2616820836

28 JOANNA MALESZYNSKA

pewniała oryginalne spełnienie funkcji perswazyjnych tekstu. Boskość powracająca na ziemię, ku ludziom, przynosiła zapowiedź wegetacji doskonałej, uprawy tego, co w człowieku pospolite, zwykłe, nieudolne. Chrystus-nauczyciel przeobraził się w idealnego hodowcę dusz — jakby w zgodzie z przekonaniem, że ogród świata potrzebuje nowej opieki.

W paraliterackich traktatach o wymowie teologicznej Jezus nazywany był ogrodnikiem z racji „hodowli” treści wciąż żywych. Ciągłe odradzanie się tych treści (podobnie jak w cyklu wegetacyjnym roślin) zapewniało wiecznotrwałość nauki Chrystusa i wiecznotrwałość stworzenia. Mniemano dlatego, że ogród duchowych wskazań zawierający chrystologiczne sensy jest ponadczasowy: jeśli kwiaty w nim więdną, a ziarno obumiera, to tylko po to, by po okresie utajenia zakwitnąć nową wiarą i zaowocować prawdziwie pobożnym życiem.

W Wirydarzu krześcijańskim Jakuba Lubelczyka, utworze dialogowanym o silnie wyeksponowanej funkcji dydaktycznej, właśnie Pismo święte było takim ogrodem żywych prawd wiary. „Wonne kwiateczki” tego wirydarza, a więc parenetyczne przestrogi, ideały i wzory do naśladowania — „naszczepił” sam Duch Święty. A Bóg-ogrodnik ukaże się wtedy, „gdy go z wiernym sercem a z chucią prawdziwą szukać będziemy w tym nawdzięczniejszym ogrodzie” ⁵⁵. Przewodnikiem Krześcija-nina wstępującego do ogrodu jest Anioł, ale widome znaki w postaci kwietnych symboli (m. in. Krzyża) podkreślają stałą obecność Stwórcy. Lu-belczyk, traktując rzeczywiste lub imaginacyjne okazy roślin jako symbole Męki Pańskiej, uprawiał na podstawie literackiej koncepcji horti sanitatis „mistyczną botanikę”⁵⁶. Np. zioło nazwane krzyżem pełniło funkcję nie tylko przypomnienia ofiary Zbawiciela, lecz także nakazu moralnego.

A tak toć jest własność ziela tego, które oto, kwitnąc tymi czerwonymi listeczki, znaczy, iż wszyscy ludzie, którzy się wiernymi krześciani ożywają, mają krew swą rozlewać dla Słowa Bożego, a zakwitnąć i zarumienić się takimi kwiatki przed Majestatem pana swego *⁷.

Pobożny powinien wystrzegać się złego postępku i grzechu, bo wtedy jest jak „drzewo suche, złe a niepłodne”. Jeśli zaś czerpie nauki z doświadczenia Krzyża — staje się podobny zielonej latorośli. Metaforyka wykazująca cechy bliskie omawianej pojawiła się również w drugiej części Lubelczykowego „katechizmu” — w Apotece Ducha Świętego. „Apoteka” zawiera zespół lekarstw „dusznych” przyrządzony z ziół rosnących w herbarium Krzyża. Tą drogą zespolono topiczną projekcję wirydarza nauk z ideą ogrodu użytecznego. Użyteczność pojmował jednak

55 j. Lu bel czy k, Dedykacja. W: Wirydarz krześcijański.

⁵« Zob. J. Tazbir, Rzeczpospolita i świat. Wrocław 1971, s. 84. ⁵⁷ Lubelczyk, Wirydarz krześcijański (rozdz. 2), k. B 10v.