IMG744 (3)

62 Wśród znaków i struktur

ważność zachowuje opozycja nadrzędności i podrzędności funkcji estetycznej w hierarchii funkcji; przeciwieństwo tych biegunowych możliwości wyznacza dynamikę nieprzerwanego ruchu rozwojowego całej dziedziny estetycznej.

Sumarycznie — na podstawie tego, co powiedziano dotąd o położeniu i oddziaływaniu funkcji estetycznej -można wyprowadzić następujące wnioski:    To, co

estetyczne, nie jest ani reiallną właściwością rzeczyj^ltlri tez nie żalrży^-jedm^ńtżhie od Jakichś określonych właściwości rze^^^^tetyćgfia^unkcja przedmiotów nie'j£st też sprawą jec3nostki7ćhoć z czysto subiektywnego stanowiska dowolne zjawisko może zyskać (albo przeciwnie: stracić) funkcję estetyczną bez względu na swoje ukształtowanie.Stabilizacja funkcji estetycznej to sprawa kolektywu, sama ta funkcja zaś" jest składową stosunku między ludzkim kolektywem a rzeczywistością. Piątego .określone umiejscowienie funkcji estetycznej j w święcie rzeczy łączy się z określoną społecznością. Sposób traktowania funkcji estetycznej przez tę społećź-ność determinuje w konsekwencji także obiektywne kształtowanie rzeczy w celu estetycznego oddziaływania oraz subiektywny stosunek estetyczny do rzeczy. Na przykład w epokach, kiedy kolektyw ma skłonność do uwyraźniania roli funkcji estetycznej, także jednostka ma większą swobodę w zajmowaniu estetycznej postawy wobec rzeczy, czy to aktywnej (przy ich kształtowaniu), czy to biernej (przy ich percepcji). Tendencje do rozszerzania, względnie zwężania sfery estetycznej - jako fakty społeczne — przejawiają się zawsze w całym szeregu równoległych symptomów. W tym sensie 'na przykład poetycki symbolizm i dekadentyzm ze swoim paneste-tyzmem mają ten sam sens co współczesne rzemiosło artystyczne nadmiernie rozszerzające sferę sztuki; i w jednym, i w drugim wypadku mamy do czynienia z objawami wybujałego przerostu, funkcji estetycznej w danym kontekście społecznym. Także w czasach dzisiejszych można wskazać podobny szereg paralelnych zjawisk: nowoczesna (kojistruktywistyczna) architektura zmierza w teorii i praktyce do porzucenia sztuki, ma ambicje stania się nauką, a mówiąc ściślej: zastosowaniem nauki, przede wszystkim socjologii; z drugiej strony działa surrealizm w poezji i malarstwie, opierający się o naukowe badania podświadomości; częściowo wchodzi tu także w grę tak zwany realizm socjalistyczny w literaturze - zwłaszcza rosyjskiej - postulujący przede wszystkim syntetyczny opis i propagandę nowego ustroju społecznego. Wspólnym mianownikiem tych różnych, częściowo wrogich sobie tendencji jest polemika z „artystyczno-ścią” tak podkreślaną w niedawno minionym okresie, innymi słowy - reakcja przeciw absolutnej hegemonii funkcji estetycznej w sztuce, która pragnie się teraz maksymalnie przybliżyć ku różnorodnym domenom zjawisk pozaestetycznych.

Sfera tego, co estetyczne, rozwija się więc jako całość, a poza tym znajduje się w stałej relacji do tych wycinków rzeczywistości, które w danym momencie w ogóle nie są nosicielami funkcji estetycznej. Jednolitość i całościowość tej sfery znajdują oparcie w zbiorowej świadomości, która ustala stosunki między rzeczami jako nośnikami funkcji estetycznej, scalając izolowane stany świadomości indywidualnych. Zbiorowej świadomości nie hipostazu-jemy jiako rzeczywistości psychologicznej,® nie rozumiemy jej też jako zbioru elementów wspólnych poszczególnym, indywidualnym stanom świadomości. Świadomość zbiorowa jest faktemsPółecznYtp: ^mojłnft ją" definiować jako 'miejśće istnienia różnorodnych systemów zjawisk kulturalnych, jak język, religia, nauka, polityka itd. Systemy te są rzeczywistością, choć niedostępną bezpośrednio zmysłom: swego istnienia dowodzą tym, że wobec rzeczywistości empirycznej przejawiają się jako siła normująca. Tak na przykład odstępstwo od systemu językowego utrwalonego w świadomości zbiorowej jest spontanicznie odczuwane i oceniane jako błąd. Także sfera tego, co