STOICYZM, EPIKUREIZM, SCEPTYCYZM
STOICYZM
Szkoła stoicka powstała bezpośrednio ze szkoły cyników.
Twórcy: Zenon z Kation, należał wcześniej do cyników. Chryzyp w roku 232 stanął na czele szkoły, opracował systematycznie poglądy stoików, bronił szkoły przed sceptykami, był świetnym logikiem.
Poglądy:
Metafizyka: Materialistyczny monizm (istnieje tylko materia)
bogowie i cnoty są materialne. W sporze o uniwersalia zajęli stanowisko nominalistyczne (pojęcia ogólne są wytworami mowy).
Analogicznie do Arystotelesa wyróżniali dwa pierwiastki wszechświata: czynny (coś jak forma Arystotelesa) i bierny (zwykła materia)
w przeciwieństwie do Stagiryty jednak pierwiastek czynny uważali również za pewien rodzaj materii, tyle że bardziej subtelny od zwykłej (pneuma
tchnienie). Pneuma występuje we wszystkich ciała, wprowadzając je w ruch toniczny (polegający na napięciu materii)
ciała martwe różnią się od żywych jedynie natężeniem tego ruchu. Byli więc hilozoistami
ruch uważali za wewnętrzną własność materii. Byli finalistami, świat jednak dążył, według nich, do określonego celu nie dzięki zewnętrznej sile, lecz przez logos tkwiący wewnątrz materii, będący taką samą jej własnością jak pneuma.
Panteizm: świat jest boskiej natury, boska jest pneuma.
Wieczny powrót: Okres różnicowania się pramaterii
okres degeneracji (pożar świata). Celem wszechświata są istoty rozumne
bogowie i ludzie.

Etyka: Dwie są drogi do szczęścia: opanować świat albo wyrzec się go. Dla człowieka dostępna jest tylko ta druga droga: aby wszystko mieć, trzeba się wszystkiego wyrzec. Wyrzekając się wszystkiego, należy żyć tylko dla cnoty, bo cnota oznacza niezależność i szczęście.
Żyć powinno się zgodnie z naturą, tzn. dostosować się do ogólnej harmonii. Żyć zgodnie z naturą to żyć cnotliwie. Mimo, że świat jest zdeterminowany to żyjąc cnotliwie jest się wolnym, ponieważ wolny jest ten, kto działa zgodnie ze swoją naturą.
Cnota jest jedna i niepodzielna: nie ma różnicy między męstwem a sprawiedliwością. Wszystko poza cnotą i złem (przeciwieństwem cnoty: życiem niezgodnie ze swoją naturą
afektami, działającymi przeciw rozumowi) jest obojętne. Wśród rzeczy obojętnych można jednak wyróżnić rzeczy godne wyboru
proegmena - (duchowe, cielesne i zewnętrzne; ich wartość jest względna) i godne odrzucenia. Proegmena nie zasługują na dążenie, lecz jedynie na zaakceptowanie.
Wyrzeczenie się zła, czyli afektów (do których zalicza się również smutek z powodu cudzego zła, czyli współczucie) to apatia, która powinna charakteryzować mędrca.
Stoicy jeszcze przed Kantem zwracali uwagę na znaczenie intencji czynu dla osądzenia czy jest on moralny czy nie.
Podobnie jak przyrodę, społeczeństwo traktowali jako organiczny zespół. Byli kosmopolitami, chcieli zniesienia granic państwowych.
Po raz pierwszy użyli terminu logika (nauka o logosie). Byli sensualistami
uważali wiedzę za zmianę jaką świat dokonuje w duszy; pojęcia podzielili na naturalne i zdobywane na drodze refleksji.
Sądy kataleptyczne
kryterium prawdy, sądy którym niepodobna odmówić prawdziwości (sąd pojmowany jako akt uznania).
Stoa przeszła przez 3 okresy: wczesny, średni i późny (Seneka, Epiktet, Marek Aureliusz)
"Wszyscy dziś nosimy żałobę po Marku Aureliuszu jak gdyby umarł wczoraj. Z nim razem bowiem po raz pierwszy i ostatni w dziejach rządziła filozofia"

EPIKUREIZM
Twórca: Epikur, filozof z ogrodów.
Etyka: Szczęście jest największym dobrem. Polega na braku cierpienia, gdyż człowiek ze swej natury jest szczęśliwy (życie jest radością). Życie jest tylko chwilą, dlatego dobra trzeba spożytkować jak najprędzej.
Oprócz szczęścia wynikającego z braku cierpienia, osiągnąć można jeszcze szczęście dawane przez doczesne przyjemności
wtedy jednak trzeba zdać się na ślepy los. W przypadku jednak, gdy zamierzenia nasze nie zostaną zrealizowane pojawia się cierpienie (a i sama realizacja przyjemności pozytywnych związana jest z cierpieniem). Zatem tylko człowiek odczuwający przyjemność negatywną (wynikającą z samej egzystencji) jest wolny od cierpienia. Właściwym zatem celem życia człowieka jest unikanie cierpienia, czyli wyzbycie się naturalnego instynktu którzy każe zabiegać o każdą możliwą przyjemność. Wśród przyjemności nie ma jakościowego rozróżnienia
są tylko przyjemności mniej lub bardziej przyjemne. Sam Epikur jednak, zalecał życie szlachetne i subtelne, szerzył kult przyjaźni i uważał, że zabiegać należy przede wszystkim o przyjemności duchowe.
Cnota sama przez się nie jest celem życia, lecz jedynie środkiem do szczęścia. Przyjaźń też wynika tylko z egoizmu
Epikur zajmował się nauką, aby wyzwolić rozum od niepotrzebnych lęków i doświadczyć pełniejszego szczęścia.
Fizyka: Mechanistyczna i materialistyczna koncepcja przyrody, własności zmysłowe wynikają tylko z odpowiedniego ustawienia atomów (stanowisko bardziej skrajne od demokrytejskiego). Cały ruch jest zdeterminowany, jednak atomy w locie mogą odchylać się w pewnych niewielkich granicach (miejsce dla wolności woli).
Bogowie nie mają wpływu na losy świata, bo nie są z nim związani
nie należy się więc ich lękać. Powinni za to stanowić wzór dla człowieka w nieustannym dążeniu do przyjemności.
Dusze pojmował materialistycznie, jako pewien rodzaj płynu wypełniającego ciało. Dusza jest zniczczalna, jednak "śmierć nas nic nie obchodzi, bo dobro i zło jest tam gdzie możemy coś odczuwać zmysłami, śmierć zaś jest końcem zmysłowego odczuwania". Poczwórne lekarstwo Epikura usuwa lęk przed 1)nieszczęściem 2) cierpieniem 3) bogiem 4)śmiercią: 1) radość łatwa jest do zdobycia, jeśli człowiek żyje rozumnie 2) cierpienie łatwe jest do zniesienia, bo gdy jest silne to trwa krótko, gdy zaś trwa długo to jest słabe; poza tym to nie cierpienie lecz lęk przed nim dokucza ludziom 3)bogów nie ma się co lękać bo nie mają wpływu na ludzi 4) "dopóki jesteśmy, nie ma śmierci, a kiedy jest śmierć, nas już nie ma.
Człowiek jest zdany na siebie i sam odpowiada za własne szczęście.
Teoria poznania: sensualizm. Bezpośrednie wrażenie jest nieomylne, błąd wynika jedynie z niepoprawnego sądu. Dlaczego te same przedmioty tworzą w ludziach różne wrażenia? Bo poznanie odbywa się przez odrywanie od przedmiotów podobizn, które wpadają następnie do ludzkich zmysłów. W czasie drogi od przedmiotu poznawania do podmiotu poznającego podobizny zmieniają się i zderzają z innymi podobiznami. Do tego narządy zmysłu nie przepuszczają wszystkich podobizn.
Na upowszechnienie epikureizmu w Rzymie duże znaczenie miał poemat Lukrecjusza.

SCEPTYCY
Sceptycy wszystkich pozostałych filozofów nazywali dogmatykami (filozofami twierdzącymi), siebie zaś wstrzymującymi się od sądu, szukającymi lub rozpatrującymi.
Twórca szkoły: Pirron. Sceptycyzm rozwinął się także w Akademii (szkole Platona)
Poglądy
Wychodząc od etyki, szczęście dla sceptyków to spokój, uświadamiając sobie zaś, że żadnej kwestii nie możemy rozstrzygnąć osiągamy spokój. Na etykę powoływał się Pirron, jego kontynuatorzy rozwinęli głównie nurty epistemologiczne sceptycyzmu.
1. Przyczyny zjawisk, w przeciwieństwie do samych zjawisk (np. że czuje jakiś zapach) są nam nieznane.
2. Głównym celem swej krytyki uczynili izostenię (równosilność) sądów
teza i jej antyteza są równie prawdopodobne
3. Twierdzenie może być pewne albo bezpośrednio albo pośrednio (wspierając je na innych twierdzeniach): I) bezpośredniej pewności jednak nie ma wobec rozbieżności różnych sądów, nie możemy jej osiągnąć ani przez postrzeżenia, ani przez pojęcia II) pośredniej pewności nie ma, gdyż nie istnieją twierdzenia bezpośrednio pewne (I). Pośr. pewności nie zyskamy na drodze ani indukcji ani dedukcji.
4. 10 sceptyckich tropów przeciw poznaniu zmysłowemu
A) te same rzeczy są różnie postrzegane przez różne gatunki
B) nie ma powodu dawać pierwszeństwa człowiekowi
C) rzeczy są różnie postrzegane przez różne zmysły
D) te same zmysły różnie postrzegają, zależnie od subiektywnych warunków postrzegającego
E) ta sama rzecz jest różnie postrzegana zależnie od położenia i odległości
F) żadna rzecz nie może być postrzegana w czystości, bo między przedmiotem a podmiotem istnieje środowisko
G) postrzeganie rzeczy zależy od tego w jakiej występują ilości i w jakim układzie
H) rzeczy postrzegane są inaczej zależnie od tego czy już przedtem i jak często były postrzegane
I) postrzeżenia zależą od natury przedmiotu i podmiotu
J) sąd zależy od wychowania, obyczajów, przekonań
Tropy dają się sprowadzić do względności postrzeżeń.
5. Przeciw poznaniu ogólnemu (przez pojęcia).
Gatunek, obejmujący wszystkie przedmioty nie istnieje, gdyż musiałby posiadać własności wszystkich przedmiotów, które obejmuje (np.. gatunek trójkąt musiałby być jednocześnie prosto-, ostro- i rozwartokątny)
6. Tropy przeciw dedukcji:
Dowodząc prawdziwość jakiegoś twierdzenia, albo poprzestaje na jakiejś nieuzasadnionej przesłance albo mój dowód brnie w nieskończoność. Poza tym w każdym sądzie popełniam błędne koło, bo konkluzja jest zawarta w przesłance (np. ze zdania ęwszyscy są śmiertelnił wnoszę ęjestem śmiertelnył
ale w pojęciu ęwszyscył już zawarte jest pojęcie ęjał tak więc dowód nie ma sensu)
7. Przeciw indukcji: może być zupełna (musielibyśmy iść w nieskończoność) albo niezupełna
ale wtedy jeden przypadek może obalić całe rozumowanie.
8. Krytyka prawdy: dla poznania prawdy musimy zastosować pewne kryterium, aby uzasadnić to kryterium musimy powołać się na kolejne i tak w nieskończoność
9. Krytyka teologii:
A) w kwestiach teologicznych panuje zbyt duża rozbieżność zdań
B) pojęcie Boga jest wewnętrznie sprzeczne, cec**ją go bowiem doskonałość -> nieograniczoność -> nieruchomość -> bezduszność -> niedoskonałość (w teorii hilozoistycznej gdzie dusza <=> ruch).
C) Trudności logiczne niesie ze sobą pojęcie opatrzności: bo albo bóg roztacza opiekę tylko nad niektórymi istotami (co byłoby niesprawiedliwe, a więc niezgodne z definicją bóstwa) albo
nad wszystkimi. Powszechną opatrzność bóg roztaczać: I) chce i może II) może, ale nie chce III) chce, ale nie może IV) nie chce i nie może. Alternatywa II) jest niezgodna z postulatem o dobroci bóstwa, III) z postulatem o wszechmocy IV) z postulatem o wszechmocy i z postulatem o dobroci, I) zaś niezgodny z powszechnym doświadczeniem (istnienie zła)
10. Krytyka fizyki:
A) rozbieżność poglądów: przyjmując tylko jedną z koncepcji materii musielibyśmy się posługiwać jakimś kryterium (patrz: krytyka prawdy)
B) sprzeczność pojęcia przyczyny: przyczyna musi być albo I) wcześniejsza od zjawiska albo II) równoczesna ze zjawiskiem albo III) późniejsza od zjawiska. Gdyby I) to nie mogłoby być łączności między zjawiskiem a jego przyczyną (istnieje przyczyna
nie ma skutku, istnieje skutek
nie ma przyczyny); nie może być II) bo nie można wytwarzać czegoś co już istnieje, oczywiście nierealne jest również III). Dalej: nie można również zaprzeczyć, że pojęcie przyczyny nie istnieje, bo prowadziłoby to do absurdu. Trzeba się więc wstrzymać od sądu.
11. Krytyka etyki: relatywizm pojęcia dobra (dla każdego dobro oznacza co innego) i rozbieżność poglądów.
12. Człowiek jednak musi jakoś żyć i coś myśleć, dlatego w filozofii praktycznej sceptycy kierowali się probabilizmem
chociaż żaden sąd nie jest pewny, niektóre są prawdopodobne.