3148972527

Prymitywne narzędzia uprawy roli (M. Sorre Les fondements de ła geographie humaine, t. II, cz. II, Paris 1950). 1 - kij kopieniaczy papuaski; 2 - kij kopieniaczy buszmeński; 3 - kij kopieniaczy z Etiopii o metalowym zakończeniu; 4 - motyka etiopska; 5 - motyka egipska; 6 - motyka polinezyjska z ostrzem z muszli; 7 - motyka etiopska o kształcie kilofa; 8 i 9 - motyki chińskie; 10 - narzędzie chińskie o kształcie łopaty

mopsza i zwyczajna; owies w tym czasie pochodzi ze zbierania w lasach; jest możliwe, że uprawiano też bób, groch, soczewicę, mak, rzepę i żyto. Wiek VI naszej ery można uznać za przełomowy dla Słowian - ustały wędrówki i Słowianie osiedlili się. W okresie przedpia-stowskim, a zwłaszcza wczesno-pia-stowskim na ziemiach polskich oprócz jęczmienia, pszenicy i żyta znane były wyka, Inicznik, marchew, ogórek, czosnek, cebula, jabłoń, grusza, śliwa i orzech włoski. Przyjęcie chrztu wzmogło zapewne zapotrzebowanie na wino mszalne, stąd próby uprawy winorośli na ziemiach klasztornych i biskupich.

Początki hodowli twórczej

Druga fala wędrówek współczesnego człowieka (Toffler 1980) związana jest z rewolucją przemysłową, kiedy ludzie zaczęli masowo opuszczać wsie, porzucać zajęcia rolnicze i wędrowali do miast, aby pracować w fabrykach. Na europejskich polach zadomowiają się na dobre ziemniak, burak i kukurydza, które uzupełniają dotychczasowe typowe zmianowanie - rośliny okopowe, następnie motylkowate wchodzą w miejsce ugoru, a zmianowania stają się coraz dłuższe. Hodowcy opanowują nowe techniki - hodowlę krzyżówkową, mutacyjną i w końcu heterozyjną.

Kulminacja drugiej fali przypada na okres tuż po II wojnie światowej. Wtedy to dochodzi do najbardziej spektakularnych osiągnięć światowej hodowli, do których subiektywnie zaliczyć można: wyhodowanie z trzciny cukrowej i niemal bezcukrowej dzikiej trzciny - bardzo plennej i odpornej na choroby trzciny jawajskiej; jej plony wzrosły 10-krotnie w ciągu 10 lat; odkrycie w latach II wojny światowej w Japonii miejscowej populacji pszenicy zawierającej geny karłowatości i zwiększonej odporności na wylęganie; w USA i Meksyku, w Międzynarodowym Centrum Pszenicy i Kukurydzy (CIMMYT) poddano ją dalszym badaniom i wyhodowano karłową pszenicę silnie reagującą na nawożenie azotem; jej plony wzrosły w krótkim czasie do 6-9 t-ha', ratując setki tysięcy istnień ludzkich w krajach Ameryki Łacińskiej i Azji. Dzięki jej rozpowszechnieniu w uprawie średnie plony ziarna pszenicy w Meksyku wzrosły w krótkim czasie z 0,9 do 2,6 t-ha’; w 1962 roku zbierano w Indiach 10 min ton pszenicy, a 3 lata później - 18 min ton; podobny postęp odnotowano w Pakistanie;

uzyskanie w 1962 roku w Instytucie Ryżu (IRRI) w Manilii odmian o krótkiej słomie, plonujących przy wysokim nawożeniu azotowym na poziomie 6,5-10 t-ha^-' ziarna. Za prace hodowlane i wprowadzenie nowych odmian pszenicy i ryżu do szerokiej praktyki w wielu krajach świata amerykański hodowca Norman Ernest Bourlag otrzymał w 1970 roku Pokojową Nagrodę Nobla;

uzyskanie w 1947 roku w USA pierwszych jednokiełkowych form buraka cukrowego, który przy punktowym siewie pozwolił na ponad 10-krotne zmniejszenie nakładów pracy na jego uprawę;

praktyczne wykorzystanie w latach 30. ubiegłego wieku zjawiska heterozji odkrytego przez amerykańskich hodowców u kukurydzy.

Kobieta podczas pracy

Ważniejsze osiągnięcia polskiej hodowli twórczej

W Polsce hodowla roślin ma ponad 140-letnią tradycję - za jej początek przyjmuje się rok 1860, kiedy Władysław Popławski z Sarnowa rozpoczął uszlachetnianie miejscowej odmiany pszenicy Gołka, a Teofil Cichocki zajął się masową selekcją pszenicy ozimej w okolicach Płocka. Do najbardziej zasłużonych dla polskiego rolnictwa należały hodowle Aleksandra Janasza, Konstantego Buszczyńskiego, Juliana Dobrzańskiego, Jerzego Turnaua, a także Olędzkiego, Rogóyskiego, Kleszczyńskiego i wielu innych. Ogromnym osiągnięciem istniejących do 1939 roku 114 stacji hodowli roślin było zarejestrowanie aż 379 odmian roślin rolniczych, 37 ogrodniczych i 36 odmian ziemniaka.

Obecnie hodowlą zajmują się stacje - spółki hodowli roślin działające w ramach Agencji Nieruchomości Rolnych, branżowe instytuty naukowe - Instytut Hodowli, Aklimatyzacji Roślin, Instytut Uprawy i Nawożenia i Gleboznawstwa, Instytut Włókien Naturalnych, Instytut Roślin i Przetworów Zielarskich, Centralne Laboratorium Przemysłu Tytoniowego, Instytut Warzywnictwa, Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa oraz wyższe uczelnie rolnicze i hodowle prywatne. Efektem ich pracy jest ponad 1100 odmian wpisanych tylko w ostatnich 15 latach do krajowego rejestru odmian roślin uprawnych, który prowadzony jest

BIULETYN 17