IMG737 (2)

48 W&TÓd znaków i struktur

pozornie zupełnie niezdolnych do spełniania funkcji estetycznej (na przykład pewne podstawowe czynności fizjologiczne, jak oddychanie, względnie bardzo abstrakcyjne operacje myślowe), i przeciwnie - przykłady zjawisk predestynowanych do estetycznego oddziaływania całą swoją budową, jak przede wszystkim wytwory sztuki. Sztuka współczesna, która od naturalizmu jJflCży-nając nie wyklucza przy wyborze tematu żadnej dziedziny rzeczywistości, a poczynając od kubizmu i pokrewnych kierunków w innych sztukach nie stawia ograniczeń przy wyborze materiału i techniki, podobnie jak współczesna estetyka, która kładzie nacisk na rozległość sfery tego, co estetyczne (J. M. Guyau, M. Dessoir oraz jego szkoła i inni), dosterczyły wystarczającej liczby dowodów na to, ^ że faktami estetycznymi mogąsię stać nawet takie rzeczy, którym posługując się pojęciami tradycyjnymi nie przy--• znalibyśmy ważności estetycznej. Dla ilustracji przypomnę na przykład stwierdzenie Guyau: „Głęboko oddychać, czuć, jalk krew oczyszcza się w zetknięciu z powietrzem, czy to nie upajające przeżycie, któremu trudno odmówić wartości estetycznej?” (Les problemes de Vesthetiąue contemporaine), względnie zdanie Dessoira: „Jeśli maszynę, rozwiązanie zadania matematycznego, organizację pewnej grupy społecznej uznajemy za rzeczy piękne, to jest to więcej niż jedynie sposób mówienia” (Asthetik und allgemeine Kunstwissenschaft, Stuttgart 1906). Można też przytoczyć odwrotne przykłady, gdy dzieła artystyczne — będące uprzywilejowanymi nosićielami_Tunkcji estetycznej^- tracą W“p'eWnych 'OlcoIicznościaGh i są bądź mszczone jakozbędne (pokrywanie stary eh- fresków i sgraffit nową warstwą farby lub tynku), bądź użytko-I wane bez względu na ich estetyczną funkcję (adaptacja starych pałaców na koszary itp.). Istnieją jednak - prze-⁵ de wszystkim w sztuce, ale i poza jej granicami - rzeczy, których charakter predestynuje je do oddziaływania estetycznego. Aktywna zdolność pełnienia funkcji estetycznej nie jest wszakże realną właściwością przedmiotu,

choćby celowo kształtowanego z jej uwzględnieniem, a przejawia się tylko w stosownych okolicznościach, w określonym kontekście społecznym: to samo zjawisko, będące uprzywilejowanym nosicielem funkcji estetycznej w danym okresie, kraju itp., może być niezdolne do pcł-'^Ns_k nienia funkcji estetycznej w innym okresie, kraju itp.

W historii sztuki nie brak przykładów, kiedy pierwotny estetyczny, ba — artystyczny, charakter danego wytworu był na nowo odkryty dopiero przez badania naukowe (por. na przykład N. S. Trubiecki, Cbożdienije Afanasija Nikitina kak litieraturnyj pamiatnik, „Versty”, r. 1926, Paryż, albo artykuł R. Jagoditscha: Der Słil der alt-russischen Vitae, w tomie referatów II Międzynarodowego Zjazdu Slawistów, Warszawa 1934).

Granic, sfery -estetycznej nie stwarza więc sama rzeczy- 6 wistość i. są one nader zmienne. Staje się to oczywiste ^ zwłaszcza ze stanowiska subiektywnej oceny zjawisk. Każdy zna w swoim otoczeniu ludzi, dla których wszyst-ko nabiera funkcji estetycznej, i przeciwnie — także takich, dla których funkcja ta istnieje w stopniu minimalnym; wiemy wszyscy z osobistych doświadczeń, że granice między sferą estetyczną a pozaestetyczną, zależne od estetycznej wrażliwości, ulegają zmianom wraz z wiekiem, stanem zdrowia, a nawet z nastrojem chwili. Kiedy wszakże jednostkowy punkt widzenia zastąpimy kontekstem społecznym, okaże się, że pomimo wszystkich ulotnych indywidualnych odcieni istnieje w znacznej mierze ustabilizowany rozkład funkcji estetycznej w świecie przedmiotów i procesów. Rozdział między sferą funkcji estetycznej a sferą zjawisk pozaestetycznych nie będzie co prawda nawet wtedy zupełnie ostry, ponieważ udział owej funkcji przejawia się w bardzo zróżnicowanej skali i tylko wyjątkowo potrafimy z zupełną pewnością wykazać absolutny brak choćby najsłabszych momentów estetycznych. Można jednak obiektywnie stwierdzić — według symptomów — udział funkcji estetycznej na przykład w urządzeniu mieszkania, w sposobie ubierania się itp.

4

Wśród znaków