1841899822

78 TERESA DOBROWOLSKA

zmienić można tylko w oparciu o gruntowną znajomość składających się na nią różnorodnych przyczyn. Na razie, na skutek braku odpowiednich badań naukowych, zainteresowane wydawnictwa i redakcje szukają po omacku, a tym samym mało skutecznie dróg dotarcia do czytelnika wiejskiego.

Jakie czynniki rządzą procesami czytelniczymi w omawianym środowisku? Jaką rolę odgrywa tu swoistość odbiorcy wiejskiego, jego poziom, krąg zainteresowań oraz charakterystyczne dla niego warunki i styl życia, jaką zaś sama prasa, jej treść, szata graficzna i sposoby rozprowadzania? Jaki jest, ogólnie rzecz biorąc, mechanizm funkcjonowania tego środka informacji masowej w społeczności wiejskiej?

Udzielenie odpowiedzi na te pytania stało się palącą potrzebą społeczną, wymagającą szeroko zakrojonych i szczegółowych badań. Zorganizowanie ich na większym obszarze, a tylko w takim wypadku możemy uzyskać podstawy do adekwatnej diagnozy społecznej, nastręcza, z powodu rozproszenia skupisk mieszkalnych, znaczne trudności i jest o wiele kosztowniejsze niż w mieście. Dlatego szczególnie ważne jest tu staranne przygotowanie odpowiedniego warsztatu badawczego. Specyfika środowiska wiejskiego i zachodzących w nim procesów ogranicza przy tym w dużej mierze możność korzystania z doświadczeń metodologicznych zdobytych w badaniach nad czytelnictwem aglomeracji miejskich.

Z powyższych względów Pracownia Socjologiczna Ośrodka Badań Prasoznawczych, przed przystąpieniem do długofalowych i złożonych badań nad odbiorem prasy na wsi przeprowadziła uprzednio wstępne badania sondażowe ¹). Głównym ich celem było sprawdzenie obranej metody i wyznaczenie najskuteczniejszej procedury badawczej. Zadaniem niniejszego artykułu jest podsumowanie niektórych refleksji metodologicznych, jakie nasunęły wspomniane badania próbne, bez wgłębiania się w uzyskane wyniki merytoryczne.

Zasięg badań

Badania nad czytelnictwem prasy mogą mieć zasięg węższy, ograniczający się tylko do odbiorców danego pisma (ewentualnie grupy pism), bądź też szerszy — obejmujący wszystkich członków jakiejś zbiorowości, zarówno czytelników jak i nieczytelników^:!). W ramach każdego z tych dwóch zasadniczych ujęć może być z kolei realizowana, mniej lub bardziej rozwinięta, problematyka badawcza, od prostego wyznaczenia zasięgu

1

) Badania te, dotyczące czytelnictwa prasy w środowisku wiejskim wojew. krakowskiego zrealizowano w 1961 r. w ośmiu wsiach. Łącznie przebadano w nich 374 osoby.

-²) Por. Zygmunt Gostkowski: Jak badać kioskowe czytelnictwo czasopism? (Próba techniki fiszek adresowych), Zeszyty Prasoznawcze, 1962, nr 1/2, ss. 14—25.

2

muinikowania”, raport do użytku wewnętrznego, OBP Warszawa 1959 r., oraz tegoż: Potrzeby społeczno-kulturalne wsi, Wieś Współczesna, 1960 r., nr 3, ss. 72—96. Na niektóre aspekty omawianego zjawiska rzucają światło badania Instytutu Książki i Czytelnictwa Biblioteki Narodowej w Warszawie, między innymi np. Stanisława S i e-kierskiego nad zainteresowaniami czytelniczymi młodzieży wiejskiej pozaszkolnej, przeprowadzone w latach 1958—1959 (wyniki zawarte w nieopublikowanym maszynopisie w archiwum Instytutu), por. także Jadwigi Kołodziejskiej: Wstępne podsumowanie wyników ankiety czytelniczej IKiCz Bibl. Narodowej, Warszawa 1959 r. i: O roli biblioteki, książki i prasy (Opinie czytelnicze). Warszawa 1962 r.