6878601264

Styl Lalki, tak łatwo, niezauważalnie przechodzący z bezstronnej rejestracji, zbudowanej na wzorach naukowego opisu, do narracji baśniowej czy humorystycznej, został wypracowany w szkole felietonistvcznej, uzupełnionej o studia socjologiczne. Osiągnięta w ten sposób a zadokumentowana w notatkach o kompozycji świadomość teoretycznoliteracka autora pozwalała mu na nawiązywanie kontaktu z odbiorcą i dyskretne sterowanie jego wyobrażeniami o rzeczywistości. Nie tylko atrakcyjna fabuła zapewniła powieści poczytność, lecz i język - poprawny gramatycznie, ale codzienny, bliski każdemu czytelnikowi; obrazowy, ale precyzyjnie nazywający rzeczy i zjawiska.

Odczytywanie Lalki przez pryzmat fabuły niejednego krytyka prowadziło do wniosku, że jest niedostatecznie przemyślana kompozycyjnie. Uwzględnienie jej kształtu stylistycznego przekonuje, iż pozornie chaotyczna konstrukcja jest związana poprzez powtórzenia i kontrasty, występujące na różnych poziomach utworu. Różne możliwości interpretacji utworu, jakie stwarza otwarta kompozycja, są przygotowane już w warstwie językowej, zwłaszcza w słownictwie. Szersze uwzględnienie w tej interpretacji problematyki stylistycznej nie tylko dostarcza nowych argumentów dla dotychczasowych odczytać, lecz również pozwala zaobserwować treści mniej widoczne w płaszczyźnie zdarzeń. Szczególnie analiza dialogów pokazała, że tworząc powieść Prus starał się prowadzić studia naukowe nad stanem społeczeństwa. ‘W metodzie pracy i wnioskach zbliżał się do przemyśleń Taine'a i Spencera.

To badawcze stanowisko sugerują już tytuły rozdziałów, np. "W jaki sposób nowi ludzie ukazują się nad starymi horyzontami”, "W jaki sposób duszę ludzką szarpie namiętność, a w jaki rozsądek". Trzeba więc mocno podkreślić, że pozytywistyczna doktryna literacka opierała się na scjentyzmie.

I właśnie styl Lalki - może niezależnie od woli autora - pokazuje kryzys myśli pozytywistycznej, kryzys optymistycznego światopoglądu, traktującego społeczeństwo jako organizm, a nie jako tłum indywiduów biologicznych, toczących walkę o