3543304324

wszystkich do swojego tańca (danse macabre). Nauczyciel zadaje pytanie o dominantę kompozycyjną filmu: może nią być gra Błocka w szachy ze Śmiercią o życie lub/i kontrast w doborze postaci: Błock - Jens, malarz - Jof, Mia i Jof - kowal Plog i jego wiarołomna żona. Topos wędrówki rycerza i jego giermka (por. Don Kichota i Sancho Pansę) wyznacza także ramy kompozycyjne dzieła.

Praca w grupach z filmem i słownikami. Przechodzimy do wyodrębnienia i zinterpretowania symboli i alegorii. Zwracamy uwagę na sceny w wiosce, w karczmie, w kościele, na zamku Błocka, wspólny posiłek na polanie, pochód ze Śmiercią:

■    motyw wędrówki : służy prezentacji świata i zróżnicowanych postaw bohaterów wobec rzeczywistości realnej i transcendentnej. Rycerz i giermek oraz rodzina kuglarzy wędrują przez średniowieczną Szwecję, ogarniętą zarazą, nękaną głodem i nędzą. Są świadkami okrutnych pochodów biczowników prowadzonych przez bezwzględnych kaznodziejów, gwałtów i palenia niewinnych kobiet na stosie. Spotykają ludzi przepełnionych strachem przed śmiercią, niszczących siebie i innych. Wędrówka obrazuje świat zbliżający się do zagłady, pełen przemocy, agresji i nienawiści, wyrażających zagubienie ideowe i egzystencjalne człowieka tamtej epoki, ale także współczesnego, co sugerował reżyser w komentarzu po premierze, porównując realia filmowe z dwudziestowiecznym strachem przed nuklearną katastrofą. Na poziomie doświadczeń jednostkowych wędrówka nabiera znaczenia duchowo-metafizycznego. Dla pełnego smutku i goryczy Błocka, wracającego z wypraw krzyżowych i przeżywającego głęboki kryzys wiary jest to podróż w głąb samego siebie z pytaniami o sens i cel życia i śmierci, istotę Boga i jego związek z cierpieniem i złem na ziemi (problem teodycei). Z kolei Jof i Mia wykorzystują życie-wędrówkę, by służyć ludziom swą sztuką, nieść radość, pociechę i nadzieję. Nie filozofują, cieszą się życiem. Sił dodaje im wzajemna miłość, dobroć i prosta wiara niewymagająca wiedzy.

■    Rycerz i jego giermek : dobrani na zasadzie kontrastu wcielają antytetyczne pierwiastki : rozum i emocje; rygor i żywioł; ascezę i witalność. Błocka dręczą metafizyczne i egzystencjalne rozterki. Czuje wewnętrzną pustkę, której nie wypełni ani miłość ani wiara. Doświadczenia krucjat, obnażających nędzę ludzkiej natury i nieosiągalność Boga, doprowadziły go do zakwestionowania sensu i celowości życia. Nie chce jednak umierać, zanim nie dowie się, czy jest i kim jest Bóg. Dlatego kieruje swe pytania do Śmierci, o której niewątpliwej obecności przekonuje się każdego dnia swej wędrówki. Ta jednak uporczywie milczy. Rycerz potrzebuje dowodu: „ Chcę wiedzieć - nie wierzyć, nie chcę gubić się w przypuszczeniach (...) Chcę, by Bóg wyciągnął ku mnie ramiona, by objawił mi się osobiście, by do mnie przemówił." Bóg także milczy. Nawet Śmierć dopuszcza możliwość jego nieistnienia („ Być może, że tam rzeczywiście nikogo nie ma."). W swych poszukiwaniach Boga zwraca się więc Błock do szatana, chcąc go ujrzeć w oczach palonej na stosie dziewczyny. Widzi tam tylko pusty, obezwładniający strach. Rycerz nie uzyska żadnych odpowiedzi na dręczące go wątpliwości, nie przestanie jednak pytać...dając tym dowód swej niepokory i niezgody na nieludzki świat. Przypomina współczesnego człowieka, któremu wiara nie wystarcza, by ogarnąć sens swej egzystencji. Sam reżyser, przyznając się do związków z bohaterem, wyznawał: „ żyłem wtedy z zanikającymi resztkami dziecięcej pobożności, kompletnie naiwnego wyobrażenia o tym, co można by określić mianem pozaziemskiego zbawienia". Inną drogą podąża Jons, który żyje bez złudzeń i dociekań. Wiedziony prostą chłopską intuicją, zmysłem obserwacji oraz doświadczeniem dziesięcioletniej tułaczki po świecie ze swym panem stara się przejść przez życie bez kolizji z prawem boskim i ludzkim, zachowując jednak