3685665856

WYKŁADY

Wykazano również znamienny wzrost stężeń MMP-9 i TIMP-1 we krwi chorych na raka żołądka, trzustki, jelita grubego oraz obniżone stężenia MMP-2 i TIMP-2 w surowicy chorych na raka żołądka i jelita grubego. Stwierdzono, że MMPs mogą mieć znaczenie diagnostyczne jako markery nowotworowe. Pole powierzchni pod krzywą ROC (AUC) dla MMP-9 było wyższe niż CEA w raku przełyku. Inhibitory metaloproteinaz wykazały się również większą mocą diagnostyczną różnicowania między chorobą nowotworową a osobami zdrowymi. AUC dla TIMP-1 było wyższe niż CEA w raku żołądka; w raku jelita grubego i trzustki - wyższe niż dla CEA i CA 19-9, zaś dla TIMP-2 - wyższe niż dla CEA i SCC u chorych na raka przełyku. Podwyższone stężenia metaloproteinaz i ich inhibitorów mogą mieć także znaczenie rokownicze przeżycia chorych na nowotwory złośliwe. Zwiększone stężenie MMP-9 w surowicy okazało się niezależnym, niekorzystnym czynnikiem prognostycznym przeżycia chorych na raka trzustki. Chorzy na raka żołądka, u których obserwowano wyższe stężenia TIMP-1 w osoczu, mieli znamiennie krótszy czas przeżycia. Przedstawione wyniki sugerują użyteczność oznaczania MMPs i TIMPs jako markerów przydatnych w monitorowaniu i prognozowaniu przebiegu chorób nowotworowych.

XI. PROBLEM NIESPÓJNOŚCI WYNIKÓW BADAŃ LABORATORYJNYCH W ENDOKRYNOLOGII

Trudności w diagnostyce zespołu Cushinga Tomasz Bednarczuk

Zespół Cushinga (ZC) jest zespołem różnorodnych objawów klinicznych związanych z nadmiarem glikokortykosteroidów (GKS). ZC ma najczęściej podłoże jatrogenne i wynika z długotrwałej terapii GKS. Endogenny ZC wynika z nadmiernego wydzielania kortyzolu przez korę nadnerczy i może być spowodowany przez nadmiar ACTH (ACTH-zależny ZC, najczęściej związany z guzem przysadki wydzielającym ACTH lub znacznie rzadziej z ektopowym wydzielaniem ACTH) lub występować niezależnie od ACTH (ACTH-niezależny ZC w przebiegu najczęściej guza nadnercza). Endogenny ZC występuje bardzo rzadko (zapadalność ok. 1-10 przypadków/mln/rok), ale nawet w łagodnej postaci, nieleczonyZC istotnie zwiększa umieralność w porównaniu z ogólna populacją. Stąd ZC należy uwzględnić w diagnostyce różnicowej różnych częstych chorób, takich jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca lub osteoporoza. Niestety nie istnieje pojedynczy test przesiewowy potwierdzający lub wykluczający ZC. Za podstawowe badania przesiewowe w kierunku ZC uznaje się: (i) test hamowania 1 mg deksametazonu (DXM), (ii) dobowe wydalanie wolnego kortyzolu, (iii) oznaczenie stężenia kortyzolu w surowicy (lub wolnego kortyzolu w ślinie) późnym wieczorem. Jednakże interpretacja wyników musi uwzględnić obraz kliniczny oraz możliwość wyników fałszywie dodatnich lub ujemnych. W przypadku łagodnej hiperkortyzole-mii, konieczna jest nieraz obserwacja objawów klinicznych i wykonanie wielu badań. Dodatkowym utrudnieniem jest .zespół pseudo-Cushinga"; jest to stany nadmiernej aktywacji osi podwzgórze-przysadka i czynnościowej hiperkortyzolemii z towarzyszącymi czasami cechami klinicznymi ZC (np. dążą, depresja, alkoholizm, otyłość olbrzymia, źle wyrównana metabolicznie cukrzyca, jadłowstręt psychiczny).

Chromogranina A (CgA) - wpływ różnych czynników in vivo, In vitro oraz współistniejących chorób na jej stężenie we krwi Piotr Glinicki

Chromogranina A (CgA) jest kwaśną giikoproteiną, należącą do rodziny białek określanych jako chromograniny / sekretograniny. Występuję ona w prawidłowych i zmienionych chorobowo komórkach neuroendokryn-nych. Jest ona wydzielana do krążenia na drodze egzocytozy i może być oznaczana jako, tzw. krążący marker nowotworowy, w tym przede wszystkim jako niespecyficzny marker guzów neuroendokrynnych (NET). Czułość CgA w tych guzach wg różnych autorów waha się 10 -100%, specyficzność 60 -100%.

CgA jest stabilnym białkiem (cykle rozmrażania / zamrażania nie uszkadzają cząsteczki) i może być długo przechowywana (-25°C). Wykazuje zmienność dobową (20-25%), wyższe stężenia obserwuje się późnym popołudniem i w nocy. Do tej pory uważano, iż stężenie CgA nie zależy od płci, jednak w jednej z ostatnich prac autorzy zaobserwowali wyższe stężenia u kobiet niż u mężczyzn. Wyższe stężenia CgA obserwuje się w osoczu (EDTA, heparynowe) niż w surowicy. Po posiłku stężenie CgA może wzrosnąć o 20-30%.

Liczne czynniki in vivo, in vitro i stany chorobowe mogą wpływać na stężenie CgA. Wysokie stężenia CgA poza guzami NET obserwuje się w przewlekłym atroficznym zapaleniu błony śluzowej żołądka typu A (ga-stritis atrophicans), w niewydolności nerek (eGFR < 30 ml/min/1,73mP), reumatoidalnym zapaleniu stawów przebiegającym z wysokim stężeniem czynnika RF w klasie IgM i w raku prostaty. Pośród innych różnych chorób lub stanów patologicznych i fizjologicznych w których stężenie CgA może być umiarkowanie podwyższone wymienia się najczęściej: niespecyficzne zapalenia błony śluzowej jelita (colitis ulcerosa, choroba Leśniowskiego-Crohna), upośledzenie funkcji wątroby (np. marskość), nadczynność tarczycy, ostre zespoły wieńcowe i nadciśnienie tętnicze, chorobę obturacyjną płuc, zespół jelita wrażliwego, chorobę Parkinsona, ciążę. Wśród leków które mogą wpływać znacząco na stężenie CgA wymienia się przede wszystkim leki z grupy inhibitorów pompy protonowej (np. omeprazol, pantoprazol, lansoprazol), inhibitorów receptorów histaminowych typu H₃ (np. ranitydyna), chemioterapeutyki (np. strepto-zotocyna), oraz glikokortykoidy.

W celu prawidłowego rozpoznania guza neuroendokrynnego, a następnie monitorowania skutków leczenia niezbędne jest uwzględnienie wszystkich wymienionych czynników mogących mieć wpływ na stężenie chromograniny A we krwi.

Wpływ wysokocząsteczkowych izoform hormonów na wynik oznaczenia diagnostycznego Zbigniew Bartoszewicz

Stężenie zdecydowanej większości hormonów jest oznaczane metodami immunochemicznymi. Na wynik pomiaru wpływają czynniki związane z użytą metodą takie jak stosowane przeciwciała, analogi, sposób wprowadzania znaczników i ich detekcji oraz standaryzacją reakcji wieloetapowych. Rzadko zdajemy sobie sprawę z tego, że istotne różnice w wynikach mogą być spowodowane heterogennością hormonów, których stężenia oznaczamy, co w szczególnych przypadkach może prowadzić do niezgodności pomiędzy uzyskanymi wynikami a stanem klinicznym pacjenta i skutkować nieprawidłowym wyborem metody leczenia. Heterogenność hormonów, w szczególności hormonów białkowych związana jest z ich modyfikacjami posttranslacyjnymi (PTM -ang. posltranslational modilicalionś). PTM prowadzą do powstawania różnych form tego samego hormonu: izoform wysokocząsteczkowych, niskocząsteczkowych oraz izoform o ciężarze podobnym do podstawowej izoformy monomerycznej ale o zmodyfikowanym składzie chemicznym. Dodatkowo niektóre geny kodujące w czasie obróbki mRNA mogą podlegać procesowi pomijania egzonu (ang. exon skipping), w wyniku którego powstają krótsze izoformy danego białka. Zdecydowana większość oznaczeń hormonalnych wykonywana jest z surowicy lub osocza krwi obwodowej, w których występują związki swoiście lub w sposób nieswoisty wiążące się z hormonami. Część hormonów ma również naturalną tendencję do agregacji tworząc dimery, oligomery i multimery. Powstałe izoformy wysokocząsteczkowe w różnym stopniu są rozpoznawalne przez przeciwciała użyte w teście immunochemicz-nym, co w konsekwencji prowadzi do uzyskania różnych wyników dla tej samej próbki pacjenta w zależności od rodzaju użytego testu. Udział izoform wysokocząsteczkowych w całkowitej puli izoform danego hormonu może być dominujący i one same mogą stanowić użyteczne markery diagnostyczne (np. wysokocząsteczkowa adiponektyna). Często izoformy wysokocząsteczkowe hormonów powstają w wyniki oddziaływań z krążącymi we krwi przeciwciałami. U części pacjentów z hiperprolakty-nemią występuje izoforma prolaktyny wysokocząsteczkowej - tzw. ma-kroprolaktyna, która poza prolaktyną monomeryczną zawiera izoformę glikozylowaną, przeciwciała przeciwprolaktynowe oraz prawdopodobnie rozpuszczalny fragment receptora dla prolaktyny. Dla surowic zawierających makroprolaktynę wyniki pomiaru stężeń prolaktyny w tej samej próbce pacjenta mogą różnić się nawet 5-krotnie ze względu na inne powinowactwo używanych w testach przeciwciał do cząsteczki makro-prolaktyny. Tworzenie się izoform wysokocząsteczkowych na skutek oddziaływań z przeciwciałami występuje również dla innych hormonów np. gonadotropin (LH i FSH), insuliny i jest szczególnie częste w sytuacjach, gdy w krwiobiegu występuje wysokie stężenie przeciwciał np. w chorobach autoimmunologicznych, w stanach zapalnych, podczas stosowania terapii przeciwciałami oraz u pacjentów po długotrwałym kontakcie z alergenami roślinnymi i zwierzęcymi. Wysokocząsteczkowe izoformy immunokompleksu hormon białkowy-przeciwciało mogą w istotny