wreszcie współczesny polski teoretyk, Leon Cieślik, który swą definicję wzbogaca o kryteria poznawcze i strukturalne:

..Reportaż jako gatunek dziennikarski to relacja o rzeczywistości, o wydarzeniach, o faktach zaistniałych w rzeczywistości, o ludziach będących dramatis personae, relację tę przekazuje reporter używając artystycznych środków i umiejętnie je rozmieszczając; relacji tej najlepiej odpowiada jedna literacka konwencja: obraz””).

Proste zestawienie 9 zaprezentowanych powyżej opinii ujawnia ukryte pod pozorną zbieżnością istotne różnice. Jednoznaczne na pierwszy rzut oka sformułowanie ..relacja o rzeczywistości” podlega poważnemu zawężeniu w ujęciu Z. Stolarka (,,. . . nie wyrażać niczyich myśli czy życia

^ł) Jerzy Lovell: Notatki o reportażu, cz. II. Życie Literackie, 1961, nr 38.

⁵)    Zbigniew^r Stolarek: Monika i sześć ichtiozaurów. Kultura, 1963, nr 15.

⁶)    Maximilian Scheer- Die Rcportage — gestern und heute. Diskussionsmaterial zur Yorbereitung des IV. Deutschen Schrifstellerkongresses. Heft 7, str. 7.

^:) Joseph T. Browne: A Book of Nonfiction. New' York, The Macmillan Company. 1960, str. 2—3.

D Konstanty Troczyński: Estetyka literackiego reportażu. Pion 1934, nr 20 str. 9.

”) Leon Cieślik: Uw-agi o reportażu. Biul. Naukowy Zakładu Badań Prasoznawczych 2'18. Warszawka 1958, str. 4.