2749771383

„komórkaów metaforyczny obraz, „drugą ojczyzną“ (Na pucu za dru-hej domiznu - miał brzmieć pierwotnie tytuł jego jedynego zbioru poezji z roku 1937), której poszukuje podmiot liryczny. Twórczość tego poety ser-bołużyckiego, zaginionego w okolicach serbskiego Kragujevaca w czasie drugiej ze światowych wojen, nie może oczywiście oznaczać pełnego repertuaru modernistycznego. Pomimo to funkcja „modernizującej “ poezji Cheżki jest w morfologii swej identyczna jak wykrystalizowanego, realizowanego przez wielu autorów oraz wiele dziel, modernizmu w pozostałych literaturach południowo- oraz zachodniosłowiańskich, podobnie jak identyczne będzie jego znaczenie. Odmienna skala tego zjawiska wynika przede wszystkim z „rozmiaru" literatury serbołużyckiej oraz uwarunkowań rozwojowych.

Proza serbołużycka w okresie modernizmu znajdowała się w odmiennej sytuacji niż poezja Serbołużyczan oraz proza południowo- i zachodniosło-wiańska. Powyższe stwierdzenie odnosi się zarówno do płaszczyzny strukturalnej (charakterystyczne zjawiska prozy serbołużyckiej w tym aspekcie to m.in. dominacja form małych¹⁴, brak gatunku powieści do roku 1945), jak i tematycznej (permanentnie narodowy charakter, topofilia oraz wszechobecny historycyzm). Pomimo to także i w tej prozie dopatrzyć się można zarodków modernizmu. Wcale nie z tak wielkim opóźnieniem, bo na początku XX wieku, pojawiają się w niej bowiem wątki społeczne, w twórczości Michała Nawki oraz - przede wszystkim - Mikławśa Andrickiego, u którego dostrzegamy także ślady poetyki naturalizmu.

„Modernistyczność “ prozy południowo- oraz zachodniosłowiańskiej określa Kornhauser poprzez dwa zasadnicze wyznaczniki: aplikację monologu narracyjnego oraz liryzację wypowiedzi opowiadacza. W takiej perspektywie okazuje się, iż proza (czytaj: literatura) serbołużycka dysponuje tekstem, który śmiało stawiać można w panteonie wszechsłowiańskich dokonań na tym polu. Utwór prozą Jakuba Lorenca-Zaleskiego pt. Kupa za-bytych (Ostrów zapomnianych, powstawał w latach 1918-1924, wydany po raz pierwszy w roku 1931) to pod obu wymienionymi aspektami arcydzieło, z którym porównanie na gruncie południowo- i zachodniosłowiań-skim wytrzymuje może jedynie Isuśena kaljuza J. Polica Kamova.¹⁵ Tekst J. Lorenca-Zaleskiego, dziadka największego współczesnego poety serbołu-

¹⁴0 systemie genologicznym serbołużyckiej literatury porównaj odpowiedni rozdział mojej pracy Kategoria „przestrzeń w dziele narracyjnym¹¹: elementy, morfologia, systematyka wraz z zarysem problematyki spacjalnej i narratologicznej w serbołużyckiej twórczości narracyjnej, Warszawa 2007.

¹⁵ Z tą powieścią wiąże Kupę zabytych J. Lorenca-Zaleskiego również motyw wewnętrznej peregrynacji, strumień świadomości, dojrzewanie ja-narratora, zawetowanie pryncypiów chronologii.