plik


ÿþMINISTERSTWO GOSPODARKI RAPORT Z OCENY BEZPIECZECSTWA PRACY W KOPALNIACH WGLA KAMIENNEGO Dokument opracowany przez ZespóB Koordynacyjny powoBany zarzdzeniem nr 88 Ministra Gospodarki z dnia 18 grudnia 2006 r. w zwizku z wypadkiem jaki miaB miejsce w dniu 21 listopada 2006 r. w Kopalni Wgla Kamiennego  Halemba ( Zaakceptowany przez Rad Ministrów w dniu 24 kwietnia 2007 r.) Warszawa, kwiecieD 2007 r. SPIS TREZCI 1. Wprowadzenie .......................................................................................................................... 2 2. Ogólna charakterystyka aktualnego stanu bezpieczeDstwa pracy w górnictwie wgla kamiennego ................................................................................................ 4 3. Ocena prawidBowo[ci wyBaniania firm usBugowych do prowadzenia podziemnych prac górniczych w kopalniach wgla kamiennego........................................................................ 8 3.1. Kontrola zlecania doBowych prac górniczych firmom usBugowym .............................................................. 8 3.2. Proponowane zasady wyBaniania firm usBugowych.................................................................................... 10 4. Przestrzeganie, przez firmy usBugowe prowadzce podziemne prace górnicze w kopalniach wgla kamiennego, wymogów bezpieczeDstwa podczas prowadzenia tych prac...... 15 4.1. Wymagania dla firm usBugowych w [wietle przepisów ............................................................................. 15 4.2. Kontrola wykonywanych podziemnych robót górniczych i nieprawidBowo[ci stwierdzone przez organy nadzoru górniczego w toku kontroli robót wykonywanych przez firmy............................... 15 4.3. Stan przygotowania sBu|b bhp w firmach usBugowych do specyfiki zadaD realizowanych w ruchu zakBadów górniczych .................................................................................................................... 16 4.4. Kwalifikacje i szkolenie osób wykonujcych powierzone czynno[ci w ruchu zakBadu górniczego .......... 17 4.5. PodziaB obowizków midzy osobami kierownictwa i dozoru ruchu a podmiotami wykonujcymi roboty górnicze .................................................................................................................. 18 5. Realizacja poleceD i wniosków pokontrolnych wydanych w okresie ostatnich 12 miesicy przez wBa[ciwe organy kontroli i sBu|by górnicze w podziemnych zakBadach górniczych wgla kamiennego................................................................................................................... 19 5.1. Zakres kontroli............................................................................................................................................ 19 5.2. Realizacja poleceD i wniosków pokontrolnych wydanych przez organy nadzoru górniczego ................... 20 5.3. Realizacja poleceD i wniosków pokontrolnych wydanych sBu|by górnicze ............................................... 20 6. Ocena mo|liwo[ci zwikszenia nakBadów na ochron i bezpieczeDstwo pracy w podziemnych zakBadach górniczych wgla kamiennego.......................................................... 23 6.1. NakBady ponoszone przez kopalnie na bezpieczeDstwo i higien pracy..................................................... 23 6.2. GBówne kierunki dziaBaD zmierzajcych do poprawy stanu bezpieczeDstwa i plany poprawy warunków BHP w kopalniach wgla kamiennego ..................................................................................... 24 7. Przepisy prawne w zakresie prowadzenia robót górniczych w podziemnych zakBadach górniczych w warunkach podwy|szonego stanu zagro|eD naturalnych........................................ 27 7.1. Obowizujce przepisy okre[lajce zasady i wymagania prowadzenia ruchu podziemnych zakBadów górniczych .................................................................................................................................. 27 7.2. Ocena funkcjonowania przepisów prowadzenia ruchu podziemnych zakBadów górniczych ..................... 28 7.3. Doskonalenie przepisów bezpieczeDstwa pracy w podziemnych zakBadach górniczych ........................... 31 7.4. Propozycje nowych regulacji zmierzajcych do poprawy stanu bezpieczeDstwa i higieny pracy w podziemnych zakBadach górniczych ....................................................................................................... 32 8. Ocena prawidBowo[ci dopuszczeD i wydanych certyfikatów dla maszyn i urzdzeD wykorzystywanych w kopalniach w warunkach podwy|szonych zagro|eD naturalnych................ 34 8.1. Obowizujce rozwizania prawne w zakresie stosowania wyrobów w zakBadach górniczych................. 34 8.2. Procedury certyfikacji maszyn, urzdzeD i materiaBów stosowane przez Jednostki Notyfikowane ........... 34 8.3. Nadzór rynku wyrobów stosowanych w górnictwie................................................................................... 36 8.4. Dopuszczanie wyrobów do stosowania w zakBadach górniczych............................................................... 36 8.5. Dobrowolne postpowanie opiniotwórcze.................................................................................................. 37 8.6. Wskazanie wyrobów stosowanych w zakBadach górniczych nale|cych do tzw. obszaru niezharmonizowanego i propozycje odpowiednich uregulowaD prawnych zwizanych z wprowadzaniem ich do u|ytkowania w ruchu zakBadów górniczych ...................................................... 38 9. Wnioski i stwierdzenia koDcowe .............................................................................................. 40 1 1. Wprowadzenie Podstaw sporzdzenia przedstawianego Raportu jest UchwaBa Nr 206/2006 Rady Ministrów z dnia 29 listopada 2006r. w sprawie podjcia dziaBaD dotyczcych bezpieczeDstwa pracy w kopalniach wgla kamiennego, stanowica reakcj na tragiczny wypadek w KWK  Halemba , który miaB miejsce w dniu 21listopada 2006r. UchwaBa ta zobowizaBa Ministra Gospodarki, Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji oraz Ministra Pracy i Polityki SpoBecznej do podjcia dziaBaD majcych na celu dokonanie oceny: 1) prawidBowo[ci wyBaniania firm usBugowych do prowadzenia podziemnych prac górniczych w kopalniach wgla kamiennego; 2) przestrzegania, przez firmy usBugowe prowadzce podziemne prace górnicze w kopalniach wgla kamiennego, wymogów bezpieczeDstwa pracy podczas prowadzenia tych prac; 3) realizacji poleceD i wniosków pokontrolnych wydanych, w okresie ostatnich 12 miesicy, przez wBa[ciwe organy kontroli i sBu|by górnicze w podziemnych zakBadach górniczych wgla kamiennego; 4) mo|liwo[ci zwikszenia nakBadów na ochron i bezpieczeDstwa pracy w podziemnych zakBadach górniczych wgla kamiennego; 5) przepisów prawnych w zakresie prowadzenia robót górniczych w podziemnych zakBadach górniczych, w warunkach podwy|szonych zagro|eD naturalnych; 6) prawidBowo[ci dopuszczeD i wydanych certyfikatów dla maszyn i urzdzeD wykorzystywanych w kopalniach w warunkach podwy|szonych zagro|eD naturalnych. W tym celu, zgodnie z wy|ej wymienion UchwaB, na podstawie Zarzdzenia Nr 88 Ministra Gospodarki z dnia 18 grudnia 2006r. w sprawie utworzenia ZespoBu Koordynacyjnego do opracowania raportu z oceny bezpieczeDstwa pracy w kopalniach wgla kamiennego, powoBano ZespóB Koordynacyjny. W skBad ZespoBu weszli: 1) przewodniczcy  przedstawiciel Ministra Gospodarki 2) zastpca przewodniczcego: a) przedstawiciel Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji b) przedstawiciel Ministra Pracy i Polityki SpoBecznej 3) sekretarz ZespoBu  przedstawiciel Ministra Gospodarki 4) czBonkowie ZespoBu: a) Prezes Wy|szego Urzdu Górniczego, b) Dyrektor Naczelny GBównego Instytutu Górnictwa, c) Prezes Urzdu Dozoru Technicznego. W pracach ZespoBu Koordynacyjnego uczestniczyli równie| Prezesi Zarzdu: Kompanii Wglowej S.A., Katowickiego Holdingu Wglowego S.A. oraz Jastrzbskiej SpóBki Wglowej S.A., a tak|e przedstawiciel Agencji Rozwoju PrzemysBu S.A. Na posiedzeniu ZespoBu w dniu 15 stycznia 2007r. wskazano, w ramach poszczególnych ocen, bardziej szczegóBowe zadania dla dokonania analizy bezpieczeDstwa pracy w kopalniach wgla kamiennego. W ramach realizacji przedmiotowych ocen wykorzystano dane statystyczne zebrane przez przedsibiorców górniczych oraz organy nadzoru górniczego, przeprowadzono wywiad [rodowiskowy, dokonano przegldu i analizy funkcjonowania przepisów oraz stosowanych w górnictwie wgla kamiennego procedur i rozwizaD organizacyjnych. Przeprowadzono wycinkowe kontrole dokumentacji i procedur stosowanych w wytypowanych przedsibiorstwach górniczych (Kompania Wglowa S.A., Katowicki Holding Wglowy S.A., Jastrzbska SpóBka Wglowa S.A., KWK Budryk S.A.) powierzajc ich realizacj komisjom powoBanym w ramach rad nadzorczych. PrzedkBadany Radzie Ministrów Raport stanowi syntez prac ZespoBu Koordynacyjnego, Wy|szego Urzdu Górniczego, GBównego Instytutu Górnictwa, Agencji Rozwoju PrzemysBu S.A., komisji rad nadzorczych spóBek wglowych. Do jego sporzdzenia posBu|yBy midzy innymi opracowane przez czBonków ZespoBu Koordynacyjnego nastpujce dokumenty zródBowe: 2 [1] PrawidBowo[ci dopuszczeD i wydanych certyfikatów dla maszyn i urzdzeD wykorzystywanych w kopalniach w warunkach podwy|szonych zagro|eD naturalnych. GBówny Instytut Górnictwa, Wy|szy Urzd Górniczy, luty 2007. [2] Ogólna charakterystyka stanu bezpieczeDstwa w kopalniach wgla kamiennego. Wy|szy Urzd Górniczy, luty 2007. [3] Zagro|enia naturalne i górnicze. Wy|szy Urzd Górniczy - Departament Górnictwa, luty 2007 r. [4] Przestrzeganie, przez firmy usBugowe prowadzce podziemne prace górnicze w kopalniach wgla kamiennego, wymogów bezpieczeDstwa pracy podczas prowadzenia tych prac. Wy|szy Urzd Górniczy, luty 2007. [5] Realizacja poleceD i wniosków pokontrolnych wydanych, w okresie ostatnich 12 miesicy, przez wBa[ciwe organy kontroli i sBu|by górnicze w podziemnych zakBadach górniczych wgla kamiennego. Wy|szy Urzd Górniczy, luty 2007. [6] Ocena przepisów prawnych w zakresie prowadzenia robót górniczych w podziemnych zakBadach górniczych, w warunkach podwy|szonych zagro|eD naturalnych. Wy|szy Urzd Górniczy, luty 2007 [7] Informacja o realizacji przez Rad Nadzorcz Kompanii Wglowej S.A. uchwaBy WZA nr 4 z dnia 19 stycznia 2007r. [8] Sprawozdanie z realizacji przez Rad Nadzorcz Katowickiego Holdingu Wglowego S.A. uchwaBy WZ nr 1 z dnia 19 stycznia 2007r. w sprawie zobowizania do przeprowadzenia kontroli w kopalniach wgla kamiennego KHW S.A. [9] Sprawozdanie z realizacji przez Rad Nadzorcz JSW S.A, uchwaBy WZ nr 1 z dnia 19 stycznia 2007r w sprawie zobowizania Rady Nadzorczej do przeprowadzenia kontroli bezpieczeDstwa pracy w kopalniach wgla kamiennego SpóBki. [10] Informacja o realizacji przez Rad Nadzorcz KWK Budryk S.A. UchwaBy Walnego Zgromadzenia nr 1 z dnia 19.01.2007r. w sprawie zobowizania Rady Nadzorczej KWK Budryk S.A. do przeprowadzenia kontroli, o której mowa w uchwale Rady Ministrów nr 206/2006 z dnia 29.11.2006r. 3 2. Ogólna charakterystyka aktualnego stanu bezpieczeDstwa pracy w górnictwie wgla kamiennego Polskie górnictwo wgla kamiennego skoncentrowane jest obecnie w Górno[lskim ZagBbiu Wglowym. Tylko jedna kopalnia wydobywa wgiel kamienny w Lubelskim ZagBbiu Wglowym. Aktualnie wydobycie wgla kamiennego prowadzone jest w 33 podziemnych zakBadach górniczych, natomiast w 2 SpóBkach Restrukturyzacji KopalD prowadzone s prace likwidacyjne i polikwidacyjne. Kopalnie wgla kamiennego zatrudniaj obecnie ok. 119 tysicy osób. W stosunku do roku 2002 liczba osób zatrudnionych zmalaBa o 17 tysicy. W niektórych kopalniach udostpnione zasoby ulegaj wyczerpywaniu, co powoduje konieczno[ udostpnienia gBbszych partii zBo|a, zalegajcych w coraz trudniejszych warunkach geologiczno-górniczych. Wraz z gBboko[ci zalegania wzrasta potencjaB specyficznych dla górnictwa wglowego zagro|eD naturalnych. Podziemnej eksploatacji pokBadów wgla kamiennego towarzysz istotne dla |ycia i zdrowia ludzi oraz dla funkcjonowania zakBadu górniczego zagro|enia: tpaniami, po|arowe, zawaBami, metanowe, wybuchem pyBu wglowego, wyrzutami gazów i skaB oraz zagro|enia wodne. Czsto zagro|enia te wspóBwystpuj z ró|nym nasileniem. Ponadto do niebezpiecznych i szkodliwych czynników fizycznych wystpujcych w górnictwie wgla kamiennego nale| tak|e: zapylenie, haBas, radiacja, wibracje, warunki mikroklimatu, o[wietlenie, obecno[ substancji chemicznych . KsztaBtuj one warunki pracy, generuj zapadalno[ na choroby zawodowe: pylic pBuc, trwaBy ubytek sBuchu, zespóB wibracyjny, przewlekBe zapalenie oskrzeli i inne. WedBug danych Instytutu Medycyny Pracy, w roku 2005 uznano w tej grupie zawodowej 495 przypadków zachorowania. Zagro|enia naturalne s sukcesywnie rozpoznawane przez sBu|by kopalniane i odpowiednio kwalifikowane przez organ nadzoru górniczego, zgodnie z obowizujcymi w tym zakresie przepisami prawa geologicznego i górniczego. Wypadkowo[ w górnictwie wgla kamiennego w ostatnich latach charakteryzuj nastpujce dane: Liczba wypadków [miertelnych Rok ogóBem ci|kich w tym z firm razem obcych 2002 2354 33 33 0 2003 2420 34 28 0 2004 2242 15 10 1 2005 2116 15 15 2 2006 2320 15 44 19 Wskaznik czsto[ci wypadków [miertelnych w przeliczeniu na 1 mln ton wydobytego wgla w okresie ubiegBego roku wyra|a si liczb 0,47. Wskaznik czsto[ci wszystkich wypadków przypadajcych na 1000 zatrudnionych w 2006r. wyniósB 16,3. GBównymi przyczynami wypadków [miertelnych, ci|kich oraz niebezpiecznych zdarzeD w górnictwie wgla kamiennego w roku 2006 byBy: - brak skutecznej oceny i profilaktyki zagro|eD: metanowego, tpaniami, obrywaniem si skaB ze stropu i ociosu oraz zagro|eD zwizanych z ruchem maszyn i urzdzeD, - dopuszczanie przez osoby dozoru ruchu i przodowych do stosowania nieprawidBowych metod pracy oraz brak nadzoru robót, - stosowanie przez pracowników nieprawidBowych metod pracy, nieprzestrzeganie ustaleD organizacyjnych zawartych w regulaminach, dokumentacjach i instrukcjach, - zatrudnianie do obsBugi maszyn i urzdzeD pracowników nie posiadajcych stosownych upowa|nieD, - nieprawidBowa organizacja pracy i brak koordynacji robót, - niewBa[ciwy stan techniczny maszyn i urzdzeD. 4 W podziemnych zakBadach górniczych wydobywajcych wgiel kamienny w 2006 roku miaBy miejsce 4 tpnicia, które spowodowaBy 4 wypadki [miertelne, a 20 górników doznaBo lekkich obra|eD ciaBa. NastpiBo 5 wstrzsów samoistnych, które spowodowaBy 2 wypadki ci|kie i 5 lekkich. Dwa zawaBy skaB spowodowaBy 2 wypadki [miertelne. ZaistniaBo 6 po|arów, nie powodujc wypadków. Jedno zapalenie metanu w KWK  SzczygBowice spowodowaBo 8 wypadków lekkich. W KWK  Halemba w toku robót likwidacyjnych nastpiBo zapalenie i wybuch metanu, w wyniku którego zginBo 23 górników, w tym 15 pracowników firmy usBugowej. Bezpo[redni zwizek z zagro|eniem tpaniami ma wzrost aktywno[ci sejsmicznej górotworu. Zjawiska geodynamiczne obserwuje si w rejonach niecki wglowej, w których wstrzsy do tej pory nie wystpowaBy lub wystpowaBy z mniejsz intensywno[ci. Sejsmiczno[ci powodowanej dziaBalno[ci górnicz sprzyjaj geologiczne uwarunkowania eksploatacji. Aktualnie wydobycie z pokBadów zagro|onych wstrzsami i tpaniami prowadzone jest w 24 kopalniach wgla kamiennego. Zasoby w pokBadach niezagro|onych tpaniami ulegaj stopniowemu sczerpywaniu, co powoduje konieczno[ wybierania pokBadów zagro|onych w wikszej liczbie kopalD. Na poziom aktywno[ci sejsmicznej ma równie| wpByw wzrost gBboko[ci eksploatacji, praktycznie we wszystkich kopalniach. W wyniku prowadzonej eksploatacji wgla kamiennego do wyrobisk górniczych wydziela si rocznie ponad 800 mln m3 metanu. Wydzielanie metanu wystpuje w 24 zakBadach górniczych, z których 15 prowadzi wydobycie w najwy|szej kategorii zagro|enia metanowego. Podstawowym kierunkiem zwalczania zagro|eD metanowych jest odmetanowanie kopalD. Rocznie ujmuje si ok. 250 mln m3 metanu, z czego dla celów przemysBowych i gospodarczych wykorzystuje si ok. 55%. Wzrost gBboko[ci i metanono[no[ci pokBadów, przy jednoczesnym obni|eniu si przepuszczalno[ci wgla przyczynia si do powstania zagro|enia wyrzutem gazów i skaB. Wystpuje ono w niektórych pokBadach kopalD wgla kamiennego:  Pniówek ,  Zofiówka i  Jas-Mos . W 2005 roku w KWK  Zofiówka nastpiB wyrzut metanu i skaB, powodujc wypadek zbiorowy. Po|ary endogeniczne s jednym z podstawowych zagro|eD naturalnych wystpujcych w kopalniach wgla kamiennego, powodujcych znaczne straty materialne. W okresie lat 1996  2006 w kopalniach wgla kamiennego zaistniaBo 68 po|arów, w tym 44 na skutek samozapalenia. Po|ary w kopalniach wgla kamiennego nios w sobie wysoki stopieD zagro|enia dla |ycia i zdrowia ludzi, utrat majtku trwaBego oraz znacznej cz[ci zasobów kopaliny. Prowadzone akcje ratownicze s dBugotrwaBe i bardzo kosztowne, wyBczaj niejednokrotnie mo|liwo[ prowadzenia robót górniczych w cz[ci lub w caBej kopalni. Wieloletnie niedoinwestowanie kopalD w sferze techniki i technologii górniczych oraz w zakresie utrzymywania nale|ytego poziomu uzbrojenia kopalD w nowoczesne maszyny i urzdzenia górnicze spowodowaBy pogarszanie si warunków [rodowiska pracy i wzrost poziomu ryzyka przy wykonywaniu robót górniczych. Potwierdzaj to niebezpieczne zdarzenia, jakie odnotowano w mijajcych latach w zakBadach górniczych wydobywajcych wgiel kamienny. Na poziom bezpieczeDstwa w podziemnych zakBadach górniczych znaczcy wpByw wywiera stan techniczny zastosowanych w nich maszyn i urzdzeD. Analizujc znaczenie tego wpBywu, stwierdzono zbyt wolne, w stosunku do stopnia zu|ycia, tempo remontowania i wymiany sekcji obudów zmechanizowanych. Ponadnormatywne fizyczne zu|ycie maszyn i urzdzeD powoduje wzrost nara|enia pracowników na uszkodzenie ciaBa, utrat zdrowia lub |ycia. WpByw na poziom bezpieczeDstwa pracy w kopalniach wgla kamiennego wywiera prowadzenie tzw. eksploatacji podpoziomowej. Wybieranie tym sposobem prowadzi si w zbyt szerokim zakresie. Od czerwca 2003 roku tendencja ta ulegaBa pogBbieniu, co wymuszone zostaBo ograniczeniem [rodków inwestycyjnych na gBbienie szybów oraz udostpnianie nowych poziomów. Poni|ej poziomu udostpnienia prowadzi si cz[ciowo eksploatacj w 27 kopalniach. Odno[nie wydobycia podpoziomowego nale|y jednak zauwa|y, |e problem przy aktualnych mo|liwo[ciach technicznych jest zBo|ony. Prowadzona eksploatacja podpoziomowa w wielu kopalniach nie wpBywa negatywnie na poziom bezpieczeDstwa zaBóg górniczych. Potwierdzeniem tej tezy s wykonywane sukcesywnie badania sieci wentylacyjnych poszczególnych kopalD. Wysoki stopieD bezpieczeDstwa sieci wentylacyjnych wymaga jednak znacznej mocy eksploatowanych stacji wentylatorów gBównych stale utrzymujcych odpowiednio du| depresj oraz prowadzenia sukcesywnie likwidacji zbdnych wyrobisk. 5 Warunki prowadzenia eksploatacji podpoziomowej ujte zostaBy w rozporzdzeniu Ministra Gospodarki z dnia 9 czerwca 2006r. zmieniajcym rozporzdzenie w sprawie bezpieczeDstwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpo|arowego w podziemnych zakBadach górniczych (Dz. U. z 2006 r. Nr 124, poz. 863). WpByw na stan bezpieczeDstwa pracy w kopalniach ma tak|e zatrudnianie firm obcych. Wynika to z niepeBnego przygotowania aktualnie wystpujcych na rynku usBug firm do pracy w ruchu zakBadów górniczych, zwBaszcza wykonywanych pod ziemi. Firmy, które jeszcze przed restrukturyzacj górnictwa wyspecjalizowane byBy w wykonywaniu robót inwestycyjnych dla potrzeb przemysBu wglowego i zaliczane do grupy quasi zakBadów górniczych, utraciBy swoje do[wiadczenie oraz wysoko wykwalifikowan kadr. W ostatnich latach notowany jest staBy wzrost liczebno[ci oddziaBów firm obcych oraz pracowników wykonujcych czynno[ci w ruchu zakBadów górniczych, w szczególno[ci wykonujcych te prace pod ziemi. WedBug stanu na dzieD 26.02.2007r. wykonujcych prace na dole kopalD byBy 13 822 osoby, zatrudnione w 249 oddziaBach firm usBugowych. Dostosowywanie sektora górnictwa wgla kamiennego do funkcjonowania w systemie gospodarki rynkowej prowadzone od lat kilkunastu wykazuje, |e procesy restrukturyzacyjne w sposób istotny ksztaBtuj poziom bezpieczeDstwa pracy w zakBadzie górniczym. Procesom tym towarzysz midzy innymi redukcja zdolno[ci produkcyjnych oraz spadek zatrudnienia, w tym spadek liczby osób wykwalifikowanych, z dBugoletnim sta|em i do[wiadczonych pracowników doBowych. OddziaBywanie tych procesów na stan bezpieczeDstwa ma charakter bardzo zBo|ony, niejednoznacznie ukierunkowany, wywiera zarówno skutki negatywne jak i pozytywne. WpBywa na poziom zagro|eD naturalnych, ksztaBtuje charakter zagro|eD technicznych, generuje nowe, niebezpieczne sytuacje i zdarzenia. Negatywnym efektem restrukturyzacji, majcym niewtpliwie istotny wpByw na aktualny poziom bezpieczeDstwa pracy w kopalni, jest odej[cie od pracy du|ej liczby pracowników, zwBaszcza osób kierownictwa i dozoru, o wysokich kwalifikacjach i wieloletnim do[wiadczeniu w ruchu zakBadów górniczych. BezpieczeDstwo ruchu zakBadów górniczych wymaga odpowiedniego przygotowania kadry in|ynieryjno-technicznej oraz pracowników i górników o szczególnych kwalifikacjach. Obowizujce przepisy okre[laj 13 stanowisk, które powinny zajmowa osoby posiadajce odpowiednie kwalifikacje zawodowe i odpowiednie warunki zdrowotne. Z informacji przekazanych przez zakBady górnicze w pazdzierniku 2006 roku wynika, |e w kopalniach wgla kamiennego wystpuje niedobór 16 osób kierownictwa, 216 osób dozoru, 735 osób na stanowiskach wymagajcych szczególnych kwalifikacji oraz ok. 1700 górników na stanowiskach robotniczych. Istniejce w zakBadach górniczych braki kadrowe przedsibiorcy wypeBniaj zatrudniajc firmy usBugowe. W celu stopniowego eliminowania niedoborów kadrowych konieczne jest wspieranie szkolnictwa zawodowego o profilu górniczym. W 2006 roku w szkoBach [rednich i zawodowych ksztaBciBo si dla potrzeb górnictwa ok. 3000 osób. Du|e zainteresowanie tym zawodem spowodowaBo, |e do klas pierwszych przyjto w tym okresie 1087 uczniów, w tym 445 o kierunku technika górniczego. SzczegóBowe dane statystyczne i opisowe dotyczce oceny stanu bezpieczeDstwa pracy w zakBadach górniczych w ubiegBych latach dostpne s na stronie internetowej Wy|szego Urzdu Górniczego: wug.gov.pl . KsztaBtowanie si wypadkowo[ci w górnictwie wgla kamiennego w latach 1990-2006 ilustruj poni|sze rysunki. 6 LICZBA WYPADKÓW OGÓAEM W KOPALNIACH WGLA KAMIENNEGO 1990 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 RAZEM w tym zaBoga wBasna firmy usBugow e LICZBA WYPADKÓW ZMIERTELNYCH W KOPALNIACH WGLA KAMIENNEGO 109 44 33 33 28 28 25 20 20 15 10 1990 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 7 5 51 1 6 2 9 1 5 1 2 82 8 5 4 1 8 0 57 2 3 6 0 6 8 1 6 3 2 0 4 6 4 8 6 2 0 9 5 4 0 5 2 2 7 7 5 4 2 2 3 6 4 4 4 1 0 8 3 6 3 8 2 2 2 2 1 4 2 2 0 2 5 0 9 2 9 2 2 2 8 2 7 2 2 1 1 1 7 4 8 8 2 7 0 4 4 5 9 3 8 1 6 9 6 3 3 9 2 5 5 4 9 4 2 2 3 2 3 2 2 3. Ocena prawidBowo[ci wyBaniania firm usBugowych do prowadzenia podziemnych prac górniczych w kopalniach wgla kamiennego 3.1. Kontrola zlecania doBowych prac górniczych firmom usBugowym W celu przebadania prawidBowo[ci przestrzegania ustawy Prawo zamówieD publicznych, wewntrznych regulaminów wyBaniania wykonawców podziemnych prac górniczych oraz stawianych wymagaD dotyczcych przedstawiania przez firm wykazu osób kierownictwa i dozoru oraz dokumentów potwierdzajcych jako[ [wiadczonych usBug, do kontroli wybrano Bcznie 26 procedur wyBonienia wykonawców, w tym 11 procedur w oparciu o ustaw Prawo zamówieD publicznych oraz 15 procedur w oparciu o wewntrzne regulaminy spóBek. W trakcie kontroli komisje powoBane przez Rady Nadzorcze SpóBek dokonaBy szczegóBowych analiz dokumentacji przetargowych przedmiotowych procedur oraz ofert wykonawców. Udzielanie zamówieD w oparciu o przepisy ustawy Prawo zamówieD publicznych Obowizek stosowania przepisów ustawy z dnia 29 stycznia 2004r. - Prawo zamówieD publicznych (Dz. U. z 2006r. Nr 164, poz. 1163 z pózn. zm.), dalej zwan Pzp, przez SpóBki Wglowe wynika z art. 3 ust. 4 tej ustawy. Ze wzgldu na fakt, i| w okresie objtym przedmiotow kontrol ustawa Pzp byBa nowelizowana, analiz postpowaD o udzielenie zamówieD publicznych podzielono na dwie podstawowe grupy: A. Postpowania wszczte w okresie od 01.02.2005 r. do 24.05.2006r. podlegajce przepisom ustawy z dnia 29 stycznia 2004r. Prawo zamówieD publicznych (Dz. U. z 2004r., Nr 19, poz. 177 z pózn. zm.). Zgodnie z art. 123 ust. 1 obowizujcej w ww. okresie ustawy Pzp, SpóBki jako zamawiajcy sektorowy byBy zobowizane do stosowania przepisów ustawy dla zamówieD, których warto[ przekracza wyra|on w zBotych równowarto[ kwoty: 400 000 euro - dla dostaw lub usBug, 5 000 000 euro - dla robót budowlanych. B. Postpowania wszczte po dniu 24.05.2006r. podlegajce przepisom znowelizowanej ustawy z dnia 29 stycznia 2004r. - Prawo zamówieD publicznych. Zgodnie z art. 133 ust. 1 ustawy Pzp oraz z rozporzdzeniem Prezesa Rady Ministrów z dnia 19 maja 2006r. w sprawie kwot warto[ci zamówieD oraz konkursów, od których jest uzale|niony obowizek przekazywania ogBoszeD Urzdowi Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, SpóBki jako zamawiajcy sektorowy, stosuj przepisy ustawy dla zamówieD, których warto[ jest równa lub przekracza wyra|on w zBotych równowarto[ kwoty: 422 000,00 euro - dla dostaw lub usBug, 5 278 000,00 euro - dla robót budowlanych. Dla realizacji powy|szych postpowaD przetargowych spóBki stosuj regulaminy okre[lajce sposób postpowania w zakresie realizacji ustawy Pzp, zatwierdzone uchwaBami Zarzdów SpóBek. Udzielanie zamówieD nie objtych ustaw - Prawo zamówieD publicznych Zasady i tryb postpowaD przetargowych na dostawy, usBugi wykonawstwo robót, dla których nie jest wymagane stosowanie przepisów ustawy Pzp, okre[laj wewntrzne, regulaminy obowizujce w kontrolowanym okresie: 1) w Jastrzbskiej SpóBce Wglowej S.A. -  Regulamin postpowania przetargowego oraz zawierania umów na dostawy, usBugi i roboty budowlane w Jastrzbskiej SpóBce Wglowej S.A. w Jastrzbiu Zdroju, nie objte ustaw Prawo zamówieD publicznych z dnia 29 stycznia 2004 roku . Procedur przetargow wszczyna si dla dostaw, usBug i robót budowlanych, których warto[ netto przekracza kwot 3.500,00 zB. - zamówienia dla warto[ci przedmiotu przetargu do 500 000,00 zB netto  Komisja Przetargowa Jastrzbskiej SpóBki Wglowej S.A. na szczeblu ZakBadu JSW S.A., - zamówienia dla warto[ci przedmiotu przetargu powy|ej 500 000,00 zB netto  Komisja Przetargowa Jastrzbskiej SpóBki Wglowej S.A. na szczeblu Biura Zarzdu JSW S.A. 8 2) w Kompanii Wglowej S.A. -  Regulamin okre[lajcy sposób postpowania w sprawach o udzielenie zamówieD w Kompanii Wglowej S.A. , - zamówienia o warto[ci do 175 ,0 tys. zB brutto ( 143,4 tys. zB netto)- pozostaj zgodnie z posiadanymi peBnomocnictwami w gestii dyrektora kopalni lub zakBadu górniczego. CaBo[ postpowania prowadzona jest na kopalni z zastosowaniem procedur okre[lonych w obowizujcym regularnie postpowania przetargowego, - zamówienia o warto[ci od 143,4 tys. zB do 1 851,3 tys. zB netto ( 422,0 tys. euro netto) pozostaj w gestii Zarzdu KW S.A. Dyrektor kopalni kieruje przedmiotowy wniosek o wyBonienie wykonawcy robót górniczych do Zarzdu KW S.A., gdzie przeprowadzona zostaje procedura wyBonienia wykonawcy w oparciu o przepisy regulaminu przetargowego. 3) w Katowickim Holdingu Wglowym S.A. -  Regulamin udzielania zamówieD na dostawy, usBugi, roboty górnicze i roboty budowlane KHW S.A. w Katowicach nie objtych obowizkiem stosowania ustawy Pzp z dnia 29 01.2004r. (obowizujcy w 2006 r.). - regulamin obejmowaB zamówienia, których warto[ netto wyra|ona w zBotych przekraczaBa kwot 3000 euro, z tym |e przetargi organizowane byBy na szczeblu Biura Zarzdu dla robót górniczych w przypadku gdy warto[ zamówienia przekraczaBa kwot 50,0 tys. euro. 4) w KWK  Budryk S.A.   Regulamin postpowania przetargowego na dostaw maszyn i urzdzeD oraz wykonawstwo robót inwestycyjnych i remontowych, w tym robót górniczych i likwidacyjnych oraz usBug i dostaw materiaBów nie objtych ustaw Pzp&  . Przetargiem obejmuje si zamówienia na dostaw maszyn i urzdzeD oraz wykonawstwo robót inwestycyjnych i remontowych, w tym robót górniczych i likwidacyjnych oraz usBug i dostaw materiaBów, których warto[ netto jednorazowo lub w okresach 12 miesicy dla danych kategorii i grup ze wspólnego sBownika zamówieD przekracza: - 130,0 tys. euro, je|eli chodzi o zamówienia na maszyny, urzdzenia produkcyjne, - 60,0 tys. euro, je|eli chodzi o pozostaBe zamówienia. W tablicy poni|ej zestawiono ilo[ udzielonych zamówieD na realizacj podziemnych prac górniczych w kontrolowanych kopalniach wgla kamiennego oraz warto[ prac zleconych w 2006r. Ilo[ Warto[ zamówienia Kwota przewidywana na realizacj udzielonych uzyskana w trakcie zamówieD Ró|nica zamówieD na prowadzenia Lp. Kopalnia (kol. 5-kol. 3) realizacj procedury [ tys. PLN] równowarto[ podziemnych przetargowej [ tys. PLN] wyra|ona w tys. prac górniczych [tys. PLN] EURO 0 1 2 3 4 5 6 a 50 282 030,2 67 608,2 250 910,5 -31 119,7 1 Kompania Wglowa S.A. b 390 150 175,5 30 911,4 135 005,0 -15 170,5 c 440 432 205,7 98 519,6 385 915,5 -46 290,2 a 14 62 743,0 14 790,2 58 491,6 -4 251,4 Katowicki Holding b 228 62 539,7 16 225,4 57 935,2 -4 604,5 2 Wglowy S.A. c 242 125 282,7 31 015,6 116 426,8 -8 855,9 a 22 166 352,8 40 301,4 156 173,2 -10 179,6 Jastrzbska SpóBka Wglowa 3 b 136 127 015,7 29 461,5 122 061,0 -4 954,7 S.A. c 158 293 368,5 69 762,9 278 234,2 -15 134,3 a 15 96 903,3 23 815,1 93 951,7 -2 951,6 4 KWK " Budryk" S.A. b 45 32 623,1 7 999,1 28 987,6 -3 635,5 c 60 129 526,4 31 814,2 122 939,3 -6 587,1 a 101 608029,3 146514,9 559527 -48502,3 OgóBem b 799 372354,0 84597,4 343988,8 -28365,2 c 900 980 383,3 231 112,3 903 515,8 -76 867,5 a  zamówienia objte ustaw Pzp b  zamówienia nie objte ustaw c - razem 9 W okresie objtym kontrol w SpóBkach udzielono Bcznie 900 zamówieD na wykonanie podziemnych prac górniczych o Bcznej warto[ w wysoko[ci 903 515,8 tys. zB. W caBkowitej liczbie udzielonych zamówieD 101 zamówieD udzielono w oparciu o przepisy ustawy Prawo zamówieD publicznych na warto[ 559 527,0 tys. zB, natomiast 799 zamówieD na warto[ 343 988,8 tys. zB zostaBo udzielonych zgodnie z procedurami okre[lonymi w wewntrznym regulaminie dotyczcych postpowaD przetargowych nie objtych ustaw Prawo zamówieD publicznych. 3.2. Proponowane zasady wyBaniania firm usBugowych Na konieczno[ prawidBowego wyBaniania firm usBugowych, z uwagi na specyficzne uwarunkowania górnicze, zwróciBa uwag dziaBajca przy Sejmie RP Rada Ochrony Pracy. Po zapoznaniu si z przedBo|onym przez Wy|szy Urzd Górniczy problemem bezpiecznego wykonywania robót przez firmy usBugowe w zakBadach górniczych, w przyjtym 26 kwietnia 2005 roku stanowisku, Rada Ochrony Pracy uznaBa za niezbdne: 1) ustalenie wymagaD uprawniajcych firmy usBugowe do wykonywania okre[lonych rodzajów robót takich jak np.: dr|enia, przebudowy i likwidacji wyrobisk, transportu obudów, gBbienia i remontów szybów, wykonywanie robót strzaBowych itp., majcych na celu zagwarantowanie bezpieczeDstwa przy wykonywaniu robót w zakBadach górniczych, 2) zapewnienie skutecznego nadzoru nad wykonywanymi robotami ze strony przedsibiorcy, odpowiedniego do rodzaju wykonywanych robót, a tak|e przygotowania sBu|b bhp w firmach usBugowych do specyfiki wykonywanych robót w zakBadach górniczych, 3) na etapie ogBaszania przetargów na wykonywanie robót w zakBadach górniczych przedsibiorcy powinni bezwzgldnie wymaga od firm usBugowych speBnienia okre[lonych warunków, w tym posiadania odpowiednich kwalifikacji przez osoby dozoru ruchu i pracowników zatrudnionych na stanowiskach wymagajcych szczególnych kwalifikacji, posiadania uprawnieD itp. Na podstawie wyników kontroli oraz przeprowadzonej analizy prac prowadzonych przez firmy usBugowe w ruchu podziemnych zakBadów górniczych, proponuje si rozwa|enie zasad i kryteriów wyBaniania tych firm wedBug mo|liwych do zastosowania pod wzgldem prawnym i organizacyjnym trzech wariantów: 10 WARIANT I W przedstawionym wariancie  wpisano si w rozwizania istniejce w art. 64 73 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dziaBalno[ci gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1807, z pózn. zm.), opierajc si na nastpujcych zaBo|eniach: 1) okre[leniu warunków wykonywania dziaBalno[ci regulowanej; 2) wprowadzeniu obowizku uzyskania przez zainteresowany podmiot wpisu do jawnego rejestru dziaBalno[ci regulowanej i uniezale|nieniu wpBywu organów nadzoru górniczego na zawarto[ tego rejestru; 3) okre[leniu organów wBa[ciwych do kontroli speBniania przez podmioty wykonujce powierzone im czynno[ci w ruchu zakBadu górniczego; 4) pominiciu powtórzenia szeregu przepisów dotyczcych dziaBalno[ci regulowanej, zamieszczonych w powoBanej ustawie, w szczególno[ci uprawnieD kontrolnych ze strony wBa[ciwych organów oraz konsekwencji niespeBnienia przez zainteresowany podmiot warunków wykonywania dziaBalno[ci regulowanej. W wariancie I proponuje si uzupeBnienie postanowieD art. 79 ustawy  Prawo geologiczne i górnicze o art, 79a w brzmieniu nastpujcym: Art. 79a. 1. Wykonywanie przez podmioty w zakresie swej dziaBalno[ci zawodowej powierzonych im czynno[ci w ruchu zakBadu górniczego jest dziaBalno[ci regulowan w rozumieniu ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dziaBalno[ci gospodarczej. 2. Ustala si nastpujce warunki wykonywania dziaBalno[ci, o której mowa w ust. 1: 1) (.................  kadra, [rodki, dokumentacja, itp.) (.................) 3. Rejestr dziaBalno[ci, o której mowa w ust. 1, prowadzi Minister Gospodarki. 4. Ustala si nastpujc tre[ o[wiadczenia o speBnieniu warunków wymaganych do wykonywania tej dziaBalno[ci:  ...................... . 5. Do rejestru dziaBalno[ci, o której mowa w ust. 1, wpisuje si nastpujce dane: 1) (.................) (.................) 6. Rejestr dziaBalno[ci, o której mowa w ust. 1, jest prowadzony w ksidze rejestrowej oraz w systemie informatycznym. 7. Minister wBa[ciwy do spraw gospodarki okre[li, w drodze rozporzdzenia, tryb dokonywania czynno[ci w rejestrze dziaBalno[ci, o której mowa w ust. 1, biorc pod uwag potrzeb bezpieczeDstwo danych zawartych w rejestrze oraz umo|liwienie pozyskiwania informacji przez zainteresowanych o podmiotach wykonujcych w zakresie swej dziaBalno[ci zawodowej powierzone im czynno[ci w ruchu zakBadu górniczego. 8. SpeBnianie przez podmioty wykonujce w zakresie swej dziaBalno[ci zawodowej powierzone im czynno[ci w ruchu zakBadu górniczego warunków wymaganych do wykonywania tej dziaBalno[ci regulowanej podlega kontroli wBa[ciwego organu nadzoru górniczego. 11 WARIANT II W wariancie II przeniesiono do aktu rangi ustawowej i zmodyfikowano rozwizania zamieszczone obecnie w rozporzdzeniach wydanych na podstawie art. 78 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r.  Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947, z pózn. zm.), w tym np. w § 14 rozporzdzenia Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeDstwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpo|arowego w podziemnych zakBadach górniczych (Dz. U. Nr 139, poz. 1169 oraz z 2006 r. Nr 124, poz. 863). Oparto si na nastpujcych zaBo|eniach: 1) okre[leniu wymagaD, jakie powinien speBni podmiot, który chce wykonywa powierzone czynno[ci w ruchu zakBadu górniczego; 2) okre[leniu formy i podmiotów dokonujcych rozstrzygni dotyczcych wykonywania przez podmiot powierzonych czynno[ci w ruchu zakBadu górniczego; 3) usprawnieniu przepBywu informacji o wykonywaniu powierzonych czynno[ci w ruchu zakBadu górniczego pomidzy kierownikiem ruchu zakBadu górniczego a wBa[ciwym organem nadzoru górniczego. 4) obowizku informowania przez podmiot wykonujcy powierzone czynno[ci w ruchu zakBadu górniczego o stwierdzonych przez PaDstwow Inspekcj Pracy nieprawidBowo[ciach w zakresie przestrzegania przepisów prawa pracy oraz prowadzonych w stosunku do tego podmiotu postpowaniach powypadkowych i ich wynikach. W wariancie II zaproponowano nastpujce brzmienie art. 79a: 12 Art. 79a. 1. Przedsibiorca mo|e powierzy wykonywanie czynno[ci w ruchu zakBadu górniczego tylko tym podmiotom, które speBniaj nastpujce wymagania: 1) (.................  kadra, [rodki, dokumentacja, itp.) (...........................) 2. O[wiadczenie o speBnieniu wymagaD okre[lonych w ust. 1 jest integraln cz[ci umowy o wykonywanie czynno[ci w ruchu zakBadu górniczego. 3. Umowa, o której mowa w ust. 2, jest zawierana na pi[mie midzy przedsibiorc a podmiotem przed przystpieniem podmiotu do wykonywania czynno[ci w ruchu zakBadu górniczego i okre[la szczegóBowy podziaB obowizków midzy osobami kierownictwa i dozoru ruchu zakBadu górniczego a podmiotem, w celu zapewnienia bezpiecznych warunków pracy i koordynacji prac, uwzgldniajc w szczególno[ci: 1) zasady wspóBpracy midzy osobami kierownictwa i dozoru ruchu zakBadu górniczego a podmiotem w zakresie organizacji pracy, bezpieczeDstwa, ochrony zdrowia i zapobiegania ryzyku zawodowemu oraz wzajemnego informowania si o istniejcym ryzyku, 2) organizacj przeszkolenia pracowników wykonujcych prace w zakresie obowizujcych w zakBadzie górniczym przepisów bezpieczeDstwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz bezpieczeDstwa po|arowego, wystpujcych zagro|eD, porzdku i dyscypliny pracy, zasad Bczno[ci i alarmowania, znajomo[ci rejonu prac, a tak|e zgBaszania wypadków i zagro|eD, 3) zasady i warunki dostarczania materiaBów, urzdzeD, sprztu i dokumentów kartograficznych, 4) ) zobowizanie podmiotów, o których mowa w ust. 1, do informowania przedsibiorcy o wydanych w wyniku kontroli PaDstwowej Inspekcji Pracy nakazach, poleceniach bdz wystpieniach dotyczcych nieprzestrzegania przez podmiot przepisów prawa pracy, 5) zobowizanie podmiotu, o którym mowa w ust. 1 do pisemnego informowania o prowadzonych w stosunku do tego podmiotu postpowaniach powypadkowych oraz przekazywania kopii dokumentacji z takiego postpowania kierownikowi ruchu zakBadu górniczego. 4 13 WARIANT III W wariancie III posBu|ono si rozwizaniami dotyczcymi wykonywania w zakBadzie górniczym powierzonych czynno[ci w zakresie ratownictwa górniczego, zamieszczonymi obecnie w art. 75 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r.  Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947, z pózn. zm.). Oparto si na nastpujcych zaBo|eniach: 1) okre[leniu wymagaD, jakie powinien speBni podmiot, który chce wykonywa powierzone czynno[ci w ruchu zakBadu górniczego; 2) uzale|nieniu powierzenia czynno[ci w ruchu zakBadu górniczego od uprzedniego sprawdzenia, czy podmiot speBnia te wymagania; 3) ustanowieniu wBadczej formy dziaBania wBa[ciwego organu nadzoru górniczego jedynie w odniesieniu do przedsibiorcy, a nie podmiotu, który chce wykonywa powierzone czynno[ci w ruchu zakBadu górniczego. W wariancie III zaproponowano nastpujce brzmienie art. 79a: Art. 79a. 1. Powierzenie przez przedsibiorc podmiotowi, o którym mowa w art. 79, wykonywania czynno[ci w ruchu zakBadu górniczego mo|e nastpi po uzyskaniu zgody wBa[ciwego organu nadzoru górniczego, wyra|onej w drodze decyzji. 2. Zgody, o której mowa w ust. 2, udziela si wówczas, gdy podmiot, któremu przedsibiorca zamierza powierzy wykonywanie czynno[ci w ruchu zakBadu górniczego, speBnia, w zakresie powierzonych czynno[ci, nastpujce wymagania: 1) (.................  kadra, [rodki, dokumentacja, itp.) (.................) 14 4. Przestrzeganie, przez firmy usBugowe prowadzce podziemne prace górnicze w kopalniach wgla kamiennego, wymogów bezpieczeDstwa podczas prowadzenia tych prac 4.1. Wymagania dla firm usBugowych w [wietle przepisów W my[l art. 79 ustawy  Prawo geologiczne i górnicze przepisy o ruchu zakBadu górniczego stosuje si odpowiednio do podmiotów wykonujcych w zakresie swej dziaBalno[ci zawodowej powierzone im czynno[ci w ruchu zakBadu górniczego. Oznacza to obowizek przestrzegania przez firmy usBugowe regulacji ustawowych zawartych w rozdziale 3 wspomnianej ustawy, a tak|e przepisów wykonawczych wydanych z delegacji przepisów ustawy. Zasady wspóBpracy pomidzy sBu|bami bhp firm usBugowych a sBu|bami bhp kopalD okre[lone s w:  umowach pomidzy przedsibiorc górniczym a firm usBugow,  ustaleniach kierowników ruchu zakBadów górniczych okre[lajcych szczegóBowy podziaB obowizków miedzy osobami kierownictwa i dozoru ruchu zakBadu górniczego a osobami kierownictwa i dozoru ruchu firmy usBugowej,  dokumencie bezpieczeDstwa. Wymagania kwalifikacyjne pracowników sBu|b bhp firm usBugowych zatrudnionych w ruchu zakBadu górniczego okre[laj nastpujce przepisy:  rozporzdzenia Ministra Gospodarki z dnia 11 czerwca 2002r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od osób kierownictwa i dozoru ruchu zakBadów górniczych, mierniczego górniczego i geologa górniczego oraz wykazu stanowisk w ruchu zakBadu górniczego, które wymagaj szczególnych kwalifikacji. (Dz. U. Nr 84, poz. 755 z pozn. zm.),  rozporzdzenia Rady Ministrów z dnia 2 wrze[nia 1997 r. w sprawie sBu|by bezpieczeDstwa i higieny pracy. (Dz. U. Nr 109, poz. 704 z pozn. zm.). Zasady bezpiecznego prowadzenia podziemnych robót górniczych reguluj przepisy rozporzdzenia Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeDstwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpo|arowego w podziemnych zakBadach górniczych (Dz. U. Nr 139, poz. 1169 oraz z 2006 r. Nr 124, poz. 863). Przepisy rozporzdzenia stosuje si do: przedsibiorców i pracowników zatrudnionych w ruchu podziemnych zakBadów górniczych, a tak|e odpowiednio do: 1) podmiotów wykonujcych w zakresie swej dziaBalno[ci zawodowej powierzone im czynno[ci w ruchu zakBadu górniczego, 2) innych osób które wykonuj prace lub przebywaj w zakBadzie górniczym. Zadania sBu|b bhp okre[la rozporzdzenie Rady Ministrów z dnia 2 wrze[nia 1997 r. w sprawie sBu|by bezpieczeDstwa i higieny pracy. (Dz. U. Nr 109, poz. 704 z pozn. zm.). Nale|y do nich w szczególno[ci przeprowadzanie kontroli warunków pracy oraz przestrzegania przepisów i zasad bezpieczeDstwa i higieny pracy, ze szczególnym uwzgldnieniem stanowisk pracy, informowanie, na bie|co pracodawc o stwierdzonych zagro|eniach zawodowych, opiniowane instrukcji dotyczcych bezpieczeDstwa i higieny pracy na poszczególnych stanowiskach, uczestnictwo w ustalaniu okoliczno[ci i przyczyn wypadków przy pracy, uczestnictwo w dokonywaniu oceny ryzyka zawodowego, które wi|e si z wykonywan prac. 4.2. Kontrola wykonywanych podziemnych robót górniczych i nieprawidBowo[ci stwierdzone przez organy nadzoru górniczego w toku kontroli robót wykonywanych przez firmy W trakcie prowadzonych przez urzdy górnicze inspekcji stwierdzono, |e wikszo[ kontrolowanych firm usBugowych posiadaBa wBasne sBu|by bhp. Pracownicy zatrudnieni w tych sBu|bach posiadali odpowiednie kwalifikacje do peBnienia swoich obowizków (kursy w zakresie bhp oraz stwierdzenia kwalifikacji osób dozoru ruchu). W zakresie posiadania odpowiednich kwalifikacji przez osoby dozoru ruchu 15 i pracowników firm usBugowych nie stwierdzono znaczcych nieprawidBowo[ci. Osoby dozoru ruchu kontrolowanych firm posiadaBy odpowiednie stwierdzenia kwalifikacji. Pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych posiadali upowa|nienia do obsBugi maszyn i urzdzeD oraz kwalifikacje niezbdne do wykonywania takich czynno[ci jak np. górnik strzaBowy, górnik przodowy, itp. Stwierdzono jednak równie| wystpowanie pewnych nieprawidBowo[ci: w firmach usBugowych wykonujcych roboty górnicze w ruchu zakBadu górniczego prace wykonywane byBy czsto niezgodnie z ustaleniami projektu technicznego tj. nieprawidBowa byBa stabilizacja obudowy podporowej, roboty strzaBowe wykonywane byBy niezgodnie z metryk strzaBow, dokonywano fikcyjnych przekazaD frontu robót, nie potwierdzonych zjazdem na dóB osób dozoru kopalni i firmy, osoby dozoru firm nie kontrolowaBy prowadzonych prac z czstotliwo[ci ustalon przez kierownika ruchu zakBadu górniczego, osoby dozoru firm nie posiadaBy ustalonych zakresów czynno[ci okre[lajcych ich obowizki, uprawnienia i zakres odpowiedzialno[ci, pracownicy nie posiadali przeszkolenia w zakresie bezpieczeDstwa i higieny pracy, pracownicy nie byli przeszkoleni w zakresie obowizujcych w zakBadzie górniczym przepisów bezpieczeDstwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz bezpieczeDstwa po|arowego, pracownicy wyposa|eni byli w heBmy ochronne, których czas u|ytkowania zostaB przekroczony. Reasumujc nale|y stwierdzi, |e funkcjonowanie wielu firm obcych w ruchu zakBadów górniczych bazuje czsto na pracownikach o niskich kwalifikacjach zawodowych, ni|ej wynagradzanych oraz o sBabym poczuciu dyscypliny i odpowiedzialno[ci w porównaniu do zaBóg wBasnych kopalD. W ramach wspóBpracy organów nadzoru górniczego oraz PaDstwowej Inspekcji Pracy w 2006r. przeprowadzono wspólne inspekcje w nastpujcych kopalniach wgla kamiennego:  Piast ,  Staszic ,  WesoBa ,  Halemba i  Knurów ,  Sosnica - Makoszowy ,  Jas-Mos ,  Borynia ,  KrupiDski . W ramach inspekcji przeprowadzono kontrol w 19 firmach usBugowych. W wyniku inspekcji stwierdzono nastpujce nieprawidBowo[ci w zakresie: - organizacji pracy firm, - prawidBowo[ci wykonywania obudów wyrobisk, - stanu technicznego i wyposa|enia urzdzeD górniczych, - wentylacji wyrobisk górniczych. W zwizku ze stwierdzonymi nieprawidBowo[ciami dyrektorzy urzdów górniczych wydali decyzje dotyczce zatrzymania 12 robót górniczych i 25 urzdzeD oraz nakazali usunicie nieprawidBowo[ci stwierdzonych podczas inspekcji i zastosowali sankcje w stosunku do osób kierownictwa, dozoru ruchu oraz pracowników, w tym: 7 wniosków do sdów grodzkich, 20 mandatów oraz 7 skierowanych do przedsibiorców wniosków o zastosowanie sankcji dyscyplinarnych. 4.3. Stan przygotowania sBu|b bhp w firmach usBugowych do specyfiki zadaD realizowanych w ruchu zakBadów górniczych Wymagania kwalifikacyjne pracowników sBu|b bhp firm usBugowych zatrudnionych w ruchu zakBadu górniczego okre[laj nastpujce przepisy:  rozporzdzenia Ministra Gospodarki z dnia 11 czerwca 2002r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od osób kierownictwa i dozoru ruchu zakBadów górniczych, mierniczego górniczego i geologa górniczego oraz wykazu stanowisk w ruchu zakBadu górniczego, które wymagaj szczególnych kwalifikacji. (Dz. U. Nr 84, poz 755 z poz. zm.),  rozporzdzenia Rady Ministrów z dnia 2 wrze[nia 1997 r. w sprawie sBu|by bezpieczeDstwa i higieny pracy. (Dz. U. Nr 109, poz 704 z poz. zm.). Zadania sBu|b BHP firm usBugowych okre[la rozporzdzenie Rady Ministrów z dnia 2 wrze[nia 1997 r. w sprawie sBu|by bezpieczeDstwa i higieny pracy. (Dz. U. Nr 109, poz 704 z poz. zm.). 16 Zasady wspóBpracy pomidzy sBu|bami bhp firm usBugowych a sBu|bami bhp kopalD okre[lone s w umowach pomidzy przedsibiorc górniczym a firm usBugow, ustaleniach kierowników ruchu zakBadów górniczych okre[lajcych szczegóBowy podziaB obowizków miedzy osobami kierownictwa i dozoru ruchu zakBadu górniczego a osobami kierownictwa i dozoru ruchu firmy usBugowej, w dokumencie bezpieczeDstwa. Podczas kontroli dziaBalno[ci sBu|by BHP firmy usBugowej, w oddziale firmy zatrudnionym w zakBadzie górniczym, inspektorzy urzdów górniczych opieraj si na dokumentach dostpnych w zakBadzie górniczym, w razie potrzeby |daj przedBo|enia niezbdnych dokumentów z siedziby firmy. W przypadku, gdy pracownik firmy ulegnie wypadkowi przy pracy na terenie zakBadu górniczego, badania powypadkowe przeprowadza zespóB powypadkowy firmy z udziaBem przedstawiciela sBu|by bhp firmy w oparciu o rozporzdzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalania okoliczno[ci i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a tak|e zakresu informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy. Wyniki badaD powypadkowych oraz propozycje dziaBaD profilaktycznych przedstawiane s pracodawcy zatrudniajcemu poszkodowanego. Kierownik ruchu zakBadu górniczego nie uczestniczy w podejmowaniu dziaBaD zapobiegajcych zaistnieniu podobnych wypadków w przyszBo[ci. Rejestry wypadków przy pracy, protokoBy powypadkowe oraz inne dokumenty sporzdzone w wyniku badaD powypadkowych znajduj si w siedzibie firmy zatrudniajcej poszkodowanego. 4.4. Kwalifikacje i szkolenie osób wykonujcych powierzone czynno[ci w ruchu zakBadu górniczego Zasady dopuszczanie do pracy w ruchu zakBadu górniczego pracowników reguluj przepisy rozporzdzenia Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeDstwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpo|arowego w podziemnych zakBadach górniczych Zgodnie z wymogiem § 16 ww. rozporzdzenia pracownik mo|e by dopuszczony do pracy w ruchu zakBadu górniczego, je|eli: 1) posiada wymagane kwalifikacje lub potrzebne umiejtno[ci do wykonywania pracy, 2) odbyB aktualne przeszkolenia w zakresie bezpieczeDstwa i higieny pracy, 3) posiada dostateczn znajomo[ przepisów oraz zasad bezpieczeDstwa i higieny pracy, 4) w wyniku badaD lekarskich oraz innych wymaganych badaD zostaB uznany za zdolnego do wykonywania okre[lonej pracy. Zgodnie wymogiem art. 74 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. - Prawo geologiczne i górnicze - szkolenia pracowników zatrudnianych w zakBadach górniczych mog prowadzi tylko przedsibiorcy lub jednostki organizacyjne trudnice si szkoleniem, posiadajce odpowiedni kadr oraz niezbdne [rodki umo|liwiajce wBa[ciwe przeszkolenie pracowników. SpeBnienie ww. warunków stwierdza, w drodze decyzji, organ nadzoru górniczego na wniosek przedsibiorcy lub jednostki organizacyjnej trudnicej si szkoleniem. Niezale|nie od posiadania przez pracownika aktualnych szkoleD w dziedzinie bhp w przypadku zatrudniania go w innym zakBadzie górniczym, zgodnie z wymogiem przepisu § 14 ust.2 ww. rozporzdzenia MG z dnia 28.06.2002 r., przed przystpieniem do wykonywania robót w ruchu zakBadu górniczego pracownicy podmiotów gospodarczych powinni by przeszkoleni w zakresie przepisów regulujcych bezpieczne wykonywanie prac, a w szczególno[ci w zakresie: - obowizujcego porzdku i dyscypliny pracy, - przepisów bezpieczeDstwa i higieny pracy, - prowadzenia ruchu oraz bezpieczeDstwa po|arowego, - wystpujcych w ruchu zakBadu górniczego zagro|eD naturalnych i technicznych, - zasad Bczno[ci i alarmowania, - znajomo[ci rejonu robót, - zgBaszania wypadków i zagro|eD. Regulacje prawne dotyczce wymogów szkoleD pracowników podmiotów gospodarczych przed zatrudnieniem w ruchu zakBadów górniczych s obszerne i powinny by wystarczajce w przypadku rzetelnego ich realizowania. 17 Przeprowadzone przez urzdy górnicze kontrole w tym zakresie wskazuj jednak na nieprawidBowo[ci w zakresie realizacji postanowieD ww. przepisów, dotyczce midzy innymi: - braku szkoleD pracowników w dziedzinie bhp  wstpnych i okresowych, - prowadzenia szkoleD przez jednostki organizacyjne nie posiadajce decyzji wBa[ciwego organu nadzoru górniczego, stwierdzajcej speBnienie warunków do przeprowadzenia szkoleD pracowników, - braku odpowiedniej kadry do prowadzenia szkoleD, w tym instruktorów do prowadzenia instrukta|y stanowiskowych. Przedsibiorcy posiadajcy koncesje na wydobywania kopalin powinni na bie|co analizowa stan bezpieczeDstwa, wprowadza niezbdne dziaBania profilaktyczne oraz konsekwentnie kontrolowa ich realizacj. W szczególno[ci nale|y wprowadzi okresowe kontrole szkoleD pracowników zakBadów górniczych oraz firm usBugowych, w zakresie wystpujcych w zakBadzie górniczym zagro|eD, bezpiecznego wykonywania prac, porzdku i dyscypliny, zasad Bczno[ci i alarmowania, a tak|e zapobiegania wypadkom i niebezpiecznym zdarzeniom. 4.5. PodziaB obowizków midzy osobami kierownictwa i dozoru ruchu a podmiotami wykonujcymi roboty górnicze W my[l § 14 rozporzdzenia Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeDstwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpo|arowego w podziemnych zakBadach górniczych (Dz. U. Nr 139, poz. 1169 oraz z 2006 r. Nr 124, poz. 863). kierownik ruchu zakBadu górniczego, przed przystpieniem podmiotów do wykonywania pracy w ruchu zakBadu górniczego, okre[la na pi[mie szczegóBowy podziaB obowizków midzy osobami kierownictwa i dozoru ruchu zakBadu górniczego a podmiotem, w celu zapewnienia bezpiecznych warunków pracy i koordynacji robót. Uwzgldnia przy tym w szczególno[ci: 1) zasady wspóBpracy midzy osobami kierownictwa i dozoru ruchu zakBadu górniczego a podmiotem w zakresie organizacji pracy, bezpieczeDstwa, ochrony zdrowia i zapobiegania ryzyku zawodowemu oraz wzajemnego informowania si o istniejcym ryzyku, 2) organizacj przeszkolenia pracowników wykonujcych prace w zakresie obowizujcych w zakBadzie górniczym przepisów bezpieczeDstwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz bezpieczeDstwa po|arowego, wystpujcych zagro|eD, porzdku i dyscypliny pracy, zasad Bczno[ci i alarmowania, znajomo[ci rejonu prac, a tak|e zgBaszania wypadków i zagro|eD, 3) zasady i warunki dostarczania materiaBów, urzdzeD, sprztu i dokumentów kartograficznych. Ponadto kierownik ruchu zakBadu górniczego powiadamia wBa[ciwy organ nadzoru górniczego o podjciu prac w ruchu zakBadu górniczego przez podmiot usBugowy, najpózniej w dniu ich rozpoczcia. Pracownik firmy usBugowej mo|e by dopuszczony do pracy w ruchu zakBadu górniczego, je|eli: 1) posiada wymagane kwalifikacje lub potrzebne umiejtno[ci do wykonywania pracy, 2) odbyB aktualne przeszkolenia w zakresie bezpieczeDstwa i higieny pracy, 3) posiada dostateczn znajomo[ przepisów oraz zasad bezpieczeDstwa i higieny pracy, 4) w wyniku badaD lekarskich oraz innych wymaganych badaD zostaB uznany za zdolnego do wykonywania okre[lonej pracy. Dopuszczenie do pracy osób zatrudnionych w kierownictwie i dozorze ruchu zakBadu górniczego, których zakres czynno[ci obejmuje sprawy techniki strzaBowej, przewietrzania i zwalczania zagro|eD: pyBowego, po|arowego, metanowego, wyrzutami gazów i skaB, zagro|enia tpaniami, podsadzania wyrobisk górniczych oraz ruchu wycigów szybowych mo|e nastpi tylko po ukoDczeniu przez te osoby specjalistycznego przeszkolenia, powtarzanego co pi lat. Odbycie specjalistycznego przeszkolenia jest wymagane równie| od pracowników przed dopuszczeniem ich do pracy w ruchu zakBadu górniczego na stanowiskach: górnika, górnika rabunkarza i cie[li szybowego. Pracownicy zatrudnieni w ruchu zakBadu górniczego powinni by zapoznani z aktualnym stanem zagro|eD wystpujcych w miejscach ich pracy, zasadami rozpoznawania objawów zagro|eD oraz sposobami postpowania w przypadku powstania okre[lonych zagro|eD. 18 5. Realizacja poleceD i wniosków pokontrolnych wydanych w okresie ostatnich 12 miesicy przez wBa[ciwe organy kontroli i sBu|by górnicze w podziemnych zakBadach górniczych wgla kamiennego 5.1. Zakres kontroli W 2006r. stan bezpieczeDstwa byB nadzorowany, kontrolowany i monitorowany we wszystkich zakBadach górniczych, w tym tak|e firmach usBugowych realizujcych zadania w tych zakBadach. W okresie 12 miesicy 2006 r. kontrole w firmach usBugowych wykonujcych podziemne prace górnicze w kopalniach wgla kamiennego byBy przeprowadzane przez przedstawicieli: Wy|szego Urzdu Górniczego (WUG), Okrgowego Urzdu Górniczego (OUG), PaDstwowej Inspekcji Pracy (PIP), Urzdu Górniczego do BadaD Kontrolnych UrzdzeD Energomechanicznych (UGBK UE), PaDstwowej Inspekcji Sanitarnej (PIS), Urzdu Dozoru Technicznego (UDT). Ilo[ciow charakterystyk wydanych w 2006 r. przez zewntrzne organy kontroli wniosków i zaleceD w poszczególnych spóBkach wglowych przedstawiono w tablicy. Ilo[ wydanych Ilo[ Organ Ilo[ dni Ilo[ osób decyzji, wniosków, Lp. SpóBka przeprowadzonych kontrolujcy kontrolnych kontrolujcych wystpieD, nakazów, kontroli poleceD pokontrolnych 01 2 3 4 5 6 WUG 1 24 35 31 6 2 OUG 143 259 228 156 Kompania Wglowa S.A. 3 PIP 83 137 93 109 UGBK UE, PIS, UDT 4 9 23 9 3 WUG 5 24 48 26 14 6 Katowicki Holding OUG 151 375 215 215 7 Wglowy S.A. PIP 3 4 4 8 UGBK UE, PIS, UDT 8 0 0 0 0 WUG 9 17 29 18 6 10 Jastrzbska SpóBka OUG 92 206 110 132 11 Wglowa S.A. PIP 0 0 0 0 12 UGBK UE, PIS, UDT 17 20 17 10 WUG 13 8 14 8 0 OUG 14 32 59 36 64 KWK Budryk S.A. PIP 15 4 7 4 21 16 UGBK UE, PIS, UDT 0 0 0 0 WUG 73 126 83 26 OUG 418 899 589 567 RAZEM PIP 90 148 101 138 UGBK UE, PIS, UDT 26 43 26 13 Z zapisów w protokoBach z przeprowadzonych kontroli przez zewntrzne organy nadzoru w firmach usBugowych prowadzcych roboty górnicze na dole kopalD wynika, |e: - w peBni udokumentowane zostaBy w nich wszelkie stwierdzone nieprawidBowo[ci i usterki podczas prowadzonych prac górniczych, - wyznaczane s osoby odpowiedzialne za wykonanie poleceD, wniosków, decyzji, - wykonane zostaBy polecenia, zalecenia, nakazy i wnioski zawarte w stosownych decyzjach i protokoBach pokontrolnych. Kontrole przeprowadzane przez przedstawicieli PaDstwowej Inspekcji Pracy odbywaBy si 2006r. w obecno[ci osób dozoru firm usBugowych i kopalni. Inspektorzy PIP bezpo[rednio po wykonaniu kontroli odnotowywali w ksi|kach raportowych poszczególnych oddziaBów firm stwierdzone nieprawidBowo[ci oraz wyznaczali osoby odpowiedzialne za ich usunicie z okre[leniem terminu wykonania. W stosunku do przeprowadzanych kontroli przez PIP w firmach usBugowych, nale|y zauwa|y, i| kopalnie nie s formalnie informowane o tre[ci protokoBów, wydanych nakazach 19 czy wystpieniach w zakresie prawa pracy. Kopalnie posiadaj informacj o fakcie kontroli, bowiem zjazd na dóB kopalni odbywa si za wiedz Kierownika Ruchu ZakBadu Górniczego, oraz obecno[ci przedstawiciela kopalni. 5.2. Realizacja poleceD i wniosków pokontrolnych wydanych przez organy nadzoru górniczego Bezpo[redni nadzór nad kopalniami wgla kamiennego sprawuj, jako organy I instancji, dyrektorzy okrgowych urzdów górniczych w Katowicach, Gliwicach, Rybniku i Lublinie. W okresie roku 2006 urzdy górnicze wstrzymaBy Bcznie 1585 robót prowadzonych w ruchu podziemnych zakBadów górniczych z naruszeniem obowizujcych przepisów. Wstrzymano roboty eksploatacyjne (86 zatrzymaD), roboty przygotowawcze (110), roboty strzaBowe (10) maszyny i urzdzenia górnicze (294), urzdzenia transportowe (634), kombajny (63), urzdzenia elektryczne (172) i inne (216). Ruch [cian wydobywczych wstrzymywano gBównie z uwagi na: - nieprawidBowy stan obudowy w rejonie skrzy|owaD, - wystpowanie nagromadzeD metanu w powietrzu kopalnianym w ilo[ci powy|ej 2% , - brak dostosowania technologii prowadzenia [ciany do pogorszonych warunków górniczo-geologicznych, - niewBa[ciwe wzmocnienie obudowy w strefie szczególnego zagro|enia tpaniami. W stosunku do osób naruszajcych przepisy bezpieczeDstwa organy nadzoru górniczego zastosowaBy [rodki represji. Zakres dziaBalno[ci represyjnej okrgowych urzdów górniczych nadzorujcych kopalnie wgla kamiennego charakteryzuje poni|sze zestawienie. Liczebno[ zastosowanych w roku 2006 [rodków represji przez OUG w: Zrodki represji Gliwicach Katowicach Rybniku Lublinie wnioski do sdów 48 92 89 4 zakaz wykonywania czynno[ci 2 8 - - oddziaBywanie wychowawcze 169 119 246 36 grzywny 593 720 372 93 5.3. Realizacja poleceD i wniosków pokontrolnych wydanych sBu|by górnicze Kontrole w firmach usBugowych wykonujcych podziemne prace górnicze przeprowadzane przez sBu|by kopalniane (osoby dozoru kopalni oraz spoBecznych inspektorów pracy) dokonywano zgodnie z Zarzdzeniami Kierownika Ruchu danego ZakBadu Górniczego, ustaleniami dokumentacji techniczno - ruchowych, wymaganiami przepisów górniczych, w których okre[lona jest czstotliwo[ i zakres ich przeprowadzania. Przez caBy okres wykonywania prac w kopalni przez firm obc nadzór nad robotami ze strony kopalni peBni wyznaczona osoba dozoru (inspektor nadzoru), który dokumentuje kontrole w ksi|kach raportowych, protokoBach pokontrolnych, notatkach sBu|bowych lub Dzienniku budowy. W celu zapewnienia bezpiecznych warunków pracy i koordynacji prac Z ruchem zakBadu górniczego wyznaczeni s koordynatorzy. W zale|no[ci od powierzonego zakresu robót ka|da firma obca nadzorowana jest przez jednego, bdz kilku inspektorów nadzoru (np. w przypadku zadania wielobran|owego), jak równie| koordynacja prac realizowana jest przez jednego bdz kilku koordynatorów. W przypadku niewielkiego zakresu robót, wykonywanego przez firm obc, funkcja inspektora nadzoru i koordynatora powierzana jest jednej osobie dozoru ruchu z ramienia kopalni. W poszczególnych kopalniach do przeprowadzania kontroli na stanowiskach pracy prowadzonych przez zewntrzne podmioty gospodarcze zobowizane s równie| osoby kierownictwa i dozoru ruchu z dziaBów: Górniczego, Energomechanicznego, TpaD i Obudowy, BHP, Wentylacji, Mierniczo-Geologicznego, Inwestycji, jak równie| sBu|by Z dziaBu strzelniczego kopalni. W ramach systemu nadzoru nad pracami wykonywanymi przez firmy obce, w kopalniach prowadzone s równie| kontrole przeprowadzane przez ZakBadowych SpoBecznych Inspektorów Pracy. 20 W okresie 12 miesicy 2006 r. sBu|by dozoru kopalnianego przeprowadziBy Bcznie w Kompani Wglowej S.A., Katowickim Holdingu Wglowym S.A., Jastrzbskiej SpóBce Wglowej SA oraz w KWK  Budryk S.A. - 10 899 kontroli w firmach usBugowych wykonujcych podziemne prace górnicze w kopalniach wgla kamiennego wydajc 27 738 poleceD i wniosków pokontrolnych. Polecenia i wnioski pokontrolne zostaBy zrealizowane, co potwierdzone zostaBo w toku kolejnych kontroli. Informacja o przeprowadzonych w 2006r. przez dozór kopalniany i spoBecznych inspektorów pracy kontrolach firm usBugowych wykonujcych podziemne prace górnicze Ilo[ firm Ilo[ wydanych poleceD i Ilo[ zrealizowanych wniosków i Ilo[ kontroli usBugowych wniosków pokontrolnych poleceD pokontrolnych Lp. SpóBka realizujcych podziemne prace dozór sBu|by dozór sBu|by dozór sBu|by razem razem razem górnicze w 2006 r. techniczny BHP techniczny BHP techniczny BHP 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 1 Kompania Wglowa S.A. 51 4 416 - - 7 252 - - 7 252 - - Katowicki Holding 2 11 321 252 69 556 426 130 556 426 130 Wglowy S.A. *) Jastrzbska SpóBka 3 Wglowa S.A. 39 4 655 3 763 892 13 470 10 179 3 291 13 470 10 179 3 291 4 KWK Budryk S.A. 19 1 507 1 334 173 6 460 5 609 851 6 460 5 609 851 Razem 120 10 899 5 349 1 134 27 738 16 214 4 272 27 738 16 214 4 272 - OgóBem w 2006 r. w KHW S.A. byBo 66 firm obcych realizujcych podziemne prace górnicze. Wyniki ujte w tablicy dotycz 11 firm obcych wybranych do oceny przez ZespóB *) Kontrolny powoBany przez Rad Nadzorcz SpóBki Kontrole firm usBugowych przeprowadzone przez dozór górniczy oraz sBu|by BHP przedsibiorstw górniczych obejmowaBy: - przestrzeganie zasad bezpieczeDstwa i higieny pracy, - wykonywanie prac zgodnie z ustaleniami projektów technicznych, dokumentacji techniczno - ruchowej oraz instrukcji stanowiskowych, - stan zabezpieczenia przeciwpo|arowego, - znajomo[ oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy, - posiadanie upowa|nieD do obsBugi maszyn i urzdzeD w ruchu zakBadu górniczego, - stosowanie [rodków ochrony osobistej, odzie|y i wyposa|enia roboczego, - prowadzenie robót strzaBowych, - stan techniczny stosowanych maszyn i urzdzeD, - stan zabezpieczeD w zakresie ograniczenia czynników szkodliwych wystpujcych w [rodowisku pracy, - stan urzdzeD transportowych oraz zabezpieczeD dróg transportu, - stan zabezpieczenia przed wybuchem pyBu wglowego, - rozmieszczenie czujników metanometrii automatycznej. Osoby kierownictwa i dozoru ruchu kopalni dokonywaBy w 2006 r. kontroli wykonywania prac przez firmy usBugowe z czstotliwo[ci okre[lon w projektach technicznych prowadzonych robót. Wyniki kontroli odnotowywano w ksi|kach raportowych tych firm lub w notatkach sBu|bowych przekazywanych przedstawicielom firm. Ka|dorazowo po kontroli rejonu wyznaczano imiennie osoby odpowiedzialne za wykonanie zaleceD oraz terminy ich wykonania. Zgodnie z obowizujc procedur osoby wskazane po[wiadczaBy przyjcie do wiadomo[ci zaleceD i terminów. Po usuniciu usterek i nieprawidBowo[ci osoby odpowiedzialne za ich wykonanie po[wiadczaBy ten fakt podpisem na drukach objazdów. Podczas nastpnej kontroli przedmiotowego rejonu sprawdzany byB fakt wykonania zaleceD. Omówienie kontroli nastpowaBo na codziennych odprawach przedstawicieli osób dozoru kopalni i firm usBugowych oraz dodatkowo na kwartalnych naradach sBu|b bhp kopalni i firm oraz na comiesicznych naradach z kierownictwem firm. 21 W przypadkach stwierdzenia wikszych nieprawidBowo[ci kierowano do kierownictwa firmy pisma, w których domagano si podjcia natychmiastowych dziaBaD naprawczych |dajc wycignicia sankcji dyscyplinarnych w stosunku do osób nie odpowiedzialnych z odsuniciem od wykonywania obowizków w ruchu zakBadu górniczego. PrzykBadowo w KWK  Budryk S.A. w roku 2006 wystosowano Bcznie 29 wniosków w wyniku czego ukarano dyscyplinarnie 30 osób oraz odsunito od pracy 11 pracowników firm, w tym z o[mioma osobami firmy rozwizaBy umowy o prac. W Kompanii Wglowej SA znaczco zwikszono zaanga|owanie sBu|b bhp w dziaBalno[ci kontrolnej. Podniesiono czstotliwo[ kontroli, których efektem byBo zatrzymanie w pierwszym póBroczu 2006 roku 690 robót oraz ruchu maszyn i urzdzeD w tym 260 tylko przez sBu|by BHP oraz 814 kar regulaminowych w tym 450 udzielonych przez sBu|by BHP. W Jastrzbskiej SpóBce Wglowej S.A monitorowanie przeprowadzanych kontroli i inspekcji byBo prowadzone przy pomocy systemów elektronicznych funkcjonujcych w kopalniach  tzw. systemu  RAPORT w ramach wdro|onego i certyfikowanego Systemu Zarzdzania BezpieczeDstwem i Higien Pracy. Monitorowanie stanu bezpieczeDstwa za pomoc systemów informatycznych polegaBo na rejestracji przebiegu objazdu rejonu, stwierdzonych zagro|eniach uwagach, wnioskach, wydanych poleceniach. Rejestracja jest zestawiana tabelarycznie, analizowana i na jej podstawie tworzony jest  Raport o stanie bezpieczeDstwa w danej kopalni i w razie potrzeby s podejmowane dziaBania korygujce i zapobiegawcze w celu poprawy stanu bezpieczeDstwa. DziaBania te s zatwierdzane przez Kierownika Ruchu ZakBadu Górniczego a nadzorowane przez System Zarzdzania BezpieczeDstwem i Higien Pracy. W procedurach Systemu Zarzdzania BezpieczeDstwem i Higien Pracy okre[lona jest odpowiedzialno[ za realizacj. W pozostaBych spóBkach wglowych funkcjonowaBy podobne systemy. W Kompanii Wglowej SA wprowadzono system intranetowy zapewniajcy dostp do informacji o zaistniaBych wypadkach. W kopalniach Katowickiej Grupy KapitaBowej funkcjonuje Zintegrowany System Zarzdzania, obejmujcy zarzdzanie bezpieczeDstwem i higien pracy, jako[ci i [rodowiskiem, w ramach którego dziaBania przedsibiorcy oparte s o procedury w nim zawarte. W ramach tego Zintegrowanego Systemu Zarzdzania wdro|ono procedur nadzoru nad usBugami firm obcych. Nale|y jednak zwróci uwag, na fakt, |e informatyczne systemy wspierajce zarzdzanie bezpieczeDstwem nie maj charakteru zintegrowanego, przy czym systemy te najbardziej rozwinite s w kopalniach Jastrzbskiej SpóBki Wglowej S.A. Oznacza to, |e bardzo utrudniona jest analiza jako[ciowa wydawanych zaleceD i wniosków pokontrolnych, szczególnie na poziomie biur zarzdu spóBek wglowych i zwBaszcza w stosunku do kontroli przeprowadzanych przez dozór górniczy oraz spoBecznych inspektorów pracy. Podobnie zreszt, jak i gromadzenie i agregacja tego rodzaju informacji. Reasumujc, nale|y stwierdzi, |e stan bezpieczeDstwa prac wykonywanych przez firmy usBugowe oraz wyniki kontroli wskazuj na konieczno[ podjcia dalszych dziaBaD zmierzajcych do poprawy sytuacji w tym zakresie. Korzystnym byBoby, aby wzmocni ze strony biur zarzdów spóBek wglowych nadzór nad kontrolami przeprowadzanymi przez dozór górniczy, np. poprzez wdro|enie oraz doskonalenie zintegrowanych systemów informatycznych wspierajcych proces zarzdzania bezpieczeDstwem pracy w kopalniach wgla kamiennego. 22 6. Ocena mo|liwo[ci zwikszenia nakBadów na ochron i bezpieczeDstwo pracy w podziemnych zakBadach górniczych wgla kamiennego 6.1. NakBady ponoszone przez kopalnie na bezpieczeDstwo i higien pracy Wielko[ nakBadów poniesionych na bezpieczeDstwo i higien pracy w kopalniach wgla kamiennego w latach 2005-2006 w poszczególnych grupach nakBadów przedstawiono w tablicy poni|ej. 2005r. 2006r. Lp Wyszczególnienie poniesionych nakBadów na BHP KWK Budryk KWK Budryk KW S.A. JSW S.A. KHW S.A. Razem KW S.A. JSW S.A. KHW S.A. Razem S.A. S.A. 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 a 337 618,6 226 551,8 129 380,7 30 248,0 723 799,1 334 910,1 245 346,0 112 584,0 31 592,4 724 432,5 Profilaktyka zwalczania zagro|eD przy prowadzeniu I robót górniczych b 50,6 63,9 53,2 65,4 55,2 49,0 64,6 49,4 65,6 54,1 Zwiadczenia w zakresie BHP (odzie|, [rodki a 191 528,0 79 372,2 74 131,4 9 945,4 354 977,0 206 759,7 88 233,1 77 112,6 10 267,8 382 373,2 II spo|ywcze i [rodki czysto[ci, szkolenia i podnoszenie kwalifikacji) b 28,7 22,4 30,5 21,5 27,1 30,2 23,3 33,8 21,3 28,6 a 29 980,8 11 130,4 5 390,9 523,0 47 025,1 31 444,3 10 220,1 6 245,8 727,3 48 637,5 III Ratownictow górnicze (OSRG, CSRG, KSRG) b 4,5 3,1 2,2 1,1 3,6 4,6 2,7 2,7 1,5 3,6 PozostaBe koszty BHP (midzy innymi: utryzmanie a 108 156,9 37 656,9 34 514,8 5 578,4 185 907,0 110 409,8 35 751,4 32 245,7 5 567,2 183 974,1 IV Bazni kopalnianej, urzdzenia higierniczno-sanitarne, punkty pierwszej pomocy) b 16,2 10,6 14,1 12,0 14,1 16,2 9,4 14,1 11,6 13,7 a 667 284,3 354 711,3 243 417,8 46 294,8 1 311 708,2 683 523,9 379 550,6 228 188,1 48 154,7 1 339 417,3 V RAZEM b 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 a - tys. zB b - % NakBady poniesione na bezpieczeDstwo pracy dla wy|ej wymienionych spóBek wglowych w 2006r. wynosiBy Bcznie 1 339,4 mln zB i w porównaniu do 2005r. byBy wy|sze o 27,7 mln zB (o 2,1%). Zasadnicz grup nakBadów na bezpieczeDstwo pracy we wszystkich spóBkach stanowi nakBady na profilaktyk zwalczania zagro|eD, gBównie zagro|eD metanowych, po|arowych, wodnych, tpaniami, zawaBami i zagro|eD klimatycznych. NakBady na profilaktyk stanowiBy w 2006r. 54,1% nakBadów na BHP. Znaczn grup nakBadów na bezpieczeDstwo pracy to nakBady okre[lone jako [wiadczenia w zakresie BHP oraz szkolenia i podnoszenie kwalifikacji. UdziaB tej grupy nakBadów w poszczególnych spóBkach wglowych w roku 2006 byB zró|nicowany i wynosiB: w Kompanii Wglowej 30,2%, w Jastrzbskiej SpóBce Wglowej 23,3%, w Katowickim Holdingu Wglowym 33,8%, w KWK  Budryk 21.3%. Poziom nakBadów na bezpieczeDstwo pracy charakteryzuje nastpujce wskazniki: a) nakBady poniesione na BHP w odniesieniu do wydobycia (zB/ton). b) nakBady poniesione na BHP w odniesieniu na 1 zatrudnionego (zB/1 prac.). c) udziaB nakBadów na BHP w kosztach dziaBalno[ci produkcyjnej (%). Warto[ci tych wskazników w poszczególnych spóBkach przedstawiaj si nastpujco: Jed. Kompania Wglowa Jastrzbska Katowicki Holding KWK Budryk Lp Wyszczególnienie miary S.A. SW S.A. Wglowy S.A. S.A. 02 5 1 3 6 4 a 12,7 27,66 14,4 14,43 NakBady poniesione na BHP 1 b zB/ton 13,6 28,48 14,0 13,76 w odniesieniu do wydobycia c 13,7 28,63 14,0 14,62 a 9 367,00 18 280,00 11 613,90 19 098,50 NakBady poniesione na BHP 2 b zB/prac 10 000,00 19 644,00 11 178,10 19 816,80 w odniesieniu na 1 zatrudnionego c 10 777,00 20 184,00 11 705,50 19 918,40 a 7,70 11,1 8,7 8,39 UdziaB nakBadów na BHP 3 % b 8,03 11,3 7,8 8,78 w kosztach dziaBalno[ci produkcyjnej c 8,14 10,7 7,7 8,92 a 2005r. b 2006r. c 2007r. Plan 23 6.2. GBówne kierunki dziaBaD zmierzajcych do poprawy stanu bezpieczeDstwa i plany poprawy warunków BHP w kopalniach wgla kamiennego Poziom bezpieczeDstwa pracy w kopalniach wgla kamiennego uwarunkowany jest wieloma czynnikami natury technicznej, ekonomicznej oraz spoBecznej. KsztaBtowany jest na wszystkich etapach zagospodarowania zBo|a. W czynnej kopalni wgla kamiennego o uksztaBtowanym ju| modelu zagospodarowania, istotne znaczenie dla bezpieczeDstwa ma prawidBowe i racjonalne planowanie eksploatacji w kolejnych okresach (w praktyce s to okresy 3 - letnie), objtych tzw. planem ruchu zakBadu górniczego. NieprawidBowo[ci planistyczne na tym etapie, wynikajce z potrzeby osignicia doraznych efektów gospodarczych i uzyskania rentowno[ci produkcji górniczej, powoduj utrudnienia w pózniejszych okresach eksploatacji, generujc narastanie zjawisk geodynamicznych  tpaD i wstrzsów. Wzrost zagro|eD jest czstym powodem zaniechania eksploatacji w zagro|onych cz[ciach zBo|a, co przyspiesza ubytek zasobów bilansowych na udostpnionych poziomach kopalni, a wobec braku [rodków inwestycyjnych zmusza przedsibiorc do podejmowania robót wybierkowych poni|ej poziomu udostpnienia. W roku 2006 roboty podpoziomowe prowadzone byBy w 27 kopalniach wgla kamiennego, w 74 [cianach wydobywczych. W 20 [cianach roboty górnicze prowadzono na gBboko[ci ponad 100 m poni|ej poziomu udostpnienia. Eksploatacja podpoziomowa ogranicza stabilno[ prdów powietrza, powoduje wzrost zagro|enia po|arowego, klimatycznego oraz metanowego. Brak alternatywnych dróg ucieczkowych z rejonów usytuowanych podpoziomowo ogranicza mo|liwo[ wyprowadzenia zaBogi ze strefy objtej zagro|eniem. Skutki niebezpiecznych zdarzeD (wybuch metanu lub pyBu wglowego, po|ar, tpnicie, wdarcie wody) mog by o wiele bardziej tragiczne zwBaszcza z uwagi na dBugo[ dróg wentylacyjnych wewntrz podpoziomów, dochodzc do 6500 m. Wraz z gBboko[ci prowadzonych robót wybierkowych wzrasta zagro|enie metanowe. Desorpcji metanu z pokBadów sprzyja koncentracja wydobycia. Do [rodowiska [cian wydziela si z pokBadów podebranych i nadebranych ok. 70 % metanu. PogBbianie istniejcych szybów nie jest dostosowane do tempa wzrostu gBboko[ci eksploatacji wgla kamiennego (o ok. 8 m rocznie). Aktualnie w kopalniach wgla kamiennego czynnych jest ponad 200 szybów. Aby dostosowa si do sytuacji, nale|aBoby budowa nowe, bdz pogBbia istniejce szyby w ilo[ci co najmniej 1600 m rocznie. Zasadniczy wpByw na obecny stan bezpieczeDstwa pracy pod ziemi wywiera poziom technicznego uzbrojenia zakBadu górniczego, a zwBaszcza zastosowanych w nim maszyn i urzdzeD. Analizujc znaczenie tego wpBywu stwierdzono przykBadowo, |e na ogóln ilo[ 28 155 sekcji obudowy zmechanizowanej stanowicej wyposa|enie kopalD wgla kamiennego, tylko 4 713 sekcje (16,7%) zostaBy wyprodukowane w okresie ostatnich 10 lat. PozostaBe obudowy byBy wielokrotnie modernizowane i remontowane. Wystpujce w nich ubytki korozyjne, deformacje i pknicia spoin oraz obni|ona wytrzymaBo[, potguj stan zagro|enia dla |ycia i zdrowia ludzi, co potwierdzaj wypadki zaistniaBe w KWK  Katowice- Kleofas i KWK  Zofiówka , których przyczyn byBy bBdy konstrukcyjne oraz uszkodzenia mechaniczne. Obserwowane zbyt wolne tempo odtwarzania technicznych [rodków produkcji powoduje ponadnormatywne fizyczne zu|ycie maszyn i urzdzeD, a tym samym wzrost nara|enia pracowników na uszkodzenie ciaBa, utrat zdrowia lub |ycia. Majc na uwadze postpujcy proces dekapitalizacji [rodków technicznego uzbrojenia kopalD oraz jego obserwowane i potencjalne skutki w przyszBo[ci, organy nadzoru górniczego podjBy szereg dziaBaD inspirujcych przedsibiorców do zastpowania przestarzaBych technicznie maszyn i urzdzeD wyrobami nowymi, wyposa|onymi w nowoczesne, sBu|ce bezpiecznej pracy rozwizania speBniajce warunki zgodno[ci z wymogami zasadniczymi. SzczegóBowa analiza zmian jakie nastpuj w poziomie podstawowych zagro|eD naturalnych w okresie restrukturyzacji polskiego górnictwa wgla kamiennego, a tak|e dodatkowa analiza zaistniaBych w ostatnich latach niebezpiecznych zdarzeD spowodowanych tymi zagro|eniami, pozwala na sformuBowanie nastpujcych gBównych kierunków dziaBaD zmierzajcych do poprawy stanu bezpieczeDstwa: 24 " podjcie przedsiwzi inwestycyjnych polegajcych na budowie nowych bdz rozbudowie czynnych zakBadów wydobywczych wgla kamiennego, majcych na celu eliminacj systemów eksploatacji górniczej poni|ej poziomu udostpnienia zBo|a, " wycofywanie z u|ytkowania zu|ytych fizycznie maszyn i urzdzeD górniczych, w tempie pozwalajcym na osignicie stanu speBnienia przez wszystkie stosowane w wyrobiskach górniczych wyroby zasadniczych wymagaD w zakresie bezpieczeDstwa, " rozszerzenie zakresu monitoringu po|arowego o pomiar gazów pozwalajcych na wczesne sygnalizowanie i rozwój procesu samozagrzewania wgla, " poprawa efektywno[ci sieci wentylacyjnej poprzez zwikszanie przekroju wyrobisk oraz zapewnienie jego utrzymania, szczególnie na drogach wentylacyjnych w bezpo[rednim otoczeniu [cian wydobywczych, " powszechne wdro|enie cigBego pomiaru w systemach monitorujcych zagro|enie gazowe, " wdro|enie efektywnych rozwizaD klimatycznych, w tym klimatyzacji centralnej, " wprowadzenie rozwizaD pozwalajcych na zwikszenie odporno[ci dynamicznej obudowy [cianowej, " opracowanie nowych technik dezintegracji struktury mocnych kompleksów skalnych, szczególnie skaB stropowych, " rozwój systemów monitorowania sejsmiczno[ci górotworu przez wprowadzanie nowych procedur interpretacyjnych, szczególnie w odniesieniu do metod geofizycznych, " wprowadzenie w szerokim zakresie skutecznych [rodków ochrony osobistej górników. OddziaBywania procesów objtych restrukturyzacj ma istotny wpByw na rodzaj zagro|eD wystpujcych w zakBadach górniczych. Obecnie szczególnie niekorzystne ujawnia si oddziaBywanie w sferze zagro|eD po|arowych i metanowych. Opanowanie rosncych wraz z gBboko[ci eksploatacji zagro|eD naturalnych wymaga wdro|enia do ruchu zakBadów górniczych skutecznego i niezawodnego systemu rozpoznawania, monitorowania zjawisk zachodzcych w górotworze i w przestrzeni roboczej oraz ostrzegania pracowników o istniejcym niebezpieczeDstwie. Dotyczy to przede wszystkim tych rejonów kopalD, w których wspóBwystpuj zagro|enia metanowe, po|arowe, wybuchami pyBu wglowego oraz zagro|enia geodynamiczne. Metodyka podejmowanych w tym zakresie dziaBaD powinna uwzgldnia specyfik monitorowanego zagro|enia, zmienno[ jego parametrów w czasie i w miejscu wystpowania oraz automatyzacj dziaBaD zapobiegawczych. Do[wiadczenie uczy, |e prowadzenie akcji ratowniczych oraz usuwanie nastpstw niebezpiecznych zdarzeD i wypadków kosztuje wielokrotnie wicej ani|eli zapobieganie tym zjawiskom. Wszystkie spóBki wglowe w celu utrzymania odpowiedniego poziomu bezpieczeDstwa i higieny pracy oraz dalszej jego poprawy posiadaj wieloletnie i bie|ce Plany BHP z uwzgldnieniem specyfiki górniczo-geologicznej spóBki. GBówne zaBo|enia planów poprawy warunków BHP przewiduj nastpujce kierunki dziaBaD: 1. Doskonalenie zaBóg górniczych (midzy innymi: adaptacja zawodowa i podnoszenie kwalifikacji pracowników nowoprzyjtych, kursy i szkolenia w zakresie szczególnych kwalifikacji zawodowych). 2. Poprawa bezpieczeDstwa pracy (midzy innymi: ograniczenie zagro|eD wypadkowych i ryzyka zawodowego, wBa[ciwy nadzór nad stanem bezpieczeDstwa kopalni). 3. Poprawa warunków bezpieczeDstwa pracy na drogach transportowych oraz doj[ zaBogi:  rozszerzanie zakresu stosowania kolejek do jazdy ludzi,  modernizacja ukBadów transportu ludzi,  poprawa stanu technicznego dróg poruszania si zaBóg,  modernizacja ukBadów sygnalizacji ostrzegawczo-porozumiewawczej na drogach transportu. 4. Poprawa bezpieczeDstwa pracy przez zmniejszenie zagro|eD naturalnych:  modernizacja i rozbudowa systemów monitoringu zagro|eD naturalnych,  ograniczenie zagro|enia gazowego i po|arowego. 25 5. Poprawa bezpieczeDstwa pracy w warunkach wystpujcych szkodliwo[ci fizycznych i chemicznych:  ograniczenie emisji haBasu i zapylenia w miejscach i na stanowiskach pracy,  wyposa|anie zaBóg górniczych w nowoczesne [rodki ochrony indywidualnej,  wyposa|anie pracowników w nowe aparaty ucieczkowe. 6. Poprawa warunków bezpieczeDstwa pracy przy maszynach i urzdzeniach energomechanicznych. 7. Poprawa warunków higieniczno-sanitarnych. 8. Konieczno[ okre[lania w umowach z firmami usBugowymi, co i w jakim zakresie ZakBadowy SpoBeczny Inspektor Pracy mo|e kontrolowa w danej firmie. 26 7. Przepisy prawne w zakresie prowadzenia robót górniczych w podziemnych zakBadach górniczych w warunkach podwy|szonego stanu zagro|eD naturalnych 7.1. Obowizujce przepisy okre[lajce zasady i wymagania prowadzenia ruchu podziemnych zakBadów górniczych Ustawa z dnia 4 lutego 1994r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2005r. Nr 228, poz. 1947 z pózn. zm.)  dalej P.g.g., zawiera zasadnicze nakazy dot. bezpiecznego prowadzenia ruchu zakBadów górniczych, w szczególno[ci: " obowizek prowadzenia ruchu zakBadu górniczego na podstawie planu ruchu, zgodnie z zasadami techniki górniczej oraz sporzdzania przez przedsibiorc plan ruchu ka|dego zakBadu górniczego, w którym okre[la si szczegóBowe przedsiwzicia niezbdne dla zapewnienia bezpieczeDstwa po|arowego oraz bezpieczeDstwa i higieny pracy pracowników zakBadu górniczego (Art. 64 ust. 1 i ust. 2); " nakaz niezwBocznego wstrzymania ruchu zakBadu górniczego  w razie powstania zagro|enia |ycia, zdrowia ludzkiego, nadzwyczajnego zagro|enia [rodowiska lub bezpieczeDstwa zakBadu górniczego  do czasu usunicia zagro|enia (Art. 66); " wymóg prowadzenia ruchu zakBadu górniczego tylko pod kierownictwem i dozorem osób posiadajcych odpowiednie kwalifikacje (Art. 68 ust. 1); Zasady te daj bardzo wyrazn, jednoznaczn podstaw do prawidBowego postpowania przedsibiorców oraz osób uczestniczcych w procesie wydobywania kopalin, gwarantujcego maksymalne bezpieczeDstwo pracy i ruchu zakBadów górniczych. Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dnia 14 czerwca 2002 r. w sprawie planów ruchu zakBadów górniczych (Dz. U. Nr 94, poz. 840 z pózn. zm.) wydane na podstawie Art. 64 ust. 6 P.g.g. okre[la szczegóBowe wymagania dotyczce cz[ci i tre[ci planów ruchu wszystkich rodzajów zakBadów górniczych, okresy, na jakie maj by sporzdzane plany ruchu, tryb sporzdzania i ich zmian. Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 11 czerwca 2002r. w sprawie kwalifikacji wymaganych od osób kierownictwa i dozoru ruchu zakBadów górniczych, mierniczego górniczego i geologa górniczego oraz wykazu stanowisk w ruchu zakBadu górniczego, które wymagaj szczególnych kwalifikacji (Dz. U. Nr 84, poz. 755 z pózn. zm.)  wydane na podstawie Art. 68 ust. 2 i Art. 70 ust. 3 P.g.g., które midzy innymi: " ustala kwalifikacje ogólne i zawodowe wymagane od osób kierownictwa i dozoru ruchu zakBadów górniczych; " okre[la dla podziemnych zakBadów górniczych dziaBy ruchu z uwzgldnieniem faktu wystpowania w zakBadach górniczych zagro|eD naturalnych np. dziaB tpaD; " wprowadza specjalno[ci techniczne, w których praca w ruchu zakBadu górniczego i praktyka w dozorze decyduje o mo|liwo[ci stwierdzenia kwalifikacji; " okre[la stanowiska w ruchu zakBadów górniczych wymagajce szczególnych kwalifikacji oraz rodzaj tych kwalifikacji. Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dnia 14 czerwca 2002 r. w sprawie zagro|eD naturalnych w zakBadach górniczych (Dz. U. Nr 94, poz.841 z pózn. zm.) - wydane na podstawie Art.73a ust.3 P.g.g. Postanowienia tego rozporzdzenia maj podstawowe znaczenie dla oceny wystpujcych w zakBadach górniczych zagro|eD naturalnych oraz bezpiecznego prowadzenia ruchu, bowiem okre[laj: " kryteria oceny wystpujcych w zakBadach górniczych zagro|eD naturalnych: tpaniami, metanowego, wyrzutami gazów i skaB, wybuchem pyBu wglowego, wodnego, radiacyjnego naturalnymi substancjami promieniotwórczymi a tak|e dziaBaniem pyBów szkodliwych dla zdrowia, " szczegóBowe zasady oraz sposoby zaliczania zBó| (pokBadów), ich cz[ci lub wyrobisk do poszczególnych stopni (kategorii, klas) zagro|eD. 27 Przepisy tego rozporzdzenia to przede wszystkim efekt wielu lat do[wiadczeD i wyników prac badawczych, jednostek naukowych polskiego górnictwa - uczelni górniczych, instytutów oraz praktyki górniczej. Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeDstwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpo|arowego w podziemnych zakBadach górniczych (Dz. U. Nr 139, poz. 1169z pózn. zm.) - wydane na podstawie Art.78 ust.1 P.g.g. Przepisy tego rozporzdzenia to zbiór szczegóBowych zasad bezpieczeDstwa pracy, zasad oceniania i dokumentowania ryzyka zawodowego, stosowania niezbdnych [rodków profilaktycznych. W rozporzdzeniu systemowo s ustalone zasady i warunki prowadzenia: 1) ró|nego rodzaju robót górniczych (wiertniczych, szybowych, korytarzowych, systemów wybierania, robót strzaBowych, obudowy wyrobisk, podsadzania wyrobisk i doszczelniania zrobów); 2) przewietrzania i klimatyzacji, w tym przewietrzania za pomoc wentylatorów gBównych, za pomoc lutniocigów oraz pomocniczych urzdzeD wentylacyjnych. Rozporzdzenie reguluje zasady rozpoznawania i zwalczania zagro|eD wystpujcych w zakBadzie górniczym, zasady stosowania maszyn, urzdzeD i instalacji, zagadnienia higieny pracy i ochrony zdrowia. Opisane przepisy reguluj zwBaszcza wymagania prowadzenia robót w warunkach poszczególnych zagro|eD, tak|e w razie ich wspóBwystpowania. Zawieraj rygorystyczne obowizki zaBogi, w tym osób kierownictwa i dozoru ruchu w razie podwy|szenia si stanu zagro|eD naturalnych. Rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 12 czerwca 2002 r. w sprawie ratownictwa górniczego (Dz. U. Nr 94, poz. 838 z pózn. zm.) - wydane na podstawie Art.78 ust.3 P.g.g. okre[la szczegóBowe zadania sBu|b ratownictwa górniczego przedsibiorcy oraz podmiotów ratownictwa zawodowego, wymagania w zakresie wyposa|enia technicznego ratownictwa, szczegóBowe zasady tworzenia i zatwierdzenia planu ratownictwa górniczego, wymagania kwalifikacyjne - zawodowe, zdrowotne i wiekowe czBonków dru|yn ratowniczych, zasady szkolenia z zakresu ratownictwa górniczego oraz zasady prowadzenia akcji ratowniczych. Rozporzdzenie Ministra Gospodarki Pracy i Polityki SpoBecznej z dnia 1 kwietnia 2003 r. w sprawie przechowywania i u|ywania [rodków strzaBowych i sprztu strzaBowego w zakBadach górniczych (Dz. U. Nr 72, poz. 655) - wydane na podstawie Art. 78 ust. 2 P.g.g. Ze wzgldu na zagro|enie przy robotach strzaBowych niezbdne s precyzyjne, jednoznaczne przepisy dot. u|ywania [rodków strzaBowych. Rozporzdzenie m.in. ustala: obowizek posiadania w zakBadzie górniczym wykazu u|ywanych [rodków strzaBowych wraz z warunkami ich u|ywania, zasady przewo|enia i przenoszenia [rodków strzaBowych i sprztu strzaBowego, obowizek sporzdzania metryki strzaBowej i dokumentacji strzaBowej, szczegóBowe zasady Badowania [rodków strzaBowych i ich odpalania, kontroli miejsca wykonania robót strzaBowych, warunki u|ytkowania sprztu strzaBowego w tym zapalników elektrycznych. W sposób szczegóBowy okre[lono zasady wykonywania robót strzaBowych w podziemnych zakBadach górniczych. 7.2. Ocena funkcjonowania przepisów prowadzenia ruchu podziemnych zakBadów górniczych Wykorzystywanie wyników badaD przyczyn i okoliczno[ci zdarzeD w zakBadach górniczych. Prezes Wy|szego Urzdu Górniczego w szczególnych przypadkach zaistnienia tragicznych zdarzeD w zakBadach górniczych, w tym zbiorowych wypadków [miertelnych lub zagro|eD o znacznych rozmiarach powoBuje komisje do spraw ustalenia przyczyn i okoliczno[ci tych zdarzeD. W latach 2003-2006 powoBane zostaBy Komisje do zbadania przyczyn i okoliczno[ci: 1) awarii górniczego wycigu szybowego szybu  BolesBaw zaistniaBej w dniu 22 marca 2003r. w ZakBadzie Górniczym Bytom III w Bytomiu, 2) zapalenia i wybuchu metanu w KWK  So[nica w Gliwicach zaistniaBego 7 listopada 2003r., 28 3) tpnicia i wypadku zbiorowego zaistniaBego w dniu 5 sierpnia 2005r. w KGHM  Polska Miedz S.A. OddziaB ZakBady Górnicze  Rudna w Polkowicach, 4) wyrzutu metanu i skaB oraz wypadku zbiorowego zaistniaBego w dniu 22 listopada 2005r. w Jastrzbskiej SpóBce Wglowej S.A. w KWK  Zofiówka w Jastrzbiu Zdroju, 5) tpnicia i wypadku zbiorowego zaistniaBego w dniu 27 lipca 2006r. w KWK  Pokój w Rudzie Zlskiej. W ramach realizacji wniosków wynikajcych z prac wymienionych Komisji m.in: - nakazano ograniczenie stosowania niektórych systemów przewietrzania [cian oraz wprowadzono stosowanie wysokowydajnego odmetanowania górotworu w warunkach ekstremalnego zagro|enia metanowego, - uznano za niezbdne dokonanie weryfikacji dotychczasowych przepisów w zakresie prowadzenia robót górniczych w warunkach zagro|enia wyrzutami metanu i skaB oraz stosowanej profilaktyki zwalczania tego zagro|enia, - przewidziano dodatkowe zabezpieczenie sterowania maszyn wycigow, - wprowadzono obowizek uwzgldniania przez rzeczoznawc do spraw ruchu zakBadu górniczego w opinii dotyczcej mo|liwo[ci stosowania ró|nych typów obudów zmechanizowanych w jednej [cianie, zarówno parametrów technicznych obudów, jak i warunków górniczo-geologicznych danego pola [cianowego, - uznano za celowe weryfikacj rozeznania górniczego sejsmologicznego i sejsmoakustycznego poprzez modyfikacj metody kompleksowej oceny zagro|enia tpaniami. 6) zapalenia i wybuchu metanu oraz wypadku zbiorowego zaistniaBego w dniu 21 listopada 2006 r. w KWK  Halemba . Wykorzystanie konsultacji spoBecznych w dokonywaniu analizy przepisów oraz opracowywanie ich projektów. W procesie powstawania nowoczesnych, dostosowanych do aktualnych warunków przepisów musz by prowadzone obserwacje wynikajce z nadzoru i kontroli nad ruchem zakBadów górniczych, wykorzystywane wnioski z badania przyczyn i okoliczno[ci zdarzeD. Wa|nym motywem prac legislacyjnych, zwBaszcza w dziedzinie bezpieczeDstwa pracy jest równie| zbieranie informacji od przedsibiorców, pracowników ró|nych szczebli w ruchu zakBadów górniczych oraz organów nadzoru górniczego. Do realizacji tego celu w Wy|szym Urzdzie Górniczym wykorzystuje si funkcjonowanie komisji powoBanych przez Prezesa Wy|szego Urzdu Górniczego. W szczególno[ci zadanie to wykonuj: 1) Komisja BezpieczeDstwa Pracy w Górnictwie, która przygotowuje opinie i wnioski wynikajce z: a) dokonywania po upBywie ka|dego roku kalendarzowego ocen stanu bezpieczeDstwa i higieny pracy w zakBadach górniczych, b) dokonywania ocen przepisów wydanych na podstawie Art.78 P.g.g., c) innych problemów, wa|nych dla bezpieczeDstwa pracy. 2) Komisja do spraw analizy stosowania przepisów prawa zwizanego z ruchem zakBadów górniczych, której zadaniem jest analiza uwag i propozycji zgBaszanych przez urzdy górnicze, przedsibiorców oraz inne zainteresowane jednostki do przepisów prawa geologicznego i górniczego, prawa budowlanego, prawa wodnego, przepisów o ochronie [rodowiska oraz zagospodarowaniu przestrzennym i na tej podstawie: a) udzielanie stosownych wyja[nieD i odpowiedzi, b) przedstawianie Prezesowi WUG wniosków legislacyjnych. W skBad wymienionych Komisji wchodz przedstawiciele przedsibiorców, zwizków zawodowych dziaBajcych w bran|y górniczej, Górniczej Izby PrzemysBowo-Handlowej, Stowarzyszenia In|ynierów i Techników Górnictwa, Ministerstwa Gospodarki, Ministerstwa Zrodowiska, o[rodków naukowo-badawczych oraz urzdów górniczych. W Ministerstwie Pracy i Polityki SpoBecznej Komisje te s zarejestrowane jako jednostki dialogu spoBecznego. 29 Znaczna cz[ rozpatrywanych przez Komisj tematów jest kierowana do rozpatrzenia przez przedsibiorców. W[ród wa|nych tematów dot. przepisów bezpieczeDstwa pracy w podziemnych zakBadach górniczych Komisja ds. analizy stosowania przepisów prawa rozpatrzyBa w 2006r. m.in. propozycje zmian przepisów dot.: 1) zagro|enia metanowego w dr|onych wyrobiskach korytarzowych, 2) kwalifikacji wymaganych od osób kierownictwa i dozoru ruchu zakBadów górniczych. UdziaB polskiej nauki górniczej w rozpoznawaniu zagro|eD i tworzeniu przepisów. Dla opracowywania przepisów okre[lajcych zasady bezpiecznego prowadzenia ruchu w warunkach zagro|eD naturalnych, podstawowe znaczenie ma dokBadne, precyzyjne rozpoznanie, charakterystyka i prognoza wystpowania tych zagro|eD. Podkre[li w tym zakresie nale|y rol o[rodków naukowo-badawczych przygotowujcych pogBbione analizy stanu bezpieczeDstwa w górnictwie wobec zagro|eD. O[rodki te maj znaczcy udziaB we wprowadzaniu do kopalD m.in. coraz nowszych technologii wydobycia wgla kamiennego, odpowiedniego zabezpieczenia maszyn i urzdzeD elektrycznych, monitorowania stanu zagro|eD, przewietrzania wyrobisk, upowszechniania nowych metod wykrywania zawarto[ci tlenku wgla w wyrobiskach, stosowania urzdzeD chBodniczych, nowoczesnych ocen zagro|enia sejsmicznego i tpaniami. To tylko kilka przykBadów tematów bdcych przedmiotem prac GBównego Instytutu Górnictwa w Katowicach oraz dziaBajcej przy Instytucie Kopalni Do[wiadczalnej  Barbara w MikoBowie. W roku 2004 w GBównym Instytucie Górnictwa opracowano i wydano w formie instrukcji  Zasady przewietrzania [cian w warunkach zagro|enia metanowego stosowane aktualnie w kopalniach wgla kamiennego zarówno na etapie projektowania jak i prowadzenia eksploatacji. Zasady te uwzgldniaj czynniki, które rzutowaBy na przyczyny, okoliczno[ci i skutki niebezpiecznych zdarzeD zapaleD i wybuchów metanu w pokBadach metanowych polskich kopalD wgla kamiennego w latach 2002-2004. W roku 2007 wydano w formie instrukcji  Zasady zaliczania wyrobisk w polach metanowych w podziemnych zakBadach górniczych wydobywajcych wgiel kamienny do stopni niebezpieczeDstwa wybuchu metanu , w oparciu o które kierownicy ruchu zakBadów górniczych kopalD metanowych zaliczaj wyrobiska do odpowiedniego stopnia niebezpieczeDstwa wybuchu metanu. Ogromny dorobek, wykorzystywany przy analizie i zmianach regulacji prawnych w dziedzinie prowadzenia ruchu podziemnych zakBadów górniczych wydobywajcych wgiel kamienny maja tak|e prace Instytutów Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, Politechniki Zlskiej w Gliwicach, jednostek badawczo-rozwojowych EMAG i KOMAG oraz zakBadów Polskiej Akademii Nauk. Polskie regulacje prawne dotyczce bezpieczeDstwa w podziemnych zakBadach górniczych a rozwizania w innych krajach. Rozwizania techniczne i prawne zwizane z prowadzeniem ruchu zakBadu górniczego, w tym robót górniczych w warunkach zagro|eD naturalnych zale| od zakresu prowadzonych robót górniczych ich nasilenia, a tym samym specyfiki górnictwa danego kraju. Ze wzgldu na zakres wydobycia wgla kamiennego w Polsce ( w porównaniu do innych krajów Unii Europejskiej) nasilenie zagro|eD górniczych jest nieporównywalnie wiksze. Dlatego te| postp techniczny w rozpoznawaniu zagro|eD w górnictwie podziemnym, stosowanej profilaktyce i zwalczaniu zagro|eD jest trudny do bezpo[redniego porównania. Wykorzystywane s ró|norodne formy kontaktów midzynarodowych umo|liwiajcych wymian do[wiadczeD i osigni w zakresie zwalczania zagro|eD. W[ród nich mo|na wymieni: 1) organizowane systematycznie Zwiatowe Kongresy Górnicze; najbli|szy w 2008 odbdzie si w Polsce, pod patronatem Prezydenta RP; 2) SzkoB Eksploatacji Podziemnej, organizowan corocznie przez Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi PAN oraz AGH w Krakowie, podczas której odbywa si, z udziaBem go[ci z zagranicy (USA, Kanada, Chiny, Ukraina), midzynarodowe forum górnictwa, 3) coroczne spotkania szefów europejskich urzdów górniczych i ich odpowiedników, w ramach których jednym z zasadniczych tematów jest wymiana informacji o aktualnych rozwizaniach prawnych dotyczcych górnictwa. 30 Porównywalne rozwizania w zakresie rozpoznawania i zwalczania zagro|eD w górnictwie wgla kamiennego funkcjonuj w Czechach oraz Niemczech. W tych krajach obowizuj podobne w generalnych zaBo|eniach Prawa górnicze. Przedstawiciele polskiego górnictwa wglowego od kilku lat bior aktywny udziaB w midzynarodowych zawodach, podczas których rywalizuj górnicze zastpy ratownicze. Zawody te okazaBy si by znakomitym forum sBu|cym dokonaniu porównania regulacji okre[lajcych organizacj i prac sBu|b ratownictwa górniczego, zwBaszcza sposobów prowadzenia akcji ratowniczych. 7.3. Doskonalenie przepisów bezpieczeDstwa pracy w podziemnych zakBadach górniczych Potwierdzeniem wykorzystania w praktyce legislacyjnej ró|nych form pozyskiwania informacji o potrzebie zmian przepisów dotyczcych bezpieczeDstwa pracy w górnictwie s kolejne rozwizania wprowadzone w rozporzdzeniu wydanym przez Ministra Gospodarki na podstawie art. 78 ust.1 ustawy P.g.g. Poni|ej przedstawiono zestawienie najwa|niejszych nowych przepisów wprowadzonych do cyt. rozporzdzenia oraz w ramach jego nowelizacji w roku 2006. 1. Wprowadzono obowizek powtarzania co pi lat specjalistycznego przeszkolenia dla osób zatrudnionych w kierownictwie i dozorze ruchu zakBadu górniczego, których zakres czynno[ci obejmuje sprawy szczególnych zagro|eD naturalnych oraz zagro|eD technicznych. Obowizek powtarzania przeszkolenia dotyczy tak|e pracowników na stanowiskach górnika, górnika rabunkarza i cie[li szybowego (§ 17 ust. 1 i 2). 2. Rozszerzono obowizek uzyskania zezwolenia wBa[ciwego organu nadzoru górniczego na oddanie do ruchu [ciany prowadzonej w warunkach specjalnych na [ciany prowadzone poni|ej poziomu udostpnienia (§ 100). 3. Wprowadzono obowizek uwzgldnienia przez kierownika dziaBu robót górniczych opinii rzeczoznawcy do spraw ruchu zakBadu górniczego podczas dokonywania doboru obudowy szybów i wlotów do szybów oraz w zakBadach górniczych wydobywajcych wgiel kamienny tak|e doboru obudowy wyrobisk o przekroju poprzecznym przekraczajcym 30m2 (§ 169 ust.1). 4. W § 263 ust. 2  wprowadzono obowizek odpowiedniego zabezpieczenia urzdzeD metanometrii automatycznej i metanomierzy przeno[nych budowy przeciwwybuchowej; co pozostaje w zwizku ze stwierdzonymi ra|cymi nieprawidBowo[ciami podczas eksploatacji systemów metanometrii automatycznej, których poprawna praca ma bezpo[redni wpByw na bezpieczeDstwo w metanowych zakBadach górniczych. 5. W § 440 ust. 2  przyjto, |e dotychczasowe wymaganie stosowania elementów upodatniajcych w [cianach zagro|onych tpaniami z obudow zmechanizowan ze stojakami dwuteleskopowymi o [ciankach cylindrów osBabionych otworami wzdBu|nymi nie zapewnia po|danego stanu bezpieczeDstwa zakBadu górniczego oraz jego pracowników. Zdarzaj si przypadki, |e stan techniczny obudów zmechanizowanych, wskutek ich nadmiernego zu|ycia, spowodowanego dBugotrwaB eksploatacj (niejednokrotnie ponad 20 lat), bdcej przyczyn np. ubytków korozyjnych, deformacji, pkni spoin lub tzw. zmczenia materiaBu, jest wysoce niezadowalajcy; czynniki te wywoBuj zagro|enie dla bezpieczeDstwa pracy wykonywanej w [cianie (vide wypadki zaistniaBe w 2003r. w KWK  Katowice-Kleofas oraz KWK  Zofiówka ). Wprowadzono obowizek uwzgldniania przez rzeczoznawc do spraw ruchu zakBadu górniczego, w opinii dotyczcej mo|liwo[ci stosowania ró|nych typów obudów zmechanizowanych w jednej [cianie, zarówno parametrów technicznych obudów, jak i warunków górniczo-geologicznych danego pola [cianowego (§ 440 ust. 8). 6. W § 486a przewidziano dodatkowe zabezpieczenie sterowania maszyn wycigow  to rozwizanie pozostaje w zwizku z wynikami prac Komisji powoBanej dla zbadania przyczyn i okoliczno[ci awarii górniczego wycigu szybowego szybu  BolesBaw , zaistniaBej w dniu 22 marca 2003 r. w ZakBadzie Górniczym  Bytom III . 7. W § 608 ust. 1  przyjto, |e do pojazdów i maszyn z napdem spalinowym powinny by stosowane wymagania okre[lone dla lokomotyw akumulatorowych. 31 8. W § 670 ust. 2  wprowadzono dodatkowe wymaganie dotyczce [rodków ochrony indywidualnej oraz odzie|y i obuwia roboczego, przeznaczonych do u|ywania w atmosferze zagro|onej wybuchem; regulacja zapewnia wysoki poziom bezpieczeDstwa pracownikom podziemnych zakBadów górniczych w aspekcie pogarszajcych si warunków górniczo- geologicznych i wzrostu poziomu zagro|enia metanowego spowodowanego zwikszajc si gBboko[ci eksploatacji zBó|. Przepis ten reguluje ponadto w sposób jednoznaczny zasady wyposa|ania pracowników w odzie| i obuwie robocze dostosowane do pracy w atmosferze zagro|onej wybuchem. 9. W zaBczniku Nr 4 wprowadzono nowe brzmienie przepisów dotyczcych obudów zmechanizowanych w tym wymagaD bezpieczeDstwa i kryteriów oceny stopnia zu|ycia obudów eksploatowanych przez wiele lat. Zmiana ta byBa wynikiem przeprowadzonych w 2003 r. przez pracowników urzdów górniczych kontroli, które ujawniBy nastpujce nieprawidBowo[ci: 1) brak badaD technicznych po remoncie i modernizacji obudowy zmechanizowanej, 2) niejednokrotnie nisk jako[ przeprowadzanych remontów, 3) brak lub niepeBne dokumentowanie przebiegu eksploatacji obudowy zmechanizowanej, 4) brak oceny stanu technicznego obudowy zmechanizowanej po zakoDczeniu eksploatacji [ciany, a przed zabudowaniem tej obudowy w nastpnej [cianie, 5) niewBa[ciw ocen stanu technicznego obudowy zmechanizowanej z zastosowaniem wskaznika wykorzystania sekcji obudowy zmechanizowanej  Aw , w celu dalszej jej eksploatacji. 10. W realizacji wniosków Komisji powoBanej dla zbadania przyczyn i okoliczno[ci tragicznego w skutkach zdarzenia w KWK So[nica w Gliwicach zaistniaBego 7 listopada 2003r. w celu zapobie|enia niekorzystnym tendencjom w zakBadach górniczych w zwizku z zagro|eniem metanowym nakazano ograniczenie stosowania niektórych systemów przewietrzania [cian oraz wprowadzono stosowanie wysokowydajnego odmetanowania górotworu w warunkach ekstremalnego zagro|enia metanowego (§ 252, § 260 ust.1 pkt.3, § 243a i § 260a). 7.4. Propozycje nowych regulacji zmierzajcych do poprawy stanu bezpieczeDstwa i higieny pracy w podziemnych zakBadach górniczych W okresie 2007 roku przewiduje si w Wy|szym Urzdzie Górniczym zakoDczenie prac merytorycznych i legislacyjnych dotyczcych nastpujcych zagadnieD: 1) ze wzgldu na prowadzenie eksploatacji na coraz wikszej gBboko[ci (poni|ej 1000m) dokonanie zmian w przepisach okre[lajcych prowadzenie ruchu zakBadu górniczego w zagro|eniu klimatycznym (w podwy|szonej temperaturze na stanowiskach pracy). Projekt nowej regulacji w tym zakresie jest przedmiotem prac Komisji do spraw Zagro|eD Atmosfery Kopalnianej i Klimatyzacji w Podziemnych ZakBadach Górniczych powoBanej przez Prezesa WUG; 2) weryfikacja przepisów w zakresie prowadzenia robót górniczych w warunkach zagro|enia wyrzutami metanu i skaB oraz stosowanej profilaktyki zwalczania tego zagro|enia; 3) opracowanie zmiany przepisów dot. zagro|enia metanowego w dr|onych wyrobiskach korytarzowych, propozycje odpowiednich zapisów byBy przedmiotem prac Komisji ds. analizy stosowania przepisów powoBanej przez Prezesa WUG; 4) zmiana rozporzdzenia Ministra Gospodarki w sprawie kwalifikacji osób kierownictwa i dozoru ruchu zakBadów górniczych, mierniczego górniczego i geologa górniczego oraz wykazu stanowisk, które wymagaj szczególnych kwalifikacji; 5) systemowa zmiana podej[cia do kryteriów oceny zagro|eD naturalnych, wprowadzenie klasyfikacji zagro|eD adekwatnej do aktualnego nat|enia ich wystpowania oraz wystpujcych obecnie uwarunkowaD górniczych i geologicznych, 32 6) wprowadzenie obowizku powszechnego stosowania jako [rodka zapobiegajcego wybuchom pyBu wglowego - opylania bdz zmywania wyrobisk na caBej ich dBugo[ci, bez ograniczania si do wyznaczanych w tym celu stref zagro|enia. Jednym z bardzo wa|nych problemów przygotowywania przepisów bezpieczeDstwa i nastpnie wprowadzenia ich w |ycie jest notyfikowanie tych przepisów w Komisji Europejskiej zgodnie z dyrektyw 93/34/WE. Przewiduje ona procedur wymiany informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych. Zgodnie z t dyrektyw obowizkiem PaDstw CzBonkowskich jest notyfikowanie w Komisji Europejskiej przepisów technicznych, z tym |e PaDstwo dokonujce notyfikacji jest obowizane wstrzyma na czas notyfikacji procedur legislacyjn. Termin notyfikacji wynosi minimum 3 miesice. Istnieje obawa, dostrze|ona ju| w praktyce, |e procedura notyfikacyjna ogranicza bdzie mo|liwo[ wprowadzenia niezwBocznie rozwizaD sprzyjajcych poprawie stanu bezpieczeDstwa w warunkach zagro|eD naturalnych. 33 8. Ocena prawidBowo[ci dopuszczeD i wydanych certyfikatów dla maszyn i urzdzeD wykorzystywanych w kopalniach w warunkach podwy|szonych zagro|eD naturalnych 8.1. Obowizujce rozwizania prawne w zakresie stosowania wyrobów w zakBadach górniczych Zagro|enia wystpujce w ruchu zakBadów górniczych wymuszaj stosowanie w nich wyrobów, które speBniaj wymagania gwarantujce bezpieczn prac. W my[l art. 111 ust.1 ustawy  Prawo geologiczne i górnicze w zakBadach górniczych stosuje si wyroby speBniajce wymagania dotyczce oceny zgodno[ci oraz wyroby dopuszczone przez Prezesa Wy|szego Urzdu Górniczego. W praktyce stosowane s równie| inne wyroby, pozostajce poza wspomnianym systemem oceny w zakresie bezpieczeDstwa. PodziaB wyrobów wprowadzanych do obrotu (stosowania) w zakBadach górniczych Wyroby przeznaczone do stosowania w zakBadach górniczych Wyroby dopuszczane do stosowania Wyroby podlegajce dyrektywom nowego PozostaBe wyroby Przez Prezesa WUG podej[cia (obszar zharmonizowany UE) (obszar niezharmonizowany) 8.2. Procedury certyfikacji maszyn, urzdzeD i materiaBów stosowane przez Jednostki Notyfikowane W Rzeczypospolitej Polskiej dziaBalno[ Jednostek Notyfikowanych reguluje ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodno[ci (Dz. U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2087 z pózn. zm.). Zgodnie z ustaw przez notyfikacj nale|y rozumie zgBoszenie Komisji Europejskiej i paDstwom czBonkowskim Unii Europejskiej autoryzowanych jednostek certyfikujcych i kontrolujcych oraz autoryzowanych laboratoriów wBa[ciwych do wykonywania czynno[ci okre[lonych w procedurach oceny zgodno[ci. Warunkiem udzielenia autoryzacji i notyfikacji przez ministra lub kierownika urzdu centralnego, wBa[ciwego ze wzgldu na przedmiot oceny zgodno[ci, jest speBnienie wymaganych kryteriów szczegóBowych, w szczególno[ci: posiadanie personelu o odpowiedniej wiedzy technicznej w zakresie wyrobów i danej procedury oceny zgodno[ci, dysponowanie odpowiednim sprztem, posiadanie certyfikatu akredytacji, posiadanie ubezpieczenia od odpowiedzialno[ci cywilnej. Wszystkie dokumenty wydawane przez Jednostki Notyfikowane s wa|ne we wszystkich krajach czBonkowskich Unii Europejskiej. W dyrektywach, a tym samym w przepisach ustaw i rozporzdzeD przenoszcych postanowienia dyrektyw do prawa polskiego zawarte s procedury  moduBy, zgodnie z którymi mo|e i powinna by prowadzona ocena zgodno[ci okre[lonego wyrobu. W dyrektywach okre[lone s równie| szczegóBowo dziaBania, które realizuj Jednostki Notyfikowane. Wszystkie europejskie Jednostki Notyfikowane posiadaj takie same uprawnienia do prowadzenia oceny zgodno[ci, o ile zakres ich notyfikacji obejmuje odpowiedni procedur. Powy|sze spowodowaBo, |e wiele wyrobów stosowanych w polskich zakBadach górniczych ocenianych byBo przez zagraniczne Jednostki Notyfikowane. GBówne krajowe Jednostki Notyfikowane dziaBajce w zakresie dyrektyw zwizanych z wyrobami stosowanymi w górnictwie to: GBówny Instytut Górnictwa (GIG) Katowice, Centrum Mechanizacji Górnictwa  KOMAG Gliwice, Centralny Instytut Ochrony Pracy (CIOP-PIB) Warszawa, Centrum Elektryfikacji Automatyzacji Górnictwa  EMAG Katowice, O[rodek BadaD Atestacji i Certyfikacji OBAC Sp. z o.o. Gliwice. W ramach prac zwizanych z opracowaniem niniejszego raportu dokonano przegldu dziaBalno[ci powy|szych Jednostek Notyfikowanych pod ktem ilo[ci i rodzaju wydanych 34 certyfikatów dla wyrobów stosowanych w górnictwie. Wyniki tej analizy przedstawiaj poni|sze wykresy. Zestawienie ilo[ci dokumentów wydanych przez najwa|niejsze polskie jednostki notyfikowane z obszaru górnictwa, potwierdzajcych przeprowadzenie procedury oceny zgodno[ci 1400 1255 1200 1000 800 600 292 400 244 112 200 11 0 GIG KOMAG OBAC CIOP EMAG Zestawienie ilo[ci wydanych przez najwa|niejsze polskie jednostki notyfikowane certyfikatów, pod ktem dyrektyw, którym podlegaBy wyroby 1337 1400 1200 1000 800 600 400 122 112 200 94 50 3 0 98/37/WE 94/9/WE 73/23/EWG 89/336/EWG 93/15/EWG 89/686/EWG Dyrektywami wymagajcym najcz[ciej udziaBu polskich Jednostek Notyfikowanych w przypadku wyrobów stosowanych w górnictwie s: dyrektywa 94/9/WE (ATEX)  okre[lajca wymagania dla urzdzeD i systemów przeznaczonych do stosowania w przestrzeniach zagro|onych wybuchem, dyrektywa 93/15/EWG  dotyczca materiaBów wybuchowych przeznaczonych do u|ytku cywilnego, dyrektywa 98/37/WE  okre[lajca wymagania dla maszyn i elementów bezpieczeDstwa. Dyrektywa ATEX (94/9/WE) obejmuje wyroby stosowane w warunkach zagro|enia wybuchem metanu i pyBu wglowego. Wszystkie urzdzenia elektryczne i silniki spalinowe podlegaj badaniom typu WE. Jednostki Notyfikowane w wikszo[ci przypadków zatwierdzaj równie| systemy jako[ci produkcji. Zgodnie z procedurami zawartymi w tej dyrektywie 98/37/WE (maszynowej) zdecydowana wikszo[ maszyn i urzdzeD, mo|e by wprowadzona do obrotu bez udziaBu Jednostki Notyfikowanej. W przypadku wyrobów stosowanych w zakBadach górniczych udziaB Jednostki Notyfikowanej w trakcie przeprowadzania procedury oceny zgodno[ci wymagany jest jedynie w stosunku do nastpujcych typów maszyn: 1) maszyny szynowe: lokomotywy i wózki hamulcowe; 2) hydrauliczne obudowy zmechanizowane; 3) silniki spalinowe przeznaczone do instalowania w maszynach do robót podziemnych. Dyrektywa 93/15/EWG (materiaBy wybuchowe) jest dyrektyw, w ramach której wszystkie typy wyrobów s badane i oceniane przez Jednostki Notyfikowane. Dodatkowo Jednostki Notyfikowane zatwierdzaj systemy jako[ci produkcji. 35 8.3. Nadzór rynku wyrobów stosowanych w górnictwie Organem wyspecjalizowanym w kontroli wyrobów wprowadzonych do obrotu w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodno[ci (Dz.U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2087 z pózn. zm.), w zakresie wyrobów przeznaczonych do stosowania w zakBadach górniczych, jest Prezes Wy|szego Urzdu Górniczego. Realizujc zadania z zakresu nadzoru nad wyrobami stosowanymi w górnictwie, organy nadzoru górniczego przeprowadziBy w latach 2004-2006 470 kontroli, w ramach których sprawdzono 871 wyrobów. Przedmiotem kontroli byBy midzy innymi wyroby, stosowane w kopalniach wgla kamiennego, w warunkach podwy|szonych zagro|eD naturalnych. Kontrolowano przede wszystkim speBnienie warunków zgodno[ci z wymogami bezpieczeDstwa okre[lonymi w nastpujcych dyrektywach: 98/37 - BezpieczeDstwo maszyn (MD), 94/9 - Sprzt i systemy zabezpieczajce przeznaczone do u|ytku w atmosferach potencjalnie wybuchowych (ATEX), 93/15 - MateriaBy wybuchowe do u|ytku cywilnego, 97/23 - Urzdzenia ci[nieniowe (PED), 87/404 - Proste zbiorniki ci[nieniowe (SPVD), 89/336 - Kompatybilno[ elektromagnetyczna (EMC), 73/23 - Urzdzenia elektryczne niskonapiciowe (LVD), 89/686 - Sprzt ochrony osobistej (PPE). Przedmiotem znacznej cz[ci kontroli byBy wyroby w wykonaniu przeciwwybuchowym przeznaczone do pracy w przestrzeniach zagro|onych wybuchem. W tej grupie urzdy górnicze skontrolowaBy: w 2004 r. - 39 wyrobów, w 2005 r.- 151 wyrobów, w 2006 r. - 120 wyrobów. Wyniki przeprowadzonych kontroli nie wykazaBy ra|cego naruszenia wymagaD zawartych w dyrektywach nowego podej[cia dla wyrobów wyprodukowanych w Polsce, jak równie| wyrobów importowanych. Nie wykazano niezgodno[ci z wymaganiami zasadniczymi w stosunku do wyrobów podlegajcych obowizkowej certyfikacji. W rozpatrywanym okresie stwierdzono nieprawidBowo[ci w odniesieniu do 12 wyrobów i w tych przypadkach wdro|ono stosowne postpowanie administracyjne. Niektóre stwierdzone w toku kontroli mniej istotne niezgodno[ci (49 przypadków w roku 2005), dotyczce wypeBniania deklaracji zgodno[ci, dodatkowych oznaczeD tre[ci instrukcji doBczonych do wyrobu itp. zostaBy usunite dobrowolnie, z wBasnej inicjatywy i bez zbdnej zwBoki. 8.4. Dopuszczanie wyrobów do stosowania w zakBadach górniczych Wykaz wyrobów, których stosowanie w zakBadach górniczych wymaga dopuszczenia, wymagania techniczne dla tych wyrobów oraz jednostek upowa|nionych do przeprowadzenia badaD i oceny wyrobów ustala rozporzdzenie Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2004 r. w sprawie dopuszczania wyrobów do stosowania w zakBadach górniczych (Dz. U. Nr 99, poz. 1003 z pózn. zm.). Systemem dopuszczeD Prezesa Wy|szego Urzdu Górniczego objte s midzy innymi wyroby stosowane w podziemnych zakBadach górniczych: elementy górniczych wycigów szybowych, urzdzenia transportu linowego, kolejki podwieszone, kolejki spgowe, oraz ich podzespoBy, wozy do przewozu osób i wozy specjalne oraz pojazdy z napdem spalinowym do przewozu osób, maszyny i urzdzenia elektryczne oraz aparatura Bczeniowa na napicie powy|ej 1kV prdu przemiennego lub powy|ej 1,5kV prdu staBego, systemy Bczno[ci, bezpieczeDstwa i alarmowania oraz zintegrowane systemy sterowania kompleksów wydobywczych i przodkowych, ta[my przeno[nikowe oraz sprzt strzaBowy: urzdzenia do mechanicznego wytwarzania i Badowania materiaBów wybuchowych, wozy i pojazdy do przewo|enia lub przechowywania [rodków strzaBowych. Dopuszczenia wydaje si na czas okre[lony, nie dBu|szy ni| 5 lat. Prezes WUG mo|e uchyli lub zmieni dopuszczenie je|eli wyrób nie speBnia wymagaD technicznych majcych wpByw na poziom bezpieczeDstwa. Obecnie w obrocie prawnym wystpuj decyzje dopuszczeniowe wydane bezterminowo, na podstawie wcze[niej obowizujcych przepisów. Eliminowanie z produkcji i u|ytkowania objtych nimi wyrobów wzbudza liczne wtpliwo[ci natury prawnej i napotyka na zdecydowany sprzeciw producentów oraz przedsibiorców. 36 W zakresie zwizanym ze stosowaniem okre[lonych wyrobów w zakBadach górniczych Prezes Wy|szego Urzdu Górniczego wydaB nastpujc ilo[ decyzji: w roku 2004  407 decyzji, w roku 2005  276 decyzji, w roku 2006  238 decyzji. Dane dotyczce wyrobów dopuszczonych do stosowania publikowane s na bie|co w miesiczniku WUG  BezpieczeDstwo i Ochrona Zrodowiska w Górnictwie. 8.5. Dobrowolne postpowanie opiniotwórcze Z dniem 28 czerwca 2006 r. wprowadzono do obowizujcych w podziemnych zakBadach górniczych przepisów bezpieczeDstwa przepis okre[lajcy, |e [rodki ochrony indywidualnej oraz odzie| i obuwie robocze przeznaczone do u|ywania w atmosferze zagro|onej wybuchem nie mog by zródBem iskry lub Buku elektrycznego. W zwizku z tym wymogiem przedsibiorcy |daj od producenta, wzgldnie importera produktu przedstawienia raportu z badaD stwierdzajcego, |e s one bezpieczne pod wspomnianym wzgldem. Równie| z uwagi na specyfik [rodowiska pracy w górnictwie przedsibiorca ma prawo sprawdzi przydatno[ oferowanego [rodka lub elementu wyposa|enia do warunków górniczych. Niektórzy przedsibiorcy wymagaj od producentów lub dystrybutorów, w ramach procedur przetargowych, przedstawienia dla wyrobów opinii o przydatno[ci do stosowania w zakBadach górniczych. Postpowanie to przedsibiorcy uzasadniaj równie| rozumianymi nieprawidBowo zasadami funkcjonowania wolnego handlu, co powoduje pojawienie si na rynku du|ej ilo[ci towarów o niskiej jako[ci, importowanych z krajów azjatyckich. Opinii o których mowa, na dobrowolny wniosek producenta, udziela powoBana przez Prezesa Wy|szego Urzdu Górniczego Komisja do spraw Zagro|eD Zdrowia Czynnikami Zrodowiska Pracy w ZakBadach Górniczych. Komisja opiniuje przydatno[ [rodków ochrony osobistej pod wzgldem konstrukcyjnym, u|ytkowym i funkcjonalnym. Komisja, opiniujc wzory wyrobów dla potrzeb górnictwa pomimo posiadanych przez te wyroby certyfikatów i deklaracji zgodno[ci, wydaBa szereg opinii negatywnych dla przedmiotów o niezadowalajcej jako[ci. PrzekBadem s póBmaski klasy P2 i P3 o nazwie handlowej Koyote, importowane z Turcji oraz obuwie typu STYLE pb-001. Postpowanie opiniotwórcze prowadzone jest dobrowolnie na wniosek producenta lub dystrybutora [rodków ochrony osobistej, ale mo|liwe jest tak|e na wniosek przedsibiorcy górniczego (u|ytkownika), w oparciu o pisemne zgBoszenie i przedBo|enie okre[lonej dokumentacji. Wymagania dotyczce udokumentowania wniosku oraz kryteria oceny wzoru ZOI opublikowane zostaBy w Miesiczniku WUG  BezpieczeDstwo pracy i ochrona [rodowiska w górnictwie . Komisja po stwierdzeniu zgodno[ci przedBo|onej dokumentacji wzoru z wymaganiami, przeprowadza szczegóBow analiz przydatno[ci opiniowanego wzoru do warunków górniczych. Coraz powszechniej wdra|ania jest procedura eksploatacji nadzorowanej w wybranych zakBadach górniczych, w której odpowiednia liczba egzemplarzy danego wzoru jest u|ytkowana pod nadzorem, w [ci[le zdefiniowanych warunkach. Ocenie podlega zarówno stan wzoru po okresie eksploatacji, a tak|e wynik badaD ankietowych prowadzonych w[ród osób testujcych dany wzór i charakteryzujcych ich subiektywne odczucia. Komisja ponadto czsto zleca uprawnionym jednostkom akredytowanym dodatkowe, weryfikujce badania laboratoryjne, zwBaszcza omówionej wy|ej elektryczno[ci statycznej, które jak wykazano maj szczególnie istotne znaczenie przy pracach z materiaBami wybuchowymi. Opinia Komisji mo|e stanowi dodatkowy dokument w postpowaniu przetargowym okre[lajcym przydatno[ danego ZOI do stosowania w warunkach górniczych [rodowisk pracy. Dobrowolno[ poddania si procesowi opiniowania nie narusza postanowieD powoBanej Dyrektywy UE. NieprawidBowo rozumiane zasady funkcjonowania wolnego rynku s zródBem wielu sytuacji patologicznych. Jednym z najcz[ciej obserwowanych jest przedstawianie do procesu certyfikacji, a rzadziej tak|e opiniowania, wzorów ZOI wykonywanych z ró|nych materiaBów, czsto nie tylko nie nadajcych si do stosowania w górnictwie ale wrcz stwarzajcych zagro|enie dodatkowe, zwBaszcza elektryczno[ci statyczn. Wystpuj sytuacje dostarczania do badaD na znak CE ochron z prawidBowo dobranych materiaBów i surowców, a po wygranym przetargu nastpuje dostawa do zakBadów 37 górniczych ochron z podmienionymi materiaBami, niewBa[ciwymi, o niskich parametrach wytrzymaBo[ciowo  u|ytkowych, a nawet wrcz niebezpiecznych. Jest to szczególnie niepokojce w odniesieniu do wyrobów o najwy|szej klasie ochronnej np. kategorii III sprztu ochrony ukBadu oddechowego. Dalsz nieprawidBowo[ci jest brak okre[lenia na poszczególnych wzorach dat przydatno[ci do stosowania, dotyczy to zwBaszcza ochron które starzej si, a wic trac wBa[ciwo[ci ochronne nawet w warunkach magazynowania Wykrycie tego procederu jest bardzo trudne i kosztowne. Istnieje wprawdzie tryb kontroli tzw. nadzór rynku, ale przy wspomnianej wy|ej ogromnej liczbie wzorów i szerokim asortymencie, wykrycie tych kryminogennych dziaBaD jest niezwykle zBo|one, zwBaszcza, |e czas stosowania niektórych ochron (np. póBmaski filtrujce) liczony jest w godzinach. Dla ograniczenia tych dziaBaD Komisja tworzy archiwum opiniowanych wzorów, które udostpniane jest zainteresowanym pracodawcom górniczych w celu porównania czy dostarczana do kopalni ochrona zgodna jest z pozytywnie zaopiniowanym wzorem. Liczba i asortyment ZOI przeznaczonych dla górnictwa systematycznie wzrasta. Zasadniczym problemem jest ich prawidBowa selekcja i dobór do zagro|eD wystpujcych na stanowiskach pracy. Postp w dziedzinie konstrukcji i wBa[ciwo[ci ochronnych poszczególnych wzorów ZOI powoduje, |e coraz cz[ciej musz by prawidBowo dobierane do rzeczywistych warunków panujcych na danym stanowisku. Wymaganie to wynika zarówno ze wzgldów bezpieczeDstwa jak i czynników ekonomicznych poniewa| specjalizowane ZOI s na ogóB dro|sze i zapewniaj wymagan efektywno[ w precyzyjnie rozpoznanych warunkach ich stosowania. W[ród czynników szczególnie istotnych przy dobieraniu ochron w górnictwie na czoBo wysuwa si elektryczno[ statyczna gromadzca si na powierzchni ZOI, zwBaszcza przy wykonywaniu ich z szeroko rozumianych tworzyw sztucznych. Powy|sze uwarunkowania uzasadniaj ide dobrowolnego opiniowania [rodków ochrony indywidualnej oferowanych do stosowania w górnictwie. 8.6. Wskazanie wyrobów stosowanych w zakBadach górniczych nale|cych do tzw. obszaru niezharmonizowanego i propozycje odpowiednich uregulowaD prawnych zwizanych z wprowadzaniem ich do u|ytkowania w ruchu zakBadów górniczych Wyroby nie podlegajce dopuszczaniu przez Prezesa Wy|szego Urzdu Górniczego oraz europejskim dyrektywom nowego podej[cia, mog by wprowadzone do obrotu w zakBadach górniczych po speBnieniu ogólnych przepisów - wymagaD dotyczcych bezpieczeDstwa produktów (wyrobów). Obowizki producentów i dystrybutorów w zakresie bezpieczeDstwa produktów oraz zasady i tryb sprawowania nadzoru w celu zapewnienia bezpieczeDstwa wyrobów wprowadzanych na rynek wynikaj z ustawy z dnia 12 grudnia 2003 roku o ogólnym bezpieczeDstwie produktów (Dz. U. Nr 229 poz. 2275). Zgodnie z tymi przepisami caBkowit odpowiedzialno[ za wyrób ponosi Producent. Producent mo|e sam oceni wyrób pod ktem bezpieczeDstwa lub zleci wykonanie takiej oceny niezale|nej jednostce certyfikujcej, wnioskujc o przeprowadzenie procesu dobrowolnej certyfikacji wyrobu. Uzyskanie certyfikatu daje Producentowi wiarygodne potwierdzenie deklarowanych cech jako[ciowych wyrobu oraz speBnienia wymagaD bezpieczeDstwa. W ramach dobrowolnej oceny zgodno[ci mo|liwe jest uzyskanie: a) certyfikatu w procesie: " certyfikacji zgodno[ci z wymaganiami norm lub dokumentów normatywnych, " certyfikacji zgodno[ci uprawniajcej do u|ywania znaku towarowego gwarancyjnego, (certyfikacja ta odbywa si zgodnie z zasadami i procedurami certyfikacji wyrobów stosowanymi przez tzw. stron trzeci, okre[lonymi w oparciu o wymagania normy PN-EN 45011:2000), b) opinii technicznej, opinii atestacyjnej, ekspertyzy itp. Opinie i ekspertyzy powinny by wykonane przez tzw. jednostk kompetentn, jednak|e dziaBalno[ ta nie jest precyzyjnie uregulowana przepisami prawa. 38 Wyroby nale|ce do tzw. obszaru  niezharmonizowanego stosowane w zakBadach górniczych, to gBównie: 1) Górnicza obudowa podporowa, stalowa. 2) Elementy dodatkowe górniczej obudowy podporowej, stalowej, np. elementy wzmacniajce: podcigi, [ruby hakowe, itp. 3) Elementy nawierzchni torowej. 4) Kraty pomostowe. 5) AaDcuchy górnicze i techniczne 6) Druty stalowe na liny i górnicze liny stalowe. 7) Uchwyty. 8) Zruby, wkrty i nakrtki, w tym [ruby i nakrtki specjalne. 9) Pasy pdne. 10) MateriaBy niemetalowe: mieszanki gumowe, okBadziny cierne, tworzywa na elementy cz[ci maszyn i uszczelnienia, tkaniny z tworzyw sztucznych, tkaniny powlekane i folie, farby, powBoki oraz |ywice powlekajce, kleje organiczne, pianki, spoiwa mineralne, preparaty do profilaktyki przeciwpyBowej, elastyczne lutnie górnicze, oleje hydrauliczne, [rodki impregnacji drewna, pojemniki z tworzyw sztucznych, hydrauliczne w|e gumowe tBoczne itd. 11) Elementy betonowe: okBadziny |elbetowe, betonity, koryta, pByty [ciekowe itp. W odniesieniu do wyrobów nale|cych do obszaru niezharmonizowanego obowizuje zasada wzajemnego uznawania towarów wyprodukowanych w innym paDstwie czBonkowskim, za[ szczegóBowe wymagania mog by formuBowane przez zamawiajcego. Niektóre wyroby z powy|szej listy podlegaBy przed 1 maja 2004 roku obowizkowi dopuszczenia do stosowania przez Prezesa Wy|szego Urzdu Górniczego. Obecnie sprawdzanie tych wyrobów w zakBadach górniczych dokonywane jest w trybie przewidzianym przepisami o ruchu zakBadu górniczego, w oparciu o: 1) ustawowe uprawnienie organu nadzoru górniczego (art. 115 ustawy  Prawo geologiczne i górnicze) do |dania od przedsibiorcy sprawdzenia na jego koszt prawidBowo[ci stosowanych lub przewidzianych do stosowania rozwizaD technicznych, w sposób okre[lony przez ten organ, 2) zatwierdzenie przez wBa[ciwy organ nadzoru górniczego planu ruchu podziemnego zakBadu górniczego, w którym przewiduje si midzy innymi zastosowanie okre[lonych wyrobów w technologiach wykonywania robót górniczych (rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych i Administracji z dnia 14 czerwca 2002 r. w sprawie planów ruchu zakBadów górniczych), 3) dokumentacj, na podstawie której prowadzi si roboty górnicze, a w szczególno[ci projekt techniczny eksploatacji, opracowany dla ka|dego pokBadu lub jego cz[ci przed rozpoczciem robót górniczych, który zatwierdza kierownik ruchu zakBadu górniczego (rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeDstwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpo|arowego w podziemnych zakBadach górniczych). 4) projekt techniczny wraz z technologi robót, który sporzdza si przed ich rozpoczciem dla: dr|enia, eksploatacji, zbrojenia, likwidacji oraz robót wiertniczych. Projekt techniczny zawiera w szczególno[ci rodzaj i typ maszyn, urzdzeD, instalacji, materiaBów, wyrobów z tworzyw sztucznych oraz [rodków strzaBowych i sprztu strzaBowego, stosowanych w wyrobisku górniczym i podlega zatwierdzeniu przez kierownika ruchu zakBadu górniczego. Na wniosek kierownika ruchu zakBadu górniczego projekt techniczny albo technologi wykonywania sporzdza si tak|e dla przebudów wyrobisk oraz innych robót górniczych. 5) dokumentacj mierniczo-geologiczn zakBadu górniczego, przy sporzdzaniu której oznacza si na mapach wyrobisk górniczych miejsca wprowadzania do wyrobisk, skBadowania bdz magazynowania okre[lonych substancji chemicznych i innych produktów (rozporzdzenie Ministra Gospodarki z dnia 19 czerwca 2002 r. w sprawie dokumentacji mierniczo-geologicznej). ZakBady górnicze w zdecydowanej wikszo[ci przypadków |daj od dostawców wyrobów z tzw.  obszaru niezharmonizowanego , dokumentów potwierdzajcych speBnienie wymagaD, gBównie w zakresie bezpieczeDstwa. Posiadanie certyfikatów na wyroby (nawet w przypadku, gdy produkt nie podlega obowizkowi certyfikacji) staBo si powszechnie stawianym wymogiem w specyfikacjach warunków zamówienia na wykonanie robót. SpowodowaBo to, |e obecnie wikszo[ tego typu wyrobów wprowadzanych do obrotu w zakBadach górniczych, posiada dokumenty potwierdzajce bezpieczeDstwo ich stosowania. 39 9. Wnioski i stwierdzenia koDcowe 1. Podziemnej eksploatacji pokBadów wgla kamiennego towarzysz istotne dla |ycia i zdrowia ludzi oraz dla funkcjonowania zakBadu górniczego zagro|enia: tpaniami, po|arowe, zawaBami, metanowe, wybuchem pyBu wglowego, wyrzutami gazów i skaB oraz wodne. W roku 2006 w kopalniach wgla kamiennego wypadkom przy pracy ulegBo ogóBem 2320 osób, w tym wypadkom ci|kim 15 pracowników, wypadkom [miertelnym 44 pracowników, w tej liczbie 19 pracowników firm usBugowych. MiaBy miejsce 4 tpnicia, które spowodowaBy 4 wypadki [miertelne, a 20 górników doznaBo lekkich obra|eD ciaBa. NastpiBo 5 wstrzsów samoistnych, które spowodowaBy 2 wypadki ci|kie i 5 lekkich. Dwa zawaBy skaB spowodowaBy 2 wypadki [miertelne. ZaistniaBo 6 po|arów, nie powodujc wypadków. Jedno zapalenie metanu w KWK  SzczygBowice spowodowaBo 8 wypadków lekkich. W KWK  Halemba w toku robót likwidacyjnych nastpiBo zapalenie i wybuch metanu oraz pyBu wglowego, w wyniku, którego zginBo 23 górników, w tym 15 pracowników firmy usBugowej. 2. W celu rozpoznania i opracowania w peBni skutecznych metod przewidywania i zapobiegania zagro|eniom wyrzutami metanu i skaB oraz zagro|eniom tpaniami konieczne jest w wikszym zakresie ni| dotychczas, prowadzenie badaD podstawowych w ramach programów badawczo  naukowych wspóBfinansowanych midzy innymi ze [rodków Unii Europejskiej i Funduszu byBej Wspólnoty Wgla i Stali, Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy|szego, a tak|e spóBek wglowych w miar ich mo|liwo[ci finansowych. Niektóre z zagro|eD takie, jak np.: zagro|enia wyrzutami metanu i skaB oraz zagro|enia tpaniami nie zostaBy jeszcze w sposób dostateczny rozpoznane oraz nie opracowano dotychczas w peBni skutecznych metod ich przewidywania i zapobiegania. Na obecnym etapie rozwoju kopalnianych systemów prognozowania zagro|eD nale|y stwierdzi, |e spóBki wglowe nie s w stanie samodzielnie sfinansowa z wBasnych [rodków dalszych prac nad ich doskonaleniem. 3. Proponuje si wprowadzenie do przepisów prawa geologicznego i górniczego pojcia  zagro|enia skojarzonego oraz stosownych przepisów regulujcych prac w tego typu zagro|eniach. W zwizku z ograniczajc si baz zasobow wgla kamiennego oraz dotychczas prowadzonymi dziaBaniami restrukturyzacyjnymi nastpiBa kumulacja zagro|eD naturalnych. Coraz wicej wgla kamiennego wydobywana jest z pokBadów, w których wystpuje wiele zagro|eD równocze[nie. Powoduje to konieczno[ zaostrzenia norm i zasad dotyczcych bezpieczeDstwo pracy w tych miejsca. Stosowne zmiany przepisów zostan przygotowane do koDca 2007 r. 4. Koniecznym jest doskonalenie dziaBaD w zakresie polityki racjonalizacji zatrudnienia w kopalniach wgla kamiennego. Wieloletni proces reformowania górnictwa i towarzyszca mu restrukturyzacja zatrudnienia w kopalniach wgla kamiennego spowodowaBy istotne zmniejszenie liczebno[ci zaBóg wBasnych w zakBadach górniczych. Ubytek do[wiadczonej kadry kierownictwa i dozoru ruchu oraz osób posiadajcych szczególne kwalifikacje, niekorzystnie wpBynBy na poziom bezpieczeDstwa górniczej pracy. Notowane w ostatnich latach powikszanie liczebno[ci firm wykonujcych usBugi w ruchu zakBadów górniczych oraz znaczcy wzrost ilo[ci zatrudnionych przez te firmy osób (okoBo 13,8 tys. osób zatrudnionych pod ziemi) pogBbiaj wystpujce dysproporcje w zatrudnieniu przy pracach górniczych zaBóg wBasnych i obcych. 40 5. Uporzdkowania wymaga system szkolenia pracowników oraz osób dozoru górniczego zatrudnionych w firmach wykonujcych usBugi w ruchu zakBadów górniczych. Szkolenia w zakresie znajomo[ci przepisów regulujcych bezpieczne wykonywanie pracy w zakBadzie górniczym powinny by prowadzone przez jednostki organizacyjne posiadajce odpowiednie warunki, których speBnienie zostaBo stwierdzone przez organ nadzoru górniczego. System szkolenia powinien zapewnia wBa[ciwe przygotowanie pracownika do wykonywania czynno[ci w warunkach realnie wystpujcych zagro|eD oraz nabycie umiejtno[ci wBa[ciwej oceny ryzyka zawodowego. 6. Jednym z podstawowych kierunków dziaBaD naprawczych w zakresie stanu bezpieczeDstwa powinna by poprawa stanu technicznego maszyn i urzdzeD oraz unowocze[nienie wyposa|enia w kopalniach i firmach usBugowych. Zdarzaj si wci| przypadki, |e roboty prowadzone s niezgodnie z zatwierdzonymi projektami technicznymi i technologicznymi, z u|yciem maszyn i urzdzeD bdcych w zBym stanie technicznym. Zdecydowana wikszo[ zatrzymaD, dokonanych w ruchu zakBadów górniczych przez organy nadzoru górniczego, dotyczy zatrzymaD urzdzeD energomechanicznych. Nale|y jednak zauwa|y, i| wszystkie wykryte w trakcie kontroli nieprawidBowo[ci i uchybienia s usuwane. 7. Za niezbdne uwa|a si opracowanie i wprowadzenie w |ycie jednolitych zasad dokonywania przegldów maszyn i urzdzeD górniczych oraz ich remontów. Wycofywanie i zastpowanie z u|ytkowania w kopalniach zu|ytych fizycznie maszyn i urzdzeD górniczych jest wa|nym warunkiem niepogarszania poziomu bezpieczeDstwa pracy. DBugotrwaBa, niejednokrotnie ponad 20-letnia eksploatacja tych [rodków produkcji, zwBaszcza obudów zmechanizowanych, wielokrotne remonty i modernizacje spowodowaBy ich degradacj w stopniu zagra|ajcym |yciu i zdrowiu pracowników. Skutkiem tego s liczne, notowane w statystyce nadzoru górniczego, niebezpieczne zdarzenia oraz wypadki. 8. Proponuje si wprowadzi zmiany zapisu paragrafu 428 Rozporzdzenia Ministra Gospodarki z dnia 28.06.2002 r. (zmienionego Rozporzdzeniem Ministra Gospodarki z dnia 09.06.2006 r.) tak, by precyzowaB on definicje i zasady remontu maszyn i urzdzeD nie bdcych urzdzeniami budowy przeciwwybuchowej. Dotyczy to w szczególno[ci maszyn i urzdzeD majcych bezpo[redni wpByw na bezpieczeDstwo pracy zaBogi takich jak: obudowy zmechanizowane, kombajny [cianowe, kombajny chodnikowe, urzdzenia transportu doBowego. Zasady te z jednej strony powinny zapewni odpowiedni poziom bezpieczeDstwa, z drugiej za[ strony nie mog ogranicza wBa[ciwie rozumianej konkurencji. 9. Na podstawie do[wiadczeD zdobytych podczas wykonywania nadzoru i kontroli nad robotami górniczymi prowadzonymi przez firmy usBugowe w ruchu podziemnych zakBadów górniczych wydobywajcych wgiel kamienny, w niniejszym Raporcie zaproponowano rozwa|enie wprowadzenia do przepisów wymagaD, które powinny speBnia te firmy przed dopuszczeniem do wykonywania czynno[ci w ruchu zakBadu górniczego. Za optymalny uznano wariant II (opisany w rozdziale 3), który przewiduje nowelizacj ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2005 r. Nr 228, poz. 1947 z pózn. zm.), poprzez dodanie art. 79a zawierajcego wymagania, które powinien speBnia podmiot ubiegajcy si o powierzenie czynno[ci w ruchu zakBadu górniczego, sposób potwierdzenia posiadanych kwalifikacji (o[wiadczenie) oraz zakres zagadnieD które regulowa powinna umowa pomidzy przedsibiorc górniczym, a zewntrzn firm usBugow. Proponowane rozwizanie w odpowiednim stopniu zabezpiecza interesy przedsibiorcy górniczego, nie ogranicza dziaBalno[ci firm usBugowych a jednocze[nie nie utrudnia kontroli dziaBania firm usBugowych organom nadzoru górniczego. Stosowne zmiany przepisów zostan przygotowane do koDca 2007 r. 41 10. W celu skutecznej egzekucji speBnienia wymogów w zakresie bezpieczeDstwa pracy, organy nadzoru górniczego podejm w odniesieniu do firm usBugowych, w szerszym ni| dotychczas zakresie, czynno[ci nadzorcze, stosujc system planowych kontroli problemowych oraz rekontroli. W ramach przysBugujcych uprawnieD organy te sprawuj nadzór i kontrol równie| nad wykonywaniem w sposób bezpieczny podziemnych robót górniczych w kopalniach wgla kamiennego. Przepisy bezpieczeDstwa obowizuj w peBnym zakresie wszystkie podmioty oraz osoby wykonujce okre[lone czynno[ci w ruchu zakBadu górniczego. Prace wykonywane przez firmy usBugowe podlegaj peBnej kontroli urzdów górniczych. Decyzje i polecenia wydane w toku kontroli przez organ nadzoru górniczego wykonywane s pod rygorem sankcji karnych i dyscyplinarnych. W przypadkach decyzji wstrzymujcych ruch zakBadu lub jego cz[ci, usunicie nieprawidBowo[ci i stanu zagro|enia jest warunkiem koniecznym zezwolenia na kontynuacj robót. 11. Niezbdne jest wdro|enie oraz doskonalenie zintegrowanych systemów informatycznych wspierajcych proces nadzoru przestrzegania przepisów bhp oraz zarzdzania. Zasadnym jest podjcie prac nad ujednoliceniem ewidencji kontroli i nadzorowania firm obcych w zakresie bhp oraz archiwizacji wyników kontroli i dostpu do tych danych przez zlecajcego roboty górnicze. Usprawni to nadzór, kontrol i monitorowanie przestrzegania regulacji Prawa Pracy, przepisów dla podziemnych zakBadów górniczych oraz zapisów umów z firmami zewntrznymi wykonujcymi podziemne prace górnicze. Wdro|one Systemy Zarzdzania Pracy oraz obowizujce procedury ryzyka zawodowego wymagaj dalszego doskonalenia. Nie stanowi one bowiem w peBni nale|ytej ochrony zarówno przed wypadkami indywidualnymi jak i przed katastrofami pocigajcymi wiele ofiar. Nie ksztaBtuj te| w dostatecznym stopniu kultury pracy a szczególnie [wiadomego przestrzegania elementarnych zasad bezpiecznej pracy zarówno osób kierownictwa i dozoru kopalni, jaki i pozostaBych pracowników. Nie ulega wtpliwo[ci, |e bezpieczeDstwo pracy uzale|nione jest tak|e od tej kultury i to nie tylko pracowników firm prowadzcych podziemne prace górnicze w kopalniach wgla kamiennego. Ta za[ jest zwizana tak|e w jakim[ stopniu z wysoko[ci pBac pracowników firm usBugowych. Niestety zale|no[ci te s zaliczane do tak zwanych trudno mierzalnych i nawet ich przybli|one szacowanie napotyka na trudno[ci. 12. Celowym byBoby powoBanie w jednostce monitorujcej procesy restrukturyzacji górnictwa bezpBatnego banku danych o firmach dziaBajcych w bran|y górniczej. Stanowi to bdzie pomoc dla zamawiajcych (spóBek wglowych), przy wyborze firm usBugowych w celu realizacji podziemnych prac górniczych w kopalniach wgla kamiennego. W przypadku powstania banku, ka|dy podmiot dziaBajcy na zasadach i warunkach okre[lonych w Prawie geologicznym i górniczym, a zatrudniajcy obce podmioty gospodarcze realizujce podziemne prace górnicze, zobowizany byBby do bie|cego przekazywania informacji na temat realizowanych przez firmy obce usBug, posiadanej kadry in|ynieryjno  technicznej, wyposa|enia w specjalistyczny sprzt, jako[ci i terminowo[ci wykonywanych robót, organizacji pracy firmy i jej wspóBpracy z zamawiajcym. Zwiadomo[ wykonawców, i| s poddawani bie|cej ocenie powinna by czynnikiem stymulujcym do [wiadczenia wysokiej jako[ci usBug oraz dbaBo[ o bezpieczeDstwo i higien pracy. 13. Przy projektowaniu zadaD i przedsiwzi w zakBadach górniczych, a w tym w szczególno[ci: - inwestycji zapewniajcych wydBu|enie |ywotno[ci zakBadu górniczego, - unowocze[nienia parku maszynowego, - doskonalenia technologii górniczych: urabiania, odstawy, transportu, przewietrzania, - [rodków prewencji i zwalczania zagro|eD naturalnych, - sygnalizacji, monitorowania zagro|eD i ostrzegania o niebezpieczeDstwie, - wyposa|enia górników w nowoczesne [rodki ochrony indywidualnej 42 nale|y mie na uwadze konieczno[ uwzgldniania [rodków gwarantujcych popraw bezpieczeDstwa warunków pracy w kopalniach wgla kamiennego a w tym popraw warunków pracy oraz ochron |ycia i zdrowia. Zasady powinny by wdro|one powszechnie i bezzwBocznie. 14. Za zadanie priorytetowe o charakterze dBugofalowym, zmierzajce do poprawy warunków pracy i ograniczenia ryzyka zawodowego przy wykonywaniu podziemnych robót górniczych w dBugim horyzoncie czasowym, uzna nale|y systematyczne ograniczenie prowadzenia eksploatacji wgla kamiennego poni|ej poziomów udostpnienia zBo|a. Jako zadanie pilne nale|y traktowa zahamowanie wzrostu prowadzenia eksploatacji poni|ej poziomów udostpnienia zBo|a. W chwili obecnej sposobem tym pozyskiwane jest 55 % wielko[ci wydobycia tego surowca. Realizacja zadania wymaga podjcia w sposób planowy kapitaBochBonnych inwestycji w sektorze górnictwa wgla kamiennego, polegajcych gBównie na zgBbieniu nowych i pogBbianiu istniejcych szybów oraz budowie nowych poziomów wydobywczych. Dalsze tolerowanie i rozszerzanie zakresu eksploatacji podpoziomowej grozi powa|nymi skutkami dla bezpieczeDstwa zaBóg górniczych, w tym tak|e zdarzeniami zaliczanymi do górniczych katastrof. Ka|da zwBoka w realizacji robót udostpniajcych pogarsza sytuacj w zakresie bezpieczeDstwa. 15. Wa|nym jest kontynuowanie staBej analizy skuteczno[ci funkcjonowania przepisów bezpieczeDstwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu i specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpo|arowego w podziemnych zakBadach górniczych szczególnie pod ktem mo|liwo[ci uproszczenia przepisów, przy równoczesnym zachowaniu wysokich standardów bezpieczeDstwa pracy. Analiza ta powinna obejmowa konkretne zagadnienia prowadzenia robót górniczych w warunkach poszczególnych lub wspóBwystpujcych zagro|eD naturalnych. Szczególnie przydatna jest formuBa analizy przepisów prowadzenia ruchu zakBadów górniczych polegajca na konsultacjach spoBecznych z wszystkimi [rodowiskami reprezentujcymi pracodawców, pracowników  zwizków zawodowych, [rodowiskami naukowo-badawczymi, stowarzyszeniami górniczymi oraz urzdami górniczymi. W sposób przydatny do tej pory konsultacj t prowadzi powoBana przez Prezesa Wy|szego Urzdu Górniczego Komisja do spraw analizy stosowania przepisów prawa zwizanego z ruchem zakBadów górniczych. Celowym jest wzbogacanie form tych konsultacji, zwBaszcza w celu uzyskania informacji czy obowizujce przepisy s zrozumiaBe dla odbiorców oraz czy nie zawieraj rozwizaD zbyt szczegóBowych. Nale|y przy tym uwzgldnia do[wiadczenia w tym wzgldzie innych krajów  producentów wgla kamiennego. 16. Przepisy górnicze musz by systematycznie dostosowywane do pojawiajcych si coraz to nowych uwarunkowaD geologiczno-górniczych i technicznych w ruchu zakBadów górniczych, w tempie pozwalajcym skutecznie zapobiega niebezpiecznym zdarzeniom, wypadkom i katastrofom. W celu przyspieszenia procedury notyfikacji projektów aktów normatywnych zwizanych z prowadzeniem ruchu zakBadów górniczych, zawierajcych zwBaszcza propozycje rozwizaD sprzyjajcych poprawie bezpieczeDstwa i higieny pracy, usprawni nale|y formy kontaktów z o[rodkami w Komisji Europejskiej. W tym zakresie powinny wspóBpracowa sBu|by prawno- legislacyjne oraz integracji europejskiej Ministerstwa Zrodowiska, Ministerstwa Gospodarki i Wy|szego Urzdu Górniczego. 43 17. Celem zapobiegania nieprawidBowo[ci w obszarze wyrobów stosowanych w górnictwie nale|y wzmocni nadzór prowadzony w tym zakresie przez wyspecjalizowany organ nadzoru. Postp w dziedzinie konstrukcji i wBa[ciwo[ci wyrobów stosowanych w górnictwie oraz ich wielo[ powoduj, |e musz one by prawidBowo dobierane do rzeczywistych warunków panujcych na danym stanowisku pracy pod ziemi. Wynika to zarówno ze wzgldów bezpieczeDstwa, jak i czynników ekonomicznych. Zrodki specjalistyczne s na ogóB dro|sze i zapewniaj skuteczno[ w okre[lonych, rozpoznanych warunkach. W[ród czynników istotnych przy doborze ochron osobistych, w górnictwie szczególne znaczenie ma elektryczno[ statyczna, gromadzca si na powierzchni wyrobów, zwBaszcza wykonanych z tworzyw sztucznych. Uwarunkowania, o których mowa, uzasadniaj potrzeb wzmocnienia nadzoru nad stosowaniem w górnictwie niektórych wyrobów. 44

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Raport koncowy An 28
K Dzialocha Podstawowe problemy stosowania konstytucji Raport końcowy 2006
DiW 4 raport lifting
raport Saturn
streszczenie raportu pzh dla portalu
Raport?danie? Krakow 06 [ www potrzebujegotowki pl ]
108 A Raport?ncassurance (2)
Road safety vademecum (raport)
raport96
Podsumowanie wyników obserwacji końcowej P K
raport sms vkp
Raport
raport 2006 orlen
Raport OOS Stacja Paliw w Sanoku
Raport o stanie i zróżnicowaniach kultury miejskiej w Polsce

więcej podobnych podstron