plik


ÿþ20.Chromatografia gazowa Literatura 1. Instrukcja "Chromatografia" 2. W.Szczepaniak, METODY INSTRUMENTALNE W ANALIZIE CHEMICZNEJ roz.15. Chromatografia gazowa 3. G.W.Ewing, METODY INSTRUMENTALNE W ANALIZIE CHEMICZNEJ roz.20. Chromatografia gazowa 4. E. Szyszko, INSTRUMENTALNE METODY ANALITYCZNE roz. Chromatografia gazowa 5. J.Minczewski, Z.Marczenko, CHEMIA ANALITYCZNA, t.3. ANALIZA INSTRUMENTALNA roz. 10. Metody chromatograficzne par. 10.2. Podstawy teoretyczne par. 10.4. Chromatografia gazowa CHROMATOGRAFIA Instrukcja do wiczeD 20 i 30 I. WPROWADZENIE - TERMINOLOGIA, WIELKOZCI I DEFINICJE Chromatografia* nale|y do takich metod rozdzielania mieszanin, w których rozdziaB nastpuje wskutek wielokrotnego przeniesienia czsteczek zwizku z jednej fazy do drugiej, przy czym, w odró|nieniu od np. destylacji, fazy utworzone s z innych substancji, ni| próbka rozdzielana. Fazy tworz ukBad chromatograficzny, który mo|e by umieszczony w kolumnie (chromatografia kolumnowa), lub na pBaszczyznie (chromatografia pBaszczyznowa). W ka|dym rodzaju chromatografii wystpuje faza nieruchoma (stacjonarna) i nie mie- szajca si z ni faza ruchoma. PrzepByw fazy ruchomej mo|e by spowodowany siB ci|ko[ci (zwykBa chromatografia kolumnowa), siBami kapilarnymi (chromatografia bibuBowa i cienkowarstwowa) lub wywoBany, ró|nic ci[nieD na koDcach kolumny (chromatografie: gazowa, wysokosprawna cieczowa, fluidalna, sitowa). Jako faz ruchom stosuje si ciecze (chromatografia cieczowa), gazy (chromatografia gazowa), lub substancje w stanie po[rednim midzy gazem i ciecz - w stanie nadkrytycznym (chromatografia fluidalna). Faz stacjonarn mo|e by ciecz lub ciaBo staBe. StaBe fazy stacjonarne mo|na podzieli na trzy kategorie: substancje o silnie rozwinitej powierzchni i wBasno[ciach adsorbcyjnych (adsorbenty), substancje o budowie jonowej zdolne wymienia cz[ swych jonów na jony obecne w fazie ruchomej (jonity) oraz porowate ciaBa staBe o wymiarach porów zbli|onych do wymiarów czsteczek próbki (sita molekularne, |ele). * Nazw "chromatografia" zaproponowaB rosyjski botanik, M.S. Cwiet, który, w trakcie badaD barwników ro[linnych, usiBowaB je przesczy przez szklan rurk wypeBnion wglanem wapnia. W rezultacie tak prowadzo- nego sczenia, w rurce utworzyB si szereg poziomych, barwnych pasm. Cwiet poprawnie zinterpretowaB zaobser- wowane zjawisko, jako rozdzielenie mieszaniny na skBadniki, i porównaB je do rozszczepienia [wiaBa biaBego w pryzmacie. Jako ciekawostk warto poda, |e te badania wykonaB Cwiet w Warszawie, w latach 1903 - 1906. Przez pierwszych 25 lat prace Cwieta nie wzbudziBy zainteresowania. Metod Cwieta docenili i spopularyzowali badacze niemieccy, R.Kuhn i E. Lederer, którzy w 1931 r. zastosowali j do rozdzielania innych barwników. Od tego czasu obserwuje si nieustanny rozwój chromatografii w trzech kierunkach: analitycznym, preparatywnym i w badaniach fizykochemicznych. Obecnie chromatografia jest jedn z najcz[ciej stosowanych metod analitycznych. Mniejsze sukcesy odnoto- wano, jak do tej pory, w otrzymywaniu czystych zwizków t metod. Chromatografia preparatywna w zasadzie jest ograniczona do skali laboratoryjnej, lub co najwy|ej póBprzemysBowej. Wynika to z natury procesu chromato- graficznego: efektywno[ rozdzielania (rozdzielczo[), czas potrzebny na rozdzielenie (szybko[) i ilo[ materiaBu, który mo|na podda przerobowi (pojemno[), s ze sob [ci[le zwizane, tak, |e dowolny z tych parametrów mo|na zwikszy tylko kosztem co najmniej jednego z pozostaBych. CiekBe fazy stacjonarne osadzane s na staBym podBo|u (no[niku). Na przykBad, typow faz stacjonarn w chromatografii gazowej stanowi cienka warstwa wysokowrzcej frakcji wglowodorów alifatycznych (apiezon, skwalan, itp.), osadzona na ziemiach okrzemkowych*; w chromatografii bibuBowej i cienkowarstwowej - jest to woda, unieruchomiona przez celuloz lub sorbent naniesiony na pBytk szklan. W ka|dej technice chromatograficznej proces rozwijania chromatogramu mo|na prowadzi trzema sposobami: metod elucji, analizy czoBowej i rugowania. Analiza czoBowa polega na cigBym przesczaniu przez kolumn badanego roztworu, który peBni jednocze[nie rol rozpuszczalnika wymywajcego. W metodzie rugowania, podobnie jak w elucji, niewielk ilo[ próbki wprowadza si na wierzchoBek kolumny; wymywanie realizuje si jednak, w przeciwieDstwie do elucji, rozpuszczalnikiem nie obojtnym, lecz zBo|onym z substancji o wikszym powinowactwie do fazy stacjonarnej, ni| wszystkie skBadniki analizowanej mieszaniny. Dalsze rozwa|ania odnosz si do dowolnej techniki chromatograficznej, pod warunkiem stosowania w niej elucji, tj., przemywania kolumny rozpuszczalnikiem (zwanym eluentem), tak dBugo, a| poszczególne pasma, uzyskane w procesie rozdziaBu, przejd kolejno do wycieku. Do przygotowanego ukBadu dwóch faz wprowadza si próbk analizowan - najcz[ciej w miejscu, w którym faza ruchoma po raz pierwszy napotyka na swej drodze faz stacjonarn. Pocztkowo skBadniki próbki wysycaj warstewk fazy stacjonarnej; w nastpnym momencie zachodzi rozdziaB ka|dego skBadnika midzy faz ruchom i nieruchom. Faza ruchoma unosi z sob skBadniki do nastpnej warstewki, w której ponownie ustala si stan równowagi opisany wspóBczynnikiem podziaBu K: gdzie cs i cr s to formalne st|enia** skBadnika w fazie stacjonarnej i ruchomej, odpowiednio. SkBadniki próbki poruszaj si w ukBadzie chromatograficznym tylko wówczas, gdy znajduj si w fazie ruchomej. WzdBu| drogi wdrówki bd nastpowa wielokrotne akty podziaBu skBadnika midzy faz ruchom i stacjonarn. Je[li skBadniki próbki ró|ni si wspóBczynnikami podziaBu, to wystpi ró|nice w szybko[ci ich migracji i rezultatem koDcowym bdzie rozdziaB mieszaniny. * Ziemia okrzemkowa (diatomit) jest zbudowana za skorupek jednokomórkowych glonów, tzw. okrzemek, których du|e zBo|a nagromadziBy si w ró|nych cz[ciach [wiata. Istniej ró|ne rodzaje okrzemek, ale ich budowa jest podobna. Skorupki zawieraj gBównie uwodnion, bezpostaciow krzemionk, z niewielk zawarto[ci zanie- czyszczeD w postaci tlenków metali. W [cianach skorupek obserwuje si wiele regularnych dziur lub porów o [rednicy ok. 1 u, dziki czemu diatomit ma niezwykle du| powierzchni wBa[ciw. No[niki diatomitowe dostpne s w handlu pod ró|nymi nazwami, np. Chromosorb G,W, P, Celit 545, itp. ** St|enie "formalne", poniewa| liczba moli czsteczek odniesiona jest do caBkowitych objto[ci faz, mimo, i| w danym momencie czsteczki skupione s w niewielkim fragmencie tych faz. Rozró|nia si cztery gBówne mechanizmy podziaBu: adsorpcja wraz z chemisorpcj (chromatografia adsorpcyjna), ekstrakcja czyli podziaB skBadnika midzy dwie fazy ciekBe (chromatografia podziaBowa), wymiana jonowa (chromatografia jonowymienna) oraz wykluczanie, inaczej: ekskluzja (chromatografia sitowa lub molekularna, zwana te| ze wzgldów historycznych |elow). Separacja na sitach molekularnych jest rezultatem ró|nic w wymiarach czsteczek próbki; niektóre z nich s wystarczajco maBe, aby przenikn w gBb porowatego szkieletu, inne, wiksze, pozostaj w przestrzeniach midzyziarnowych. Najwiksze czsteczki s wymywane jako pierwsze, po czym w wycieku ukazuj si czsteczki o mniejszych wymiarach. Chromato- grafia sitowa znajduje zastosowanie do rozdzielania czsteczek du|ych, typu biopolimerów i polimerów sztucznych. Rozwa|my przypadek chromatografowania próbki dwuskBadnikowej. U wlotu kolumny, po naniesieniu próbki, powstaje jedno pasmo, którego szeroko[ zale|y od objto[ci próbki, [rednicy kolumny i sposobu wprowadzania próbki. Pasmo to w trakcie procesu chromato- graficznego wdruje wzdBu| kolumny ulegajc stopniowo rozszerzeniu. Je[li procesy rozdzielania skBadników zachodz szybciej, ni| spowodowane dyfuzj rozmycie pasma, wówczas pasmo rozdzieli si na dwa maksima, wzajemna odlegBo[, których bdzie wzrasta wraz z dBugo[ci kolumny, ale równocze[nie bdzie wzrasta ich szeroko[. Wdrówk próbki w kolumnie ilustruje rysunek 1: Rys. 1. Ilustracja wdrówki dwuskBadnikowej próbki wzdBu| kolumny. RozdziaB mieszaniny [ledzi si mierzc st|enia skBadników w funkcji objto[ci wycieku z kolumny, czyli rejestrujc tzw. chromatogram. W metodzie elucji, na chromatogramie pojawiaj si kolejno pasma odpowiadajce poszczególnym skBadnikom (rys.2); w analizie czoBowej i w metodzie rugowania, chromatogram ma posta schodków. Korzystne jest, aby pasmo st|eniowe byBo symetryczn krzyw dzwonow (krzyw Gaussa). Deformacji pasma mo|na unikn, je[li speBnione s nastpujce warunki: 1. WspóBczynnik podziaBu nie powinien zale|e od st|enia (wówczas st|enie skBadnika w fazie ruchomej jest wprost proporcjonalne do st|enia w fazie stacjonarnej). Rys.2. Chromatogram w metodzie elucji. Ilustracja wyznaczania objto[ci retencji (VR), objto[ci wolnej kolumny (Vo), szeroko[ci pasma (w), szeroko[ci poBówkowej (w1/2) i odchylenia standardowego (a). Obja[nienia: S - sygnaB (wielko[ proporcjonalna do st|enia), V - objto[ wycieku Oznacza to, |e proces chromatografowania nale|y prowadzi w warunkach liniowej izotermy adsorpcji lub izotermy podziaBu, zale|nie od rodzaju mechanizmu. Je[li analiz wykona si w warunkach izotermy nieliniowej, wówczas pasmo, nawet jednego, czystego skBadnika, bdzie niesymetryczne: w przypadku izotermy wypukBej, rozmyciu ulegnie czoBo pasma, w przypadku izotermy wklsBej - ogon pasma. RozdziaB skBadników nie nas- tpi nawet w idealnie dobranym, z punktu widzenia selektywno[ci, ukBadzie chromatograficznym. W praktyce korzysta si z faktu, |e w obszarze maBych st|eD izotermy s zawsze liniowe. Dlatego te|, we wszystkich rodzajach chromatografii analitycznej wstrzykuje si bardzo maBe próbki (o objto[ciach rzdu mikrolitrów). 2. WspóBczynnik podziaBu danego skBadnika nie powinien zale|e od obecno[ci i st|enia innych skBadników. Warunek ten jest speBniony, je[li st|enia wszystkich skBadników s maBe (czyli próbki s maBe!). 3. Szybko[ dyfuzji w jednej z faz, w stosunku do szybko[ci ustalania si stanu równowagi, powinna by do zaniedbania. Jednym z parametrów charakteryzujcych krzyw Gaussa jest odchylenie standardowe a, równe poBowie szeroko[ci pasma mierzonej midzy punktami przegicia. Szeroko[ pasma w, mierzona u podstawy (w sposób pokazany na rys.2), speBnia zale|no[: w = 4Ã Parametrem charakteryzujcym poBo|enie pasma jest objto[ retencji VR. Jest to objto[ fazy ruchomej, jaka musi przej[ przez kolumn, aby spowodowa wymycie danego skBadnika. Jest oczywiste, |e objto[ ta musi by wiksza od objto[ci retencji skBadnika nie zatrzymywanego przez kolumn: gdzie Vo jest objto[ci retencji skBadnika nie zatrzymywanego przez kolumn, "V jest dodatkow objto[ci fazy ruchomej, niezbdn do wymycia skBadnika. Objto[ Vo jest równa objto[ci fazy ruchomej zawartej w danej kolumnie. Wielko[ t nazywa si równie| objto[ci woln lub objto[ci martw kolumny. Dodatkow objto[, "V, mo|na wyznaczy z bilansu materiaBowego. ZaBó|my, |e na wierzchoBku kolumny osadzono n0 moli skBadnika i do kolumny wprowadzono faz ruchom o objto[ci Vo. Nastpi rozdziaB skBadnika miedzy faz stacjonarn i ruchom: n0 = ns + np gdzie ns i n,. s to liczby moli skBadnika w fazie stacjonarnej i ruchomej (odpowiednio). ns St|enie skBadnika w fazie stacjonarnej jest równe: cs = , gdzie Vs jest objto[ci Vs fazy stacjonarnej. Faza ruchoma o objto[ci Vo uniesie z sob rij. moli skBadnika i nale|y wprowadzi dodatkow porcj fazy ruchomej, która wymyje pozostaB ilo[ moli ns. St|enie ns skBadnika w fazie ruchomej wyniesie wówczas: cr = Wstawiajc otrzymane wyra|enia do "V rów. (1), dostajemy: "V = KVS . Ostatecznie, objto[ retencji wyra|a si równaniem: Retencj skBadnika podaje si czsto w postaci tzw. zredukowanej objto[ci retencji V£ , zdefiniowanej nastpujcym wzorem: V£-VR-V0 (4f Poniewa| zachodzi zale|no[: V£ = AV = KVS , to dla danego ukBadu chromatograficznego, zredukowana objto[ retencji jest wielko[ci charakteryzujc dany skBadnik. Wielko[ ta mo|e wic sBu|y do analizy jako[ciowej. Sposób detekcji i rejestracji w chromatografii gazowej i cieczowej sprawia, |e w tych metodach wygodnie jest mierzy czas retencji. Czas i objto[ retencji wi|e z sob równanie: gdzie tR jest czasem retencji, F jest objto[ciow prdko[ci fazy ruchomej, przy czym: gdzie v jest liniow prdko[ci fazy ruchomej, sjest powierzchni przekroju kolumny. W metodach chromatograficznych, obok wspóBczynnika podziaBu K, wprowadza si tzw. pojemno[ciowy wspóBczynnik podziaBu k' (zwany te| wspóBczynnikiem pojemno[ci kolumny lub liczb podziaBu), który jest stosunkiem zawarto[ci skBadnika w dwu fazach: Relacj midzy wspóBczynnikami K i k podaje równanie (8): Kombinacja równaD (3) i (8) pozwala powiza objto[ retencji z liczb podziaBu: Po uwzgldnieniu wzoru (5), otrzymuje si poni|sze równanie, które umo|liwia wyznaczanie liczby podziaBu, a tym samym wspóBczynnika podziaBu, z danych retencji: gdzie t0 - czas retencji substancji niezatrzymywanej na kolumnie (tzw. "czas martwy kolumny"). Mo|na go wyznaczy mierzc czas retencji zwizku o wBasno[ciach zbli|onych do wBasno[ci eluentu, lub mierzc liniow prdko[ fazy ruchomej i dBugo[ kolumny: (11) gdzie L - dBugo[ kolumny. Z równania (10), po uwzgldnieniu ostatniej zale|no[ci, otrzymujemy wzór: (12) Wikszym warto[ciom liczby podziaBu odpowiada dBu|szy czas retencji. Warto o tym pamita, gdy| z punktu widzenia wydajno[ci i jako[ci rozdziaBu, po|dane s du|e warto[ci k '. Badajc chromatogram dwóch skBadników, zauwa|a si, |e stopieD rozdzielenia pasm zale|y nie tylko od ró|nicy czasów retencji, lecz równie| od szeroko[ci pasm. W celu ilo[ciowego okre[lenia stopnia rozdzielenia, wprowadzono wielko[ zwan zdolno[ci rozdzielcz Rs, zdefiniowan równaniem: (13) Przyjmuje si, |e warto[ Rs=l zapewnia zadowalajce rozdzielenie. Równanie (13) pozwala zmierzy zdolno[ rozdzielcz danego ukBadu chromatograficznego, lecz nie wynikaj z niego bezpo[rednio wskazówki, w jaki sposób mo|na polepszy Rs. II. ELEMENTY TEORII Pierwsz prób teoretycznego opisu rozdziaBu chromatograficznego byBa tzw. teoria pólek (opublikowana w 1941 r. przez A.J.P. Martina, R.L.M. Synge'a, nagrodzona nagrod Nobla w 1952 r). W teorii tej kolumn traktuje si, podobnie jak w destylacji frakcyjnej, jako cig segmentów ("póBek teoretycznych"), w których zostaje osignity stan równowagi midzy st|eniem skBadnika w fazie ruchomej i stacjonarnej. Liczba póBek teoretycznych charakteryzuje ukBad: kolumna - skBadnik i podaje, ile razy w trakcie wdrówki pasma przez kolumn zostaB osignity stan równowagi midzy st|eniem skBadnika w obu fazach. Przyjmuje si, |e kolumna skBada si z szeregu poBczonych ze sob póBek teoretycznych o jednakowych objto[ciach; ka|da póBka zawiera zarówno faz ruchom, jak i stacjonarn. PóBki numeruje si kolejno: 1, 2, 3 ... r,... N. UBamek substancji zawartej w fazie ruchomej wszystkich póBek wynosi q (q = nj./n0), a w fazie stacjonarnej - wynosi p (p = ns/n0); przy czym dla substancji zatrzymywanej w kolumnie: p>>q(p + q = l i p H" 1). Po przej[ciu przez kolumn "1" objto[ci fazy ruchomej, (z których ka|da jest równa objto[ci póBki teoretycznej), czsteczki poruszajce si ze [redni prdko[ci osign póBk o numerze r = lq (r < 1; tylko dla substancji nie zatrzymywanej: r = 1). Poniewa| substancja skBada si z wielkiej liczby czsteczek, oprócz tych [rednich, które osignBy r-t póBk, znajd si równie| czsteczki szybsze i wolniejsze, co sprawi, |e pasmo substancji bdzie rozmyte. Drog przebyt przez czsteczk traktuje si jako sum elementarnych etapów zerojedynkowych (0 - gdy czsteczka jest unieruchomiona w fazie stacjonarnej, 1 - gdy porusza si wraz z faz ruchom; prawdopodobieDstwo wystpienia 0 i 1 wynosi p i q, odpowiednio). Tak okre[lona droga jest, w ujciu statystycznym, zmienn losow o rozkBadzie dwumianowym (binomialnym)*, dla którego odchylenie standardowe a wyra|a si wzorem: (14) Je[li maksimum pasma odpowiada ostatniej póBce N, to: 1 = lmax ; iloczyn: lmaxq = N, i, przyjmujc p H" l , wzór (14) mo|na zapisa nastpujco: (14a) Wg teorii póBek, rozmycie pasma jest wic proporcjonalne do liczby póBek teo- retycznych. Ten wynik, cho nie mówi o przyczynach poszerzenia pasma, jest bardzo wa|ny, poniewa| pozwala wyznaczy liczb póBek teoretycznych. Je[li a wyznaczone jest do[wiadczalnie, z chromatogramu, wówczas posiada okre[lony wymiar, np. czasu, objto[ci, dBugo[ci, itp., zale|nie od jednostek osi X chromatogramu. Do wzoru (14a) nale|y wprowadzi wspóBczynnik proporcjonalno[ci c: (14b) Czas retencji (lub objto[, dBugo[ retencji) jest proporcjonalna do liczby póBek teoretycznych z tym samym wspóBczynnikiem c: (15) Dzielc stronami równania (14b) i (15), otrzymuje si nastpujcy wzór: (16) Szeroko[ pasma wygodnie jest mierzy albo u podstawy, albo w poBowie wysoko[ci (wiw1Qna rys.2). Przyjmujc w = 4Ã, wzór (16), najcz[ciej przedstawiany jest w nastpujcej postaci: (16a) Ostatecznie, wyznaczanie liczby póBek teoretycznych sprowadza si do zmierzenia na chromatogramie szeroko[ci pasma i odlegBo[ci odpowiadajcej czasowi retencji. * Omówienie rozkBadu dwumianowego mo|na znalez na przykBad w podrczniku: J.B. CzermiDski, A. Iwasiewicz Z. Paszek, A. Sikorski, Metody statystyczne dla chemików, PWN, Warszawa, 1986. Znajomo[ dBugo[ci kolumny L i liczby póBek N, pozwala obliczy z poni|szego wzoru: (17) wielko[ H zwan wysoko[ci równowa|n póBce teoretycznej. Aatwo zauwa|y [por. wzory (16) i (17)], |e wysoko[ póBki teoretycznej jest propor- cjonalna do wariancji, H H"Ã2, dziki czemu wielko[ H mo|e by miar poszerzenia pasma. Oprócz teorii póBek, istnieje kilka innych opracowaD zjawiska rozmywania pasm. Ogólnie, nosz one nazw teorii kinetycznej procesu chromatograficznego i uwzgldniaj szereg istotnych czynników, takich jak szybko[ fazy ruchomej, wspóBczynnik dyfuzji, [rednica i dysper- sja [rednic ziaren wypeBnienia, itp. W teorii kinetycznej poszerzenie pasma rozpatrywane jest w kategorii zwikszenia wysoko[ci równowa|nej póBce teoretycznej. WedBug tej teorii, poszerzenie spowodowane jest gBównie trzema zjawiskami, które nazwano: wielodro|no[ci przepBywów, dyfuzj molekularn i oporami w przenoszeniu masy. 1. Wielodro|no[ przepBywów Zró|nicowanie ziaren wypeBnienia pod wzgldem wielko[ci i ksztaBtu, oraz niejednorodne ich upakowanie w kolumnie, powoduje powstawanie kanaBów na drodze fazy ruchomej (rys. 3). Rys. 3. Fragment wypeBnienia kolumny w powikszeniu. Grubymi liniami zaznaczono kanaBy. (rysunek schematyczny) Niektóre czsteczki próbki bd przemieszcza si szybciej natrafiajc na otwarte drogi (kanaBy); inne bd przemieszcza si w poprzek kolumny. Zró|nicowanie [redniej prdko[ci przemieszczania si czsteczek uwidoczni si w rozmyciu pasma. Zjawisko to, zwane niekiedy dyfuzj wirow, spowodowane jest wielodro|no[ci przepBywów i wnosi nastpujcy udziaB do wysoko[ci póBki teoretycznej: (18) gdzie Hp - udziaB wielodro|no[ci przepBywów w wysoko[ci póBki, dp - [rednia [rednica czstki wypeBnienia, » - staBa zale|na od jako[ci upakowania kolumny (k = 1). Celem zwikszenia wydajno[ci kolumny nale|y stosowa wypeBnienie o maBych, jednakowych ziarnach, jednorodnie upakowane. 2. Dyfuzja molekularna Pasmo ulega poszerzeniu równie| wskutek dyfuzji. Zasadniczo dyfuzja zachodzi w obu fazach, ale dyfuzja w fazie stacjonarnej jest do zaniedbania. WpByw dyfuzji wyra|a si nastpujcym wzorem: gdzie Hd - udziaB dyfuzji w wysoko[ci póBki, Dr - wspóBczynnik dyfuzji substancji w fazie ruchomej, ³ - wspóBczynnik krto[ci por , który uwzgldnia zahamowanie dyfuzji przez wypeBnienie kolumny (³H"0,7). Zahamowanie dyfuzji (zwikszenie wydajno[ci kolumny) osiga si przez u|ycie maBych, jednakowych ziaren (wzrost krto[ci por) i skrócenie czasu przebywania próbki w kolumnie, czyli przez zwikszenie prdko[ci przepBywu fazy ruchomej. Poniewa| wspóBczynniki dyfuzji w cieczach s ok. 105 razy mniejsze, ni| w gazach, dyfuzja nie odgrywa praktycznie |adnej roli w po szerzeniu pasma w chromatografii cieczowej, natomiast jest wa|nym czynnikiem w chromatografii gazowej. 3.Opory w przenoszeniu masy Przej[cie czsteczki z jednej fazy do drugiej, niezale|nie od mechnizmu tego procesu (adsorpcja, ekstrakcja, wymiana jonowa, ekskluzja), wymaga okre[lonego czasu. Prdko[ migracji pasma wyra|a si nastpujcym wzorem [por. rów. (12)]: gdzie vmig. - prdko[ migracji pasma. Aatwo zauwa|y, |e prdko[ fazy ruchomej zawsze przekracza prdko[ migracji (tylko dla substancji nie zatrzymywanej, dla której k' = 0, vmig. = v). Oznacza to, |e w sensie termodynamicznym nigdy równowaga nie jest osigana. Je[li prdko[ fazy ruchomej znacznie przekroczy prdko[ migracji pasma, szans na osignicie równowagi drastycznie malej. Strefa st|eniowa substancji w fazie ruchomej wyprzedza profil równowagowy. Podobnie profil st|eniowy pasma w fazie stacjonarnej wdruje wolniej, ni| wdrowaBby analogiczny profil w stanie równowagi (rys. 4). Odchylenie od stanu równowagi wzrasta ze zwikszeniem prdko[ci fazy ruchomej. Rys.4. Profile st|eniowe pasma: .......w stanie równowagi,------- rzeczywiste. Opory w przenoszeniu masy przez granic faz zale| od zjawisk wystpujcych w obu fazach. Dla fazy stacjonarnej obowizuje wzór: gdzie HO - udziaB w wysoko[ci póBki oporów w przenoszeniu masy w fazie stacjonarnej, td -przecitny s czas, jaki czsteczka spdza w fazie stacjonarnej midzy kolejnymi przeniesieniami do fazy ruchomej. W chromatografii adsorpcyjnej: td = l/kd , gdzie kd - staBa szybko[ci desorpcji; w chromatografii podziaBowej: td = d2/2Ds, gdzie d - grubo[ warstewki cieczy stanowicej faz stacjonarn, Ds - wspóBczynnik dyfuzji w fazie stacjonarnej. Opory w przenoszeniu masy w fazie ruchomej maj bardziej skomplikowany charakter, ni| w fazie stacjonarnej. Nie wnikajc w szczegóBy tych zjawisk, podamy wzór w postaci ogólnej: (22) gdzie Ho r - udziaB w wysoko[ci póBki oporów w przenoszeniu masy w fazie ruchomej, É- wspóBczynnik kolumnowy, zale|ny od struktury upakowania, [rednicy i ksztaBtu kolumny. Wysoko[ równowa|na póBce teoretycznej jest sum poszczególnych udziaBów: Hp, Hd, Ho.s i Ho.r (23) Zauwa|my, |e we wzorze (23) nie wystpuje masa próbki. Oznacza to, |e szeroko[ pasma nie zale|y od ilo[ci wprowadzonej substancji (oczywi[cie tylko w zakresie takich warto[ci masy próbki, które speBniaj warunki powstawania pasma gaussowskiego). Wydajno[ kolumny jest tym wiksza, im mniejsza jest [rednica ziaren wypeBnienia: wielko[ dp wystpuje w równaniu (23) w potdze pierwszej i drugiej. TBumaczy to niezwykle du| sprawno[ kolumn z wymuszonym przepBywem fazy ruchomej, w których mo|na stosowa wypeBnienia o maBych [rednicach, nie tracc przy tym na czasie analizy*. WspóBczynnik dyfuzji w fazie ruchomej wywiera niejednoznaczny wpByw na wydajno[ kolumny: Dr wystpuje w potdze +1 oraz -1. Z jednej strony du|a "dyfuzyjno[" fazy ruchomej bdzie powodowa rozmycie pasma wskutek dyfuzji molekularnej, z drugiej jednak strony zmniejsz si opory w przenoszeniu masy. * W zwykBych kolumnach do chromatografii cieczowej, w których faza ruchoma prze-pBywa pod wpBywem siBy ci|ko[ci, stosuje si wypeBnienie o [rednicach ziaren 75 - 600 um; sprawno[ kolumn jest maBa - do 50 póBek teoretycznych na 1 m, a czas analizy rzdu godzin. Cieczowa chromatografia kolumnowa z przepBywem wymuszonym, w literaturze anglojzycznej oznaczana jest skrótem HPLC (High Performance Liuid Chromatography lub High Pressure Liuid Chromatography), a jej peBna polska nazwa brzmi: wysokosprawna cieczowa chromatografia kolumnowa lub krótko: chromatografia cieczowa. W tej metodzie [rednica ziaren wypeBnienia wynosi 10 -50 [im; sprawno[ kolumn - ok. 10^ póBek teoretycznych na 1 m, a czas analizy jest rzdu minut. W chromatografii podziaBowej nale|y d|y do stosowania jak najcieDszej warstwy fazy nieruchomej ("d" w potdze 2) i charakteryzujcej si du|ymi wspóBczynnikami dyfuzji. Dla kolumn kapilarnych, zwanych te| otwartymi, tj. bez wypeBnienia (cienka warstwa fazy nieruchomej osadzona na [cianach kolumny), wzór (23) przyjmuje szczególnie prost posta, poniewa| w tym przypadku nie istnieje potrzeba wprowadzania empirycznych wspóBczynników », ³, É. Takie kolumny cechuj si wyjtkow du| liczb póBek teoretycznych. PrzykBadowo, z typowej rurki szklanej (1 do 1,5 m) mo|na wycign kapilar o dBugo[ci ok. 150 m, co pozwala uzyska kolumn zawierajc ok. 0,5 min póBek teoretycznych. Celem omówienia wpBywu prdko[ci fazy ruchomej na wydajno[ kolumny, wzór (23) przedstawimy w uproszczonej formie, znanej te| jako empiryczne równanie van Deemtera: gdzie wspóBczynniki A, B i C reprezentuj kolejno zjawiska wielodro|no[ci przepBywów, dyfuzji i oporów w przenoszeniu masy. Na rys. 5 przedstawiono wysoko[ póBki teoretycznej, jako funkcj prdko[ci fazy ruchomej, wraz ze skBadowymi równania van Deemtera.. Rys.5. Zale|no[ wysoko[ci równowa|nej póBce teoretycznej (H) od prdko[ci przepBywu fazy ruchomej (v). Obja[nienia: vopt - prdko[ optymalna, A, B/v, Cv - skBadowe równania: H = A + B/v + Cv Przy maBych prdko[ciach fazy ruchomej, wydajno[ kolumn jest ograniczona dyfuzj, natomiast procesy wymiany masy zmniejszaj wydajno[ przy du|ych prdko[ciach przepBywu. W ka|dym procesie chromatografowania istnieje zatem prdko[ optymalna. Prdko[ci optymalne w chromatografii cieczowej s o 4 - 5 rzdów mniejsze od prdko[ci optymalnych w chromatografii gazowej (jest to wynik ró|nicy wspóBczynników dyfuzji w cieczach i gazach). W chromatografii cieczowej nigdy nie pracuje si przy prdko[ciach optymalnych, poniewa| czas analizy byBby zbyt dBugi. Wzrost H z prdko[ci jest znacznie wolniejszy w chromatografii cieczowej, ni| w gazowej i strata wydajno[ci wskutek stosowania wolniejszych przepBywów nie jest du|a. W chromatografii gazowej prdko[ fazy ruchomej w kolumnach z wypeBnieniem wynosi ok. 2 - 15 cm/s, w chromatografii cieczowej prdko[ ta waha si od 0,1 do 5 cm/s. Zwizek midzy zdolno[ci rozdzielcz kolumny RS [zdefiniowan równaniem (13)], a parametrami termodynamiczmymi procesu rozdzielania, takimi jak wspóBczynnik podziaBu k', i kinetycznymi, takimi jak liczba póBek teoretycznych N, otrzymaB po raz pierwszy Pumell (1960). ZakBadajc, |e szeroko[ci dwóch badanych pasm s sobie równe, wzór (13) mo|na zapisa nastpujco: Podstawiajc do rów. (13a): i wprowadzajc now wielko[ a, zwan retencj wzgldn lub wspóBczynnikiem rozdzielenia, zdefiniowan wzorem (25): otrzymujemy, po przeksztaBceniach, równanie podane przez Purnella: Wg równania (26) zdolno[ rozdzielcz poprawi zwikszenie liczby póBek teoretycznych N. Mo|na to osign albo stosujc dBu|sz kolumn, (co wydBu|a czas analizy) albo starajc si, przy niezmienionej dBugo[ci kolumny, zmniejszy wysoko[ póBki teoretycznej. Drugi wyraz równania (26) zwizany jest z czasem retencji drugiego skBadnika [por. rów. (12)], czyli z czasem trwania caBo[ci analizy. Gdy retencja wzgldna ±=l, zdolno[ rozdzielcza równa si zeru, niezale|nie od liczby póBek teoretycznych w kolumnie. Z definicji retencji wzgldnej, jako stosunku wspóBczynników podziaBu, wynika, |e ± odzwierciedla ró|nice w oddziaBywaniu obu skBadników z fazami, i po|dane byByby du|e warto[ci k2' w stosunku do kj1, ale, jak wspomniano, spowolniBoby to proces wymywania. Dla zoptymalizowania procesu chromatograficznego ze wzgldu na czas analizy, nale|y rozwa|y liczb póBek teoretycznych przypadajc na jednostk czasu. W tym celu wygodnie jest wprowadzi now wielko[, dan równaniem (27): gdzie Nef - liczba póBek efektywnych. Aatwo sprawdzi, |e relacja midzy wielko[ciami Nef i N, jest dana nastpujcym równaniem: Dzielc stronami równania (28) i (12), z uwzgldnieniem wzoru (17), otrzymujemy wyra|enie opisujce liczb póBek efektywnych przypadajc na jednostk czasu: Maksimum funkcji odpowiada najkrótszemu czasowi analizy. Jak wida z wykresu przedstawionego na rys. 6, tego typu funkcja przechodzi przez maksimum przy warto[ci argumentu równej 2. Poniewa| maksimum jest stosunkowo szerokie, przyjmuje si, |e optymaln warto[ci pojemno[ciowego wspóBczynnika podziaBu k', z punktu widzenia czasu trwania analizy, jest liczba w granicach od 1,5 do 4. Rys. 6. Wykres funkcji Doboru faz: stacjonarnej i ruchomej, najodpowiedniejszych do rozdzielania danej próbki, dokonuje si na podstawie empirycznie ustalonych reguB, nieco odmiennych w ró|nych rodzajach chromatografii. Do tego celu pomocne s tabele wBasno[ci no[ników, szeregów eluotropowych rozpuszczalników itp. Tabele takie mo|na znalez w poradnikach i kalendarzach chemicznych oraz w literaturze fachowej. Na przykBad w cytowanej monografii [1], zamieszczono tabele: "PrzykBady zestawieD faz stacjonarnych i ruchomych", "Ogólny schemat wyboru fazy ruchomej i nieruchomej w zale|no[ci od rodzaju chromatografowanej substancji", "Charakterystyka wybra- nych ciekBych faz stacjonarnych", "Charakterystyka wybranych no[ników ciekBych faz stacjonar- nych", itp. Niekiedy wykorzystuje si chromatografi bibuBow i cienkowarstwow jako techniki "zwiadowcze" w stosunku do chromatografii cieczowej i gazowej. III. APARATURA I ZASTOSOWANIA 1. Chromatografia gazowa Rysunek 7 przedstawia schemat typowego chromatografu gazowego. Rys. 7. Schemat budowy chromatografu gazowego. Z butli ci[nieniowej, faza ruchoma, któr najcz[ciej jest azot lub argon, pBynie przez regulator i miernik przepBywu do dozownika, a nastpnie przez kolumn i detektor, do atmosfery. Dozownik, kolumna i detektor s termostatowane nie zale|nie od siebie. CiekB lub gazow próbk wprowadza si do ukBadu przebijajc igB strzykawki membran dozownika; rzadziej stosowane s w tym celu zawory dozujce. W dozowniku próbka odparowuje i dalsz drog odbywa wraz ze strumieniem gazu no[nego. Spo[ród wielu detektorów stosowanych w chromatografach gazowych, jako najwa|- niejsze nale|y wymieni: detektor cieplno-przewodno[ciowy (zwany katarometrem), pBomienio- wo-jonizacyjny, pBomieniowo-fotometryczny, fotojonizacyjny, chemiluminescencyjny, termojono- wy, detektor wychwytu elektronów, detektor emisji atomowej. Czujnik katarometru (rys.8a), omywany gazem no[nym wypBywajcym z kolumny, stanowi jedno z ramion otwartego mostka Wheatstone'a. Na materiaB czujnika nadaj si takie metale (np. platyna, stop platyny z irydem), lub póBprzewodniki (termistory), których opór elektryczny silnie zale|y od temperatury. Ten typ detektora musi by termostatowany z dokBadno[ci co najmniej 0,1°C. Je[li z kolumny wypBywa tylko gaz no[ny, to warunki odprowadzania ciepBa z czujnika s ustalone, i, temperatura, a tym samym opór elektryczny czujnika, nie ulega zmianie. Przewodnictwo cieplne gazu zmieni si, gdy w eluacie pojawi si para substancji chromatografowanej. Czujnik osignie wówczas now temperatur równo- wagow, wynikajc ze zmienionych warunków odprowadzania ciepBa, a nowej temperaturze bdzie odpowiadaB inny opór czujnika. Rejestrujc opór czujnika jako funkcj czasu, otrzymuje si chromatogram. Palnik wodorowy, umieszczony midzy dwiema elektrodami (niekiedy obudowa palnika wykorzystywana jest jako jedna z elektrod), stanowi istotne skBadniki detektora plomieniowo- jonizacyjnego (rys.8b). "Wyciek" z kolumny, wodór i spr|one powietrze, mieszane s i spalane w takich warunkach, by w pBomieniu powstawaBy jony. Mierzonym sygnaBem jest prd jonowy, którego warto[ zale|y od skBadu spalanego gazu. Rys. 8. Schematy: a) detektora przewodnictwa cieplnego (katarometru), b) detektora pBomieniowo-jonizacyjnego. Je[li próbka zawiera zwizki znacznie ró|nice si temperaturami wrzenia, a kolumna pracuje w warunkach izotermicznych, wówczas pierwsze pojawiajce si pasmo jest wzgldnie wskie, a koDcowe pasma - bardzo szerokie (rys.9a). Wynikaj std trudno[ci w oznaczeniach ilo[ciowych, poniewa| pasma pocztkowe mog by nie caBkowicie rozdzielone, a w dodatku czas analizy jest dBugi. W takich przypadkach stosuje si tzw. programowanie temperatury kolumny. W typowych aparatach istnieje mo|liwo[ zaprogramowania sekwencji kilku liniowych odcinków narostu temperatury, z zadawanym wspóBczynnikiem szybko[ci zmian. Na przykBad, przedstawiony na rys.9b program zmiany temperatury, skBada si z trzech odcinków, z których pierwszy i trzeci s o staBej, ale ró|nej temperaturze. Postpujc w ten sposób, mo|na dobra nisk pocztkow temperatur, odpowiedni do rozdzielenia niskowrzcych skBadników, a koDcow temperatur - dostatecznie wysok, aby mo|na byBo wyeluowa wszystkie skBadniki próbki w racjonalnym czasie. Rys. 9. Chromatogram mieszaniny wykonany: a)w warunkach izotermicznych (temp. 60°C), b) w warunkach programowania temperatury wedBug podanego schematu (wg [1]) Chromatografia gazowa znajduje zastosowanie do rozdzielania zwizków o stosunkowo niskim ci|arze czsteczkowym (do ok. 500). Ograniczenie wynika z konieczno[ci odparowania zwizku bez spowodowania jego rozkBadu. Przyjmujc ten warunek jako kryterium, liczb zwi- zków mo|liwych do oznaczenia t metod szacuje si na ok. 150 000. W rzeczywisto[ci liczba ta jest wiksza, poniewa| w rachunku nie uwzgldniono takich mo|liwo[ci chromatografii gazowej, jak rozdzielanie mieszanin izotopowych czy L- i D-enancjomerów zwizków optycznie czynnych. Czas retencji bywa wykorzystywany do identyfikacji zwizków, ale daje to dobre wyniki tylko w obrbie szeregów homologicznych. Analiz jako[ciow wykonuje si sprzgajc chromatograf gazowy z innym aparatem, najcz[ciej ze spektrometrem masowym. Nale|y jednak podkre[li, |e do tego celu nadaje si ka|dy, wystarczajco czuBy aparat analityczny, po przystosowaniu go do pomiaru próbek gazowych. 2. Chromatografia cieczowa. Wysokosprawna cieczowa chromatografia kolumnowa zostaBa upowszechniona w poBowie lat siedemdziesitych i od tego czasu skutecznie konkuruje ze starsz nieco (1952 r.) chromatografi gazow pod wzgldem zdolno[ci rozdzielczej i czasu analizy, zachowujc przy tym zalety klasycznej chromatografii cieczowej, a mianowicie, mo|liwo[ rozdzielania zwizków o du|ym ci|arze czsteczkowym (do ok. 5000), nielotnych lub ulegajcych degradacji pod wpBywem temperatury oraz mo|liwo[ optymalnego dobrania fazy ruchomej. W chromatografii gazowej oddziaBywania skBadników próbki z faz ruchom (gazem no[nym) praktycznie nie zale| od rodzaju gazu i dlatego selektywno[ ukBadu mo|na polepszy zmieniajc jedynie faz stacjonarn. Natomiast, w chromatografii cieczowej, faza ruchoma odgrywa nawet wiksz rol, ni| faza stacjonarna. Znajduje to wyraz w konstrukcji chromato- grafu cieczowego (rys. 10). Typowy aparat zawiera bowiem co najmniej dwa zbiorniki z rozpusz- czalnikami (eluentami) i posiada mo|liwo[ programowania skBadu fazy ruchomej. Rys. 10. Schemat budowy chromatografii cieczowego SkBad fazy ruchomej mo|e by jednakowy podczas caBego procesu rozdzielania (elucja izokratyczna) lub zmienny (elucja gradientowa, rys. 11). Najprostszy sposób zmiany skBadu fazy ruchomej polega na stopniowym zwikszaniu ilo[ci jednego rozpuszczalnika (np. polarnego) - w drugim (niepolarnym). Pompa (lub zestaw pomp) wytwarza wysokie ci[nienie, zazwyczaj 5 do 15 MPa, niezbdne do przetBaczania fazy ruchomej przez kolumn i detektor. Po|dane jest, aby kolumna i detektor byBy termostatowane, poniewa| zmniejsza to poziom szumu w sygnale. Rys. 11. Chromatogram mieszaniny: a) elucja izokratyczna, b) elucja gradientowa. Linie przerywane obrazuj polarno[ fazy ruchomej (wg [1]) Jako najwa|niejsze detektory, stosowane w chromatografii cieczowej, nale|y wymieni: detektor refraktometryczny, absorpcji promieniowania UV, fluorescencyjny i detektory elektro- chemiczne (kulometryczne i polarograficzne*). {aden spo[ród detektorów dotychczas wypróbowanych w chromatografii cieczowej nie dorównuje pod wzgldem uniwersalno[ci - katarometrowi, a pod wzgldem czuBo[ci - detektorowi pBomieniowo-jonizacyjnemu. Na przykBad, refraktometr ró|nicowy - najbardziej uniwersalny z wymienionych - jest detektorem [rednio czuBym, a stosowany przy elucji gradientowej - zawodzi caBkowicie. PozostaBe wymienione detektory, nie s uniwersalne. Przy korzystaniu ze zjawiska absorpcji promieniowania UV, najkorzystniej jest mierzy caBe widmo jako funkcj czasu, co jest mo|liwe przy u|yciu detektorów typu diode-array**. Rejestrowany t metod chromatogram jest oczywi[cie wykresem przestrzennym, którego przekroje wzdBu| linii jednakowej dBugo[ci fali, daj chromatogramy w sensie takim, jak przed- stawiony na rys.2. Typow faz stacjonarn stanowi adsorbenty; najcz[ciej jest ni modyfikowany |el krzemionkowy, rzadziej tlenek glinu. Chromatografia cieczowa jest wic chromatografi adsorpcyjn, co jest zrozumiaBe, poniewa| realizowanie ekstrakcyjnego mechanizmu podziaBu wymagaBoby utrzymywania warstewki cieczy na no[niku, w strumieniu innej cieczy, w dodatku poruszajcej si pod zwikszonym ci[nieniem. * Zastosowanie polarografii do detekcji chromatograficznej jest zasBug polskiego uczonego, prof. W. Kemuli. ** Termin "diode-array" jeszcze nie ma oficjalnego odpowiednika w jzyku polskim. Jest to rodzaj obwodu scalonego, którego zasadnicz cz[ stanowi gsto upakowany zestaw fotodiod (ok. 400 diod na odcinku o dBugo[ci ok. 20 mm; wszystkie diody pracuj równocze[nie, przy czym ka|da dioda "obsBuguje" inn dBugo[ fali). 3. Chromatografia fluidalna Chromatografia fluidalna jest znana od 1962 r, a na szersz skal stosowana jest od lat 80-tych. W tym rodzaju chromatografii, faza ruchoma jest substancj w stanie nadkrytycznym (fluidalnym), czyli ma wBasno[ci po[rednie midzy gazem i ciecz. Najcz[ciej stosowan fluidaln faz ruchom jest dwutlenek wgla, dla którego wspóB- rzdne punktu krytycznego wynosz: T = 31°C, P = 7,29 MPa, a gsto[ w punkcie krytycznym jest równa 0,448 g/cm3. Schemat blokowy chromatografu fluidalnego jest podobny do schematów podanych na rys. 7 i 10, poniewa|, zale|nie od potrzeby, przewa|aj w nim cechy chromatografu gazowego lub cieczowego. Istotnym elementem konstrukcyjnym jest tzw. restryktor, zakBadany na wylot fazy ruchomej, i sBu|cy do utrzymania w kolumnie warunków nadkrytycznych (najprostszym restryktorem jest kapilara o [rednicy 5 do 15 fxm). Szczególne znaczenie chromatografii fluidalnej wynika z faktu, |e istniej zwizki (zalicza si do nich wiele lekarstw, pestycydów), które s za maBo lotne, jak na wymogi chromatografii gazowej, a w chromatografii cieczowej nie mog by wykryte z powodu niewystarczajcej czuBo[ci detektorów. W przypadku takich zwizków, rozwizaniem problemu jest chromatografia fluidalna, w której rozdziaB mo|na przeprowadzi, jak w aparacie cieczowym, a detekcj - jak w gazowym. 4. Chromatografia jonowymienna Chromatografia jonowymienna, z racji stanu skupienia fazy ruchomej, zalicza si do chromatografii cieczowej. Fazami stacjonarnymi s wymieniacze jonowe, których grupy jonowe, takie jak sulfonowe, karboksylowe, amoniowe, zwizane s z |elem, lub z polimerem. Aadunki tych grup równowa|one s przez jony przeciwnego znaku (przeciwjony), pochodzce z próbki lub z elektrolitu stanowicego skBadnik fazy ruchomej. Faza ruchoma jest zwykle wodnym roztworem buforu o ró|nym pH i o ró|nej sile jonowej. Gdy st|enie przeciwjonów w fazie ruchomej jest za du|e, to jony próbki za sBabo oddziaBuj z grupami jonowymi fazy stacjonarnej, i w rezultacie sBabo s zatrzymywane. W tym rodzaju chromatografii, programowanie siBy jonowej, peBni wic podobn rol, jak programo- wanie temperatury w chromatografii gazowej, czy polarno[ci eluentu w chromatografii HPLC. Chromatografia jonowymienna znajduje zastosowanie do rozdzielania zwizków dysocjujcych, o budowie jonowej, lub obdarzonych du|ym momentem dipolowym. Mo|na tu wymieni nastpujce grupy zwizków: aminokwasy, niektóre witaminy, wglowodany, barwniki. W wymienionych rodzajach chromatografii, zarówno wysoko[ piku, jak i jego powierz- chnia, s proprocjonalne do st|enia, co mo|na wykorzysta do przeprowadzenia analizy ilo[ciowej. Zazwyczaj wykonuje si j metod dodawania wzorca lub metod krzywej kalibracyjnej, postpujc analogicznie, jak we wszystkich metodach analitycznych, w których sygnaB jest liniowo zale|ny od st|enia. PrawidBowo wykonany chromatogram zawiera wszak|e informacje o wszystkich skBadni- kach próbki, co stanowi podstaw tzw. metody normalizacji wewntrznej. Polega ona na zsumowaniu powierzchni wszystkich pasm i obliczeniu procentowej zawarto[ci danego skBadnika. Metod t mo|na stosowa, gdy odpowiedz detektora na poszczególne skBadniki próbki zale|y tylko od ich st|enia, a nie od rodzaju. BIBLIOGRAFIA 1. Z. Witkiewicz, Podstawy chromatografii, WNT, Warszawa, 1992 OpracowaBa: M. Radomska 20. CHROMATOGRAFIA GAZOWA Wykonanie wiczenia Zadanie: Metod dodawania wzorca oznaczy zawarto[ jednego ze skBadników mieszaniny wglowodorów. Zidentyfikowa ten skBadnik wiedzc, |e czasy retencji analizowanych wglowodorów ukBadaj si w kolejno[ci ich temperatur wrzenia. Odczynniki: heksan (69°C), benzen (80,l°C), toluen (110,6°C), o-ksylen (144,5°C); (w nawiasach podano temperatury wrzenia); Aparatura: chromatograf gazowy GCHF 18.3. Wykonanie: 1. Poprosi prowadzcego o wBczenie chromatografu. PosBugujc si instrukcj obsBugi chromatografu*, ustawi nastpujce parametry pracy przyrzdu: ci[nienie gazu no[nego: 1,5 atm temperatura kolumny: 100°C temperatura dozownika: 180°C (regulator temp. w poBo|eniu "9") temperatura wylotu kolumny: 170°C (regulator temp. w poBo|eniu "9"). 2. Wykona chromatogram izotermiczny analizowanej próbki przy czuBo[ci detektora "8", wstrzykujc 10 µl próbki. Je[li czuBo[ byBa nieodpowiednia, nale|y j odpowiednio zmieni i powtórzy chromatogram. Ewentualnie, mo|na zmieni objto[ próbki. 2. Uzgodni z prowadzcym wykonanie chromatogramu z programowaniem temperatury. Ustawi nastpujce parametry pracy przyrzdu: temperatura startu: 60 C temperatura koDcowa: 120 C szybko[ narostu temperatury: 12/min. PozostaBe parametry pozostawi takie, jak przy pracy izotermicznej. Zarejestrowa chromatogram próbki. 4. Zmiesza 0,5 ml badanej próbki i 0,5 ml otrzymanego wzorca. Zmierzy chromatogram próbki z wzorcem w takich samych warunkach pracy przyrzdu, jakie stosowano podczas pomiaru próbki w p.3. Opracowanie wyników: Zidentyfikowa otrzymany do analizy wzorzec, wiedzc, |e czasy retencji skBadników mieszaniny ukBadaj si w kolejno[ci ich temperatur wrzenia. Na chromatogramach próbki i próbki z wzorcem, wykonanych w warunkach programowania temperatury, odnalez pasma odpowiadajce analizowanemu skBadnikowi. Wyznaczy powierzchni tych pasm, przybli|ajc je trójktami. Wyprowadzi wzór, który pozwoli z tych danych obliczy zawarto[ oznaczanego skBadnika w próbce (w procentach objto[ciowych). Do sprawozdania wpisa wynik obliczeD i doBczy chromatogramy. * Instrukcja obsBugi znajduje si w wyposa|eniu szafki. 30. CHROMATOGRAFIA CIECZOWA Wykonanie wiczenia Zadanie: Zidentyfikowa skBadniki próbki na podstawie czasów retencji wzorców. Wyznaczy liczb póBek teoretycznych kolumny. Odczynniki: roztwory wzorcowe wielopier[cieniowych wglowodorów aromatycznych (WWA) w mieszaninie heksan - dioksan (9:1), która stanowi faz ruchom Aparatura: chromatograf cieczowy KB 5101 Wykonanie: 1. Poprosi prowadzcego o wBczenie chromatografu. PosBugujc si instrukcj obsBugi chromatografii*, zmierzy prdko[ fazy ruchomej. Powinna ona wynosi ok. 0,5 ml/min. Je[li warto[ zmierzona ró|ni si wicej, ni| 20% od podanej, poprosi pracownika o dokonanie korekty pracy przyrzdu. 2. Zmierzy chromatogramy piciu roztworów wzorcowych, znajdujcych si w wyposa|eniu szafki, oraz analizowanej próbki. Roztwory wzorców wstrzykiwa w ilo[ci 2 µl, a próbki - 4 µl Pocztkow czuBo[ detektora ustawi na warto[ "0,16"; ewentualnie j zmieni, je[li oka|e si nieodpowiednia. Opracowanie wyników: Wyznaczy czasy retencji wzorców i skBadników próbki analizowanej. Na tej podstawie zidentyfikowa skBadniki próbki. Obliczy liczb póBek teoretycznych kolumny. Do sprawozdania wpisa wynik obliczeD i doBczy chromatogramy. * Instrukcja obsBugi znajduje si w wyposa|eniu szafki.

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Chromatografia gazowa
20 chromatografia gazowa
TOW Cz 1 wydruk( 11 11 Wysokosprawna chromatografia cieczowa HPLC i chromatografia gazowa GC
Chromatografia gazowa Spektrometria masowa
Chromatografia gazowa
Spektrometria mas sprzężona z chromatografią gazową (GC MS)
Chromatografia kolumnowa Instrukcja do cwiczenia
Liquid Chromatography Overview
Struktura chromatyny a powstawanie i naprawa uszkodzień DNA
plyta gazowa Whirpool AKT414NBAKT414NB
zakres materiału do chromatografii

więcej podobnych podstron