3685665819

14 Renata Pęciak

w jego działalności przemysłowej, ale również posłużyły jako wzorzec konstruowania logicznego rozumowania⁹. Życie międzynarodowego handlowca, jakie prowadził ojciec Jeana-Baptiste’a, bardzo wcześnie wprowadziło syna w świat interesów. Odkrywane przez młodego Saya dziedziny produkcji i handlu, ograniczane były wówczas nadmiernymi restrykcjami hamującymi rozwój i wdrażanie innowacji technicznych.

W wyniku bankructwa przedsięwzięcia ojca, rodzina Sayów przeprowadziła się do Paryża, gdzie młody Say pracował jako subiekt w domu handlowym. W wieku dziewiętnastu lat wyjechał wraz z bratem Leonem do Anglii, by tam kontynuować edukację. Bezpośrednie obserwacje ekspansji rewolucji przemysłowej na gruncie angielskim, a także wpływ industrializmu na gospodarkę brytyjską, stały się fundamentalnym elementem późniejszych teorii Saya. Bez względu na skutki kryzysów, których był świadkiem w ciągu swojego życia, nigdy nie stracił wiary w rozwój przemysłowy; wiary zaszczepionej właśnie podczas swojego pierwszego pobytu w Anglii¹⁰.

Po powrocie do Paryża tradycja rodzinna skierowała go na drogę handlu i przemysłu^{1 2}. Znalazł zatrudnienie jako urzędnik towarzystwa ubezpieczeniowego, którym zarządzał genewski finansista, żyrondysta, przyszły minister finansów, Etienne Claviere. W bibliotece Claviere'a znalazł Say najpoważniejsze wówczas dzieło z dziedziny ekonomii - „Badanie nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” Adama Smitha¹². Pozostając pod silnym wpływem pracy, sprowadził z Anglii własny egzemplarz „Bogactwa narodów”, który towarzyszył mu do końca życia¹³, a na marginesach którego nakreślił własne spostrzeżenia oraz uwagi krytyczne. Dzieło Smitha odkryło prawdziwe powołanie Saya, stając się dla niego inspiracją oraz przewodnikiem po meandrach nauki, której był współtwórcą.

Jean-Baptiste zafascynowany literaturą piękną odwiedzał salon literacki Madame de Helvetius, zwany Societe d’Auteuil, w którym eminentnymi postaciami byli Antonie Louis Claude Destutt de Trący oraz Annę Robert Jacąues

1

⁹    Ch. Compte: Notice historiąue. W: J.-B. Say: Cours complet..., s. I.

¹⁰    Nouveau dictionnaire d’economie politiąue. T. 2. Red. L. Say, J. Chailley. Guillaumine et C^IE, Paris 1900, s. 783-784; E.L. Forget: Op. cit.. s. 13.

2

   J.-B. Say: Traktat o ekonomii politycznej. PWN, Kraków 1960, s. 62.

¹²    A. Clement: Nota biograficzna o J.-B. Sayu. W: J.-B. Say: Traktat..., s. 8. Według innych źródeł Say po raz pierwszy zapoznał się z „Bogactwem narodów” Smitha jeszcze podczas swojego pobytu w Anglii - M.M. Salort. Y. Katan: Les economistes classiąues d’A. Smith a Ricardo, deJ.S. Mili a K. Marx. Hatier. Paris 1988, s. 120.

¹³    Say nabył egzemplarz „Bogactwa narodów” w 1789 r. Po jego śmierci egzemplarz, znalazł się najpierw w rękach jego syna - Horace'ego, a następnie w nuka Leona, który przekazał dzieło wraz ze wszystkimi uwagami naniesionymi przez ekonomistę Bibliotece Instytutu Francuskiego, gdzie do dnia dzisiejszego stanow i jedną z pereł archiw um.