Małe jednostki zazwyczaj nie stosują sformalizowanych procedur kontroli wewnętrznej, które często nie są wyodrębnione jak i nie stosują formalnego procesu szacowania ryzyka. Sytuacja ta wyrażająca się w braku lub małej skuteczności kontroli wewnętrznej uzasadnia znaczące ograniczenia badania kontroli wewnętrznej i oparcia się na pogłębionych badaniach wiarygodności sald i grup transakcji.
Zasadne jest zatem odstąpienie od badania zgodności w niektórych małych jednostkach przy jednoczesnym założeniu, że ryzyko kontroli jest wysokie, jeżeli:
• środowisko kontroli jest niesprzyjające, przeprowadzone dotychczas badania wskazują, że kontrola wewnętrzna jest mało skuteczna,
• liczba transakcji typowych danego rodzaju nie jest znacząca,
• jednostka jest badana przez podmiot uprawniony po raz pierwszy, w związku z czym znajomość jej przez biegłego jest mała.
Oczywistym jest, że rezygnacja z badań procedur kontroli wewnętrznej jak i przeprowadzonych testów zgodności wiąże się z koniecznością uznania ryzyka kontroli za wysokie, przyjęciem dla wyliczeń poziomu istotności wielkości z dolnych przedziałów jak i koniecznością przeprowadzenia pogłębionych procedur badań wiarygodności (bardzo często metod badania pełnego).
Za małą jednostkę uznaje się podmiot, w którym:
• następuje koncentracja funkcji właścicielskich i kierowniczych w ręku niewielu osób (lub często jednej osoby) oraz
• następuje jedno z kilku poniższych zjawisk:
• nieliczne źródła dochodu,
• prosta ewidencja księgowa,
• nieliczne kontrole wewnętrzne przy jednoczesnej możliwości dochodzenia tych kontroli przez kierownictwa.
Jako dodatkowe kryterium dla potrzeb wyróżnienia małych jednostek można przyjąć zapisy art. 50 pkt 2 Ustawy o Rachunkowości dotyczące jednostek, które mogą sporządzać sprawozdania uproszczone, tj. jednostek spełniających dwie z trzech wymienionych wielkości:
• średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełny etat nie więcej niż 50 osób,
• suma aktywów bilansowych na koncie poprzedniego roku w walucie polskiej nie przekroczyła równowartości 2 min Euro,
• przychody netto ze sprzedaży produktów i towarów oraz operacji finansowych w walucie polskiej nie przekroczyły równowartości 4 min Euro.
4