IV-5. "Kandyd" Woltera - krytyczny obraz najlepszego ze światów
-----------------------------------------------------


"Kandyd" jest jednym z najgłośniejszych utworów Woltera. Został wydany w 1759
roku. Należy do gatunku powiastka filozoficzna. Z definicji, której autor
ustosunkowuje się do pewnych filozofii. Ten utwór wymierzony jest
w optymistyczny nurt filozofii oświecenia. Konkretnie była to odpowiedź na
poglądy dwóch filozofów Jana Jakuba Rousseau oraz Leibnizła, które filozofowie
ci wygłosili po tragicznym w skutkach wydarzeniu 1755 r. Chodziło o trzęsienie
ziemi, które nawiedziło Lizbonę. Po tym kataklizmie miasto zostało splądrowane
i spalone. Wówczas Rousseau wyraził swoje pesymistyczne przekonanie, że
wszystko na świecie jest złe. Leibnitz z kolei określił świat jako zbiór
niezniszczalnych substancji duchowych. Substancje te są aktywne i ich działanie
odbywa się w sposób jaki został zaplanowany u zarania dziejów przez Boga.
Wolter ustosunkował się do obu tych poglądach kreując postaci swej powiastki.
Głównymi bohaterami "Kandyda" są: tytułowy bohater oraz jego mistrz, który nosi
imię Pangloss.
Kandyd (z francuskiego candid - uczciwy, poczciwy) i jego mistrz Pangloss są
zwolennikami filozofii Leibnizła. Pangloss zwykł powtarzać, bez względu na
okoliczności, że "wszystko jest doskonałe na tym najlepszym ze światów". Ten
gorący zwolennik optymistycznej filozofii doświadczył w swym życiu wielu
niemiłych wydarzeń. Jednakże cudem unikał śmierci. Udawało mu się wychodzić z
wielu opresji. Przeżył zamach na zamek barona, salwował się ucieczką do
Holandii, następnie dotarł do Lizbony, gdzie przeżył liczne trzęsienia ziemi,
został pochwycony i skazany na śmierć. Pasmo nękających go udręk trwało nadal.
Ocalały jedynie cudem również cudem uniknął spalenia. Uznany za nieboszczyka
miał zostać pokrojony przez doktora. Nadzwyczajnym przypadkiem i tego
nieszczęścia uniknął. Wreszcie w Konstantynopolu uznano go winnym przewinień i
skazano go na galery. Nie mniej burzliwe było życie jego ucznia Kandyda. Po
wielu wędrówkach
w tym także do cudownej krainy Eldorado - bohater odnalazł
swą ukochaną Kunegundę i postanowił się ograniczyć w życiu do "uprawy własnego
ogródka".
Mistrz Pangloss osiadłszy na starość ze swym dawnym uczniem Kandydem na
folwarku przyznał, że filozofia, której ślepo hołdował przez całe życie nie
była prawdziwa do końca.
Obaj doświadczyli niedoskonałości świata. Do zmiany poglądów zmusiły ich:
przemoc i okrucieństwo, niewolnictwo, ciemnota ludzi, skrajny fanatyzm, bezsens
wojny, rozpusta i próżność duchowieństwa, pogoń za pieniędzmi, rozwiązłość i
prostytucja, bezprawie, szukanie łatwego zarobku, złodziejstwo, naiwność,
nieobowiązkowość władców, osądzanie ludzi na podstawie urodzenia.



Wolter uznawał jedynie stałość uczuć. Stworzona przez niego powiastka
filozoficzna służyła przede wszystkim szerzeniu nowych oświeceniowych poglądów.
Podstawowymi wyznacznikami tych poglądów były: krytyka i ośmieszanie przesądów,
zabobonów, fanatyzmu religijnego, dewaluowanie zastanej filozofii, atak na
instytucje Kościoła i monarchię absolutną, refleksja nad naturą człowieka i nad
mechanizmami stosunków społecznych.
Ze względu na obecność tych problemów nie tylko w powiastkach Woltera, ale w
całej bogatej twórczości innych pisarzy określa się często ich całokształt
mianem "wolterianizmu".


Najbardziej znamienną cechą wolterianizmu jest krytycyzm, odrzucanie wszelkich
autorytetów, nadrzędna idea tolerancji dla różności postaw ludzkich, a także
liberalizm i racjonalizm, prowadzące do deizmu, czyli uznania istnienia Boga,
lecz odrzucenia religii objawionej, a więc i instytucji Kościoła. Stary uczony,
Marcin (z "Kandyda" ) powiedział: "Cnota i szczęście na świecie są rzadkie".
Należy więc dążyć do doskonałości. Szukać jej, kształtować. Nic nie jest
doskonałe, świat ulega ciągłym przemianom i należy go udoskonalać.