1841900076

STAROPOLSKIE OGRODY LITERACKIE 17

Najwłaściwszą dla człowieka wersją budowli, czyli szerzej: przestrzeni, jest dom. Jednak tylko posiadanie zdolności mieszkania daje zdolność prawdziwego budowania. Budowanie budowli (np. domów) będzie więc propozycją właściwego zamieszkania. „Właściwego” znaczy tu: budowania, które otacza opieką, które ma cechę potwierdzenia domu. Budowanie domu jest formą obecności i myślenie o domu (otaczanie opieką tego, co ma przyjść, stwarzanie warunków zamieszkania) jest także formą obecności (bycia). Działania praktyczne okazują się zbieżne z kreacjami, jakie daje sztuka.

Budowanie ogrodu rozpoczyna dzieje świata, ale inny typ budowania jest myśleniem o ogrodzie. Stąd „podwójność” mitu ucieleśniono w formule Logosu, gdyż „za jego pośrednictwem wszystko się stało” (zob. Ewangelia według św. Jana, 1, 3). Logos stwarza i równocześnie jest myślą. Budowanie i myślenie uosobione w dwoistej filozofii Logosu--Słowa są nieodzowne dla zamieszkania — czyli kreacji ogrodu. Ogród jest bowiem miejscem zamieszkania „zwykłego” (domem w przyrodzie) i literackiego (domem w poezji).

Bezdomność pierwszych rodziców po wygnaniu z raju była figurą bezdomności całego rodzaju ludzkiego. Lecz nieustanne stwarzanie koncepcji zamieszkania i domu jest również figurą dążeń całej ludzkości — wzbogaconej o mit „wiecznego powrotu”. Topos ogrodu i ogrodnika wyrasta z poczucia tej bezdomności, z jej przemyślenia i pamięci pierwszego ładu.

To nieustanne powtarzanie określonych gestów paradygmatycznych, wzorcowych — wskazuje na swoistą ontologię. Wytwór natury w stanie surowym, przedmiot sporządzony ręką ludzką odnajduje swą rzeczywistość, swą tożsamość jedynie poprzez uczestniczenie w rzeczywistości transcendentnej. Gest nabiera znaczenia, realności, w tym tylko stopniu, w jakim odtwarza działania pierwotne ³⁰.

Boski ogrodnik i ogrodnik-literat mają do czynienia ze światem se-miotycznym — albo lepiej: czynią świat semiotycznym — odgraniczając go od chaosu, organizując go wewnętrznie i „zmuszając” do wyrażenia znaczeń.

Pomysły świata-ogrodu i świata-tekstu są zgodne ze średniowiecznym obrazem kosmosu oraz natury jako zbioru elementów znaczących^3ł. W świecie-księdze kształt zewnętrzny znaku był drogą wglądu w rzeczywistość ducha. Z „czytania” świata wynikały specjalne klasyfikacje, „klucze” budowy np. lapidariów, herbariów, florariów (rozmaitych zbiorów roślin rzeczywistych albo baśniowych) i preemblematyczny porządek bestiariuszy. Należałoby również wspomnieć o mistycznie zorientowanej

M. E 1 i a d e, Sacrum — mit — historia. Wyboru dokonał i wstępem opatrzył M. Czerwiński. Przełożyła A. Tatarkiewicz. Warszawa 1970, B. 57.

⁵¹ Zob. Eustachiewicz, op. cit., s. 9—10.

2 — Pamiętnik Literacki 1984, z. 1