MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Joanna Kośka
Stosowanie materiałów pomocniczych w przemyśle
spożywczym 321[09].O1.04
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
Recenzenci:
mgr inż. Elżbieta Gębura  Centrum Kształcenia Praktycznego w Starachowicach
mgr inż. Elżbieta Juszczak  Zespół Szkół Rolnicze Centrum Kształcenia Ustawicznego
w GÅ‚ubczycach
Opracowanie redakcyjne:
Konsultacja:
mgr inż. Maria Majewska  Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie
Korekta:
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 321[09].O1.04
 Stosowanie materiałów pomocniczych w przemyśle spożywczym zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu technik technologii żywności.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji  Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
1
 SPIS TREÅšCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Zastosowanie materiałów konstrukcyjnych w przemyśle spożywczym 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 10
4.1.3. Ćwiczenia 11
4.1.4. Sprawdzian postępów 13
4.2. Opakowania stosowane w przemyśle spożywczym 14
4.2.1. Materiał nauczania 14
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 19
4.2.3. Ćwiczenia 19
4.2.4. Sprawdzian postępów 21
224.3. Normalizacja i znakowanie opakowań 22
4.3.1. Materiał nauczania 22
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 25
4.3.3. Ćwiczenia 25
4.3.4. Sprawdzian postępów 27
4.4. Gospodarowanie opakowaniami i wpływ opakowań na środowisko 28
4.4.1. Materiał nauczania 28
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce 31
4.4.3. Ćwiczenia 31
4.4.4. Sprawdzian postępów 33
5. Sprawdzian osiągnięć 34
6. Literatura 40
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
2
1. WPROWADZENIE
Poradnik dla ucznia  Stosowanie materiałów pomocniczych w przemyśle spożywczym
pomoże Ci w zdobyciu wiadomości i ukształtowaniu umiejętności zgodnie z założeniami tej
jednostki modułowej. Obejmuje ona treści dotyczące materiałów konstrukcyjnych
stosowanych do budowy maszyn i urządzeń przemysłu spożywczego oraz do produkcji
opakowań żywności, oceny wytrzymałości materiałów konstrukcyjnych, przyczyn i następstw
zużycia materiałów, stosowania powłok ochronnych, rodzajów i charakterystyki opakowań,
ekologicznych aspektów opakowań żywności, przepisów prawnych obowiązujących
w gospodarce materiałowej.
Poradnik składa się z następujących elementów:
- wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiadomości, które uczeń
powinien mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,
- cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie uczeń opanuje podczas kształcenia
w tej jednostce modułowej,
- materiał nauczania, na który składają się: podstawy teoretyczne, pytania sprawdzające
wiedzę przed przystąpieniem do wykonania ćwiczenia, sposób wykonania ćwiczenia,
oraz sprawdzian postępów po wykonaniu ćwiczenia
- test zawierający zadania sprawdzające opanowanie treści objętych programem jednostki
modułowej,
- wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas kształcenia w tej jednostce
modułowej.
Podczas realizacji tej jednostki modułowej zwróć szczególną uwagę na rodzaje
materiałów konstrukcyjnych stosowanych w przemyśle spożywczym, sposoby przedłużania
użyteczności materiałów, podział i charakterystykę opakowań oraz normy obowiązujące
w gospodarowaniu materiałami.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
3
321[09].O1
Podstawy działalności przedsiębiorstwa spożywczego
321[09].O1.01
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska w przemyśle spożywczym
321[09].O1.02 321[09].O1.03 321[09].O1.04
Posługiwanie się Rozróżnianie surowców Stosowanie materiałów
dokumentacją techniczno- stosowanych w przemyśle
pomocniczych w
technologiczną spożywczym
przemyśle spożywczym
321[09].O1.05
Pozyskiwanie surowców dla przetwórstwa spożywczego
321[09].O1.06
Badanie organoleptyczne jakości surowców, półproduktów
i produktów spożywczych
321[09].O1.07
Analizowanie podstawowych działań w produkcji i przetwórstwie żywności
321[09].O1.08
Organizowanie pracy w zakładach przetwórstwa spożywczego
321[09].O1.09 321[09].O1.10
Prowadzenie działalności
ZarzÄ…dzanie marketingowej zwiÄ…zanej z
przedsiębiorstwem produkcją i przetwórstwem
żywności
Schemat układu jednostek modułowych
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
4
2. WYMAGANIA WST
PNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu fizyki i chemii,
 rozróżniać elementy rysunku technicznego,
 wykonywać rysunki prostych części maszyn,
 odczytywać rysunki w dokumentacji technicznej,
 identyfikować z
ródła zakażeń produkowanej żywności,
 stosować zasady higieny w produkcji żywności,
 charakteryzować środki myjące i dezynfekujące używane w przemyśle spożywczym,
 określać cele i zasady mycia oraz dezynfekcji w zakładzie przemysłu spożywczego,
 charakteryzować części maszyn, ich działanie i zastosowanie,
 określać i scharakteryzować podstawowe składniki żywności,
 posługiwać się normami,
 stosować wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy,
 korzystać z różnych z
ródeł informacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
5
3. CELE KSZTAA
CENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
 scharakteryzować materiały konstrukcyjne stosowane w budowie maszyn i urządzeń
przemysłu spożywczego,
 ocenić wytrzymałość materiałów konstrukcyjnych,
 określić przyczyny i następstwa zużycia materiałów konstrukcyjnych stosowanych
w przemyśle spożywczym,
 scharakteryzować powłoki ochronne stosowane w przemyśle spożywczym,
 określić cechy materiałów stosowanych do produkcji opakowań żywności,
 scharakteryzować opakowania stosowane w przemyśle spożywczym,
 dobrać opakowania do produktów spożywczych,
 zastosować normy i przepisy obowiązujące w gospodarce materiałowej w przemyśle
spożywczym.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
6
4. MATERIAA
NAUCZANIA
4.1. Zastosowanie materiałów konstrukcyjnych w przemyśle
spożywczym
4.1.1. Materiał nauczania
Materiały konstrukcyjne używane do budowy maszyn i urządzeń przemysłu
spożywczego.
Materiałami konstrukcyjnymi nazywamy materiały inżynierskie, które są
wykorzystywane do budowy maszyn i urządzeń. Do materiałów konstrukcyjnych zaliczamy
metale i ich stopy, tworzywa sztuczne, drewno, ceramikę i szkło.
Części maszyn i urządzeń stosowanych w przemyśle spożywczym stykają się
bezpośrednio z żywnością, w związku z tym muszą być wykonane z materiałów, które
z jednej strony, są odporne na niszczące działanie składników żywności, a z drugiej  muszą
być dla tej żywności bezpieczne, np. nie mogą wchodzić w reakcje chemiczne z żywnością,
ani do niej przenikać. Ponadto muszą spełniać wszystkie wymagania związane z prawami
mechaniki.
Dobierając materiał konstrukcyjny należy więc brać pod uwagę:
 właściwości mechaniczne (np. wytrzymałość, sprężystość, twardość, odporność na
pęknięcia),
 właściwości reologiczne (np. tłumienie drgań, odporność na zużycie),
 właściwości fizyczne (np. rozszerzalność cieplna, przewodnictwo cieplne i elektryczne,
ciepło właściwe),
 odporność na korozję,
 właściwości zmęczeniowe.
Metale żelazne
Żelazo w czystej postaci nie jest wykorzystywane jako materiał konstrukcyjny, natomiast
olbrzymie znaczenie mają stopy żelaza  stale i żeliwa. Stal uzyskuje się w wyniku
przetapiania rudy żelaza z koksem i topnikami.
Rozróżniamy:
 stale konstrukcyjne (węglowe i stopowe)  o niskiej i średniej zawartości węgla,
wykorzystywane do budowy części maszyn i urządzeń, konstrukcji stalowych,
 stale narzędziowe  do wyrobu noży, wierteł,
 stale specjalne  dzięki różnym dodatkom wykazują określone właściwości, np. dużą
odporność na korozję (stale nierdzewne i kwasoodporne produkowane z dodatkiem
chromu), na wysokie temperatury, działanie gazów,
 żeliwa  zawierające dużo węgla, o dużej wytrzymałości, ale też dużej kruchości
i łamliwości; stosuje się je do wykonywania korpusów maszyn i urządzeń.
1. Metale nieżelazne
Metale nieżelazne nazywane są również metalami kolorowymi. Wykorzystywane są albo
w czystej postaci, albo jako stopy.
- Miedz
jest miękkim metalem, odpornym na korozję, działanie gorącej wody, roztworów
alkalicznych oraz kwasu solnego, ale mało odpornym na działanie wielu innych kwasów,
zasad i soli. Miedz
mająca kontakt z żywnością powinna być pokryta warstwą ochronną.
Jest bardzo dobrym przewodnikiem ciepła i elektryczności, dlatego stosuje się ją do
wyrobu urządzeń elektrycznych i cieplnych. Duże zastosowanie mają stopy miedzi:
mosiÄ…dze (stop miedzi z cynkiem) i brÄ…zy (stop miedzi z cynÄ…).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
7
- Aluminium jest odporne na korozję, ma małą gęstość, charakteryzuje się dobrymi
właściwościami plastycznymi i dobrym przewodnictwem cieplnym i elektrycznym,
ponadto jest odporne na działanie kwasów organicznych, alkoholi i tłuszczów, ale
rozpuszcza się w gorących kwasach nieorganicznych. W przemyśle spożywczym
używane jest do wyrobu zbiorników, naczyń kuchennych i mleczarskich.
- Nikiel  bardzo odporny na korozję, na działanie roztworów alkalicznych i kwasów
organicznych. Wykorzystuje się go do pokrywania wyrobów stalowych warstwą
ochronnÄ….
- Cynk  odporny na korozję, wykorzystywany do tworzenia powłok ochronnych, ale nie
chroniących przed działaniem kwasów.
- Cyna  odporna na działanie kwasów organicznych i większości produktów
spożywczych; stosowana do powlekania naczyń warstwą ochronną oraz produkcji blach
na puszki do konserw.
2. Tworzywa sztuczne
Tworzywa sztuczne sÄ… to wielkoczÄ…steczkowe substancje organiczne, otrzymywane
w wyniku przekształceń chemicznych ropy naftowej, węgla, wody, powietrza lub modyfikacji
celulozy, kauczuku albo białka.
Tworzywa termoplastyczne miękną w podwyższonej temperaturze i dają się wówczas
kształtować. Należą do nich: polistyren, poliamid, polichlorek winylu (PCW), polietylen,
polimetakrylan, polioctan winylu. Wyłącznie te tworzywa używa się do pakowania żywności.
Tworzywa duroplastyczne (duroplasty) charakteryzują się dużą twardością, sztywnością
i odpornością na korozję, ale są kruche. Najczęściej pod wpływem wysokiej temperatury
przechodzą ze stanu plastycznego do stanu utwardzonego. Należą do nich m. in. żywice
poliestrowe, żywice epoksydowe, fenoplasty. Wytwarza się z nich zbiorniki, silosy, pokrywy,
osłony ochronne, drobne elementy maszyn i urządzeń.
Elastomery - są to bardzo elastyczne tworzywa, z których wykonuje się węże, opony,
elastyczne podkładki pod silniki. Twardnieją w podwyższonej temperaturze.
3. Drewno charakteryzuje się lekkością, sprężystością, dużą wytrzymałością mechaniczną,
słabą przewodnością cieplną i elektryczną, ale ma silne właściwości higroskopijne, przez co
elementy z niego wykonane pod wpływem wilgoci wypaczają się, a przy wysychaniu  mają
tendencję to pękania. Z drewna wykonuje się konstrukcje ram, sit, oraz podesty, skrzynie,
palety, oraz beczki do piwa, ogórków kiszonych, kapusty.
4. Szkło jest substancją bezpostaciową, przez
roczystą, niepalną, o małej przewodności
elektrycznej i cieplnej, odporną na działanie czynników chemicznych (z wyjątkiem fluoru),
jest natomiast kruche i wrażliwe na gwałtowne zmiany temperatury. Wytwarza się z niego
naczynia oraz opakowania do produktów spożywczych.
5. Ceramika  wyroby formowane z masy zawierającej głównie glinkę, kaolin kwarc, mikę,
które poddaje się wypalaniu, dzięki czemu uzyskują dużą twardość i zachowują kształt
nadany podczas formowania. Wyrobem zaliczanym do ceramiki szlachetnej jest porcelana.
Charakteryzuje się ona odpornością na działanie czynników chemicznych oraz jest dobrym
izolatorem. Wytwarza się z niej części aparatury laboratoryjnej i przemysłowej.
Wytrzymałość materiałów
Materiały stosowane na konstrukcje charakteryzowane są przez:
- odkształcalność - zdolność do zmian postaci geometrycznej pod wpływem sił
zewnętrznych (obciążeń) lub zmian temperatury,
- sprężystość  zdolność powracania do pierwotnej postaci po usunięciu obciążeń, które
spowodowały odkształcenia,
- plastyczność  zdolność do odkształceń trwałych (plastycznych), czyli takich, które nie
znikają po usunięciu obciążeń je wywołujących,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
8
- wytrzymałość  największa wartość obciążenia, po przekroczeniu której następuje
zniszczenie elementu konstrukcyjnego lub całej konstrukcji.
Elementy konstrukcyjne maszyn i urządzeń poddawane są działaniu obciążeń, które
prowadzą do powstania odkształceń. Podstawowe rodzaje obciążeń części maszyn to:
rozciąganie, ściskanie, ścinanie, zginanie i skręcanie. Pod wpływem działania sił
zewnętrznych, w elementach konstrukcyjnych powstają siły wewnętrzne zwane naprężeniami.
Naprężenia normalne (wywołane przez siły działające prostopadle do rozpatrywanego
przekroju, tj. rozciąganie, ściskanie, zginanie) wyraża się wzorem:
à = F/S
gdzie:
à - naprężenie normalne w paskalach (1Pa = N/m2)
F  siła prostopadła względem przekroju obciążanego elementu, w N,
S  pole powierzchni przekroju, w m2.
Naprężenia, które mogą powstać w materiale bez obawy naruszenia warunków
wytrzymałości nazywamy naprężeniami dopuszczalnymi, które są charakterystyczne dla
rodzaju odkształceń.
Zmęczenie i zużycie materiału
W przypadkach, gdy dany element jest poddawany działaniu sił w sposób cykliczny
może dojść do uszkodzeń nawet przy obciążeniach znacznie mniejszych niż dopuszczalne.
Zjawisko takie nazywa się zmęczeniem materiału i jest groz
ne nie tyle z powodu
występowania przy małych naprężeniach ile z powodu, że występuje nagle, bez
wcześniejszych sygnałów w formie deformacji materiału (w przeciwieństwie do skutków
nadmiernych długotrwałych obciążeń). Awarie większości urządzeń mechanicznych są
właśnie następstwem zmęczenia materiału. Wytrzymałość zmęczeniowa materiałów jest
określana jako największa wartość naprężenia zmieniającego się cyklicznie, przy którym
próbka wykonana z tego materiału nie ulegnie zniszczeniu po określonej liczbie cykli.
W przypadku współpracujących ze sobą elementów maszyn pojawia się zjawisko
zużycia, polegające na tym, że wszędzie tam, gdzie występuje tarcie między
współpracującymi elementami dochodzi do powstania ubytków materiału. Pył będący
produktem zużycia zanieczyszcza urządzenie, a zwiększające się luzy są przyczyną hałaśliwej
pracy urządzenia, a nawet mogą doprowadzić do powstania pęknięć. Aby zapobiegać
nadmiernemu zużyciu współpracujących części maszyn należy:
1. Odpowiednio dobrać materiał na współpracujące ze sobą elementy, który powinien
charakteryzować się dużą odpornością na ścieranie. Zdarza się, że jeden ze
współpracujących elementów celowo wykonany jest z gorszej jakości materiału, aby ten
właśnie element podlegał wymianie podczas naprawy.
2. Stosować środki smarujące współpracujące powierzchnie.
3. Chłodzić współpracujące powierzchnie.
Stosowanie powłok ochronnych w przemyśle spożywczym.
Materiały konstrukcyjne ulegają korozji  jedne łatwiej, inne trudniej. Na powierzchniach
ulegających korozji tworzą się wżery i zagłębienia, staje się ona chropowata i nierówna.
Wiele materiałów (stale nierdzewne, materiały ceramiczne, tworzywa sztuczne) jest
mocno odpornych na korozję pod wpływem czynników atmosferycznych oraz pod wpływem
substancji występujących w procesie technologicznym. Istotne jest to, że zjawisko korozji pod
wpływem kontaktu z żywnością, jest niezwykle niebezpieczne dla jakości zdrowotnej
żywności. Najlepiej byłoby, gdyby w procesie produkcji używać tylko maszyn i urządzeń ze
stali kwasoodpornej i nierdzewnej. Są to jednak materiały bardzo drogie, w związku z czym
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
9
stosuje się powłoki ochronne z materiału odpornego na korozję, które nakłada się na materiał
ulegajÄ…cy korozji.
Ochronę mogą stanowić powłoki metaliczne i niemetaliczne.
Powłoki metaliczne wytwarzane na skalę przemysłową dzielimy na dwie grupy: powłoki
anodowe i katodowe.
Powłoki anodowe charakteryzują się bardziej ujemnym potencjałem elektrochemicznym
(mniej szlachetnych) niż metal, który mają chronić. Przykładem powłok anodowych dla
żelaza (stali) są powłoki cynkowe, kadmowe i glinowe. Najważniejszym zastosowaniem
powłok anodowych jest pokrywanie stali powłoką cynkową (blachy ocynkowane).
W przypadku uszkodzenia takiej powłoki (np. zarysowanie) tworzy się ogniwo, w którym
katodą jest żelazo zaś anodą cynk. W tej sytuacji do roztworu przechodzą jony cynku, a nie
jony żelaza.
Powłoki katodowe są wykonane z metali mniej aktywnych (bardziej szlachetnych) niż
metal chroniony. Przykładem powłok katodowych dla stali są. powłoki z miedzi, niklu,
chromu, cyny lub srebra. Powłoka katodowa jest skuteczna tylko wówczas, kiedy cała
powierzchnia stalowa jest nią szczelnie pokryta. W przypadku uszkodzenia powłoki może
wystąpić korozja znacznie silniejsza, niż w metalu bez takiej powłoki.
Stosowanie niemetalicznych powłok ochronnych polega na nanoszeniu na powierzchnie
metalowe warstwy farby lub lakieru.
W przemyśle spożywczym często stosuje się połączenie metod ochrony, np blachy
pokryte cyną, które mają kontakt z żywnością, dodatkowo pokrywa się warstwą lakieru, aby
zapobiec reakcjom niektórych składników żywności z cyną i żelazem.
W przypadku stosowania materiałów papierowych, które mają kontakt z żywnością
stosuje się powłoki ochronne z tworzyw sztucznych (polietylen, polipropylen, winyl). Nową
metodą jest stosowanie powłok specjalnych hot melt (gorące stopy). Są to substancje
charakteryzujące się łatwą topliwością, kleistością na gorąco, stanowiące mieszaninę
polimerów.
Wszystkie materiały konstrukcyjne oraz powłoki stosowane w przemyśle spożywczym
muszą być nieszkodliwe dla zdrowia.
4.1.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Co należy brać pod uwagę wybierając materiał konstrukcyjny?
2. Jakie metale żelazne mają zastosowanie do budowy maszyn i urządzeń przemysłu
spożywczego?
3. Jakie metale nieżelazne mają zastosowanie do budowy maszyn i urządzeń przemysłu
spożywczego?
4. Jakie tworzywa sztuczne mają zastosowanie jako materiał konstrukcyjny w przemyśle
spożywczym?
5. Jakie cechy materiałów bierze się pod uwagę oceniając ich wytrzymałość?
6. Jakie są podstawowe rodzaje obciążeń części maszyn.
7. W jaki sposób oblicza się naprężenie normalne?
8. Co to jest zmęczenie materiału i wytrzymałości zmęczeniowej.
9. W jaki sposób zapobiega się nadmiernemu zużyciu współpracujących części maszyn?
10. Jakie rodzaje powłok ochronnych stosuje się w przemyśle spożywczym?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
10
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj materiały konstrukcyjne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania oraz literaturą [3],
2) obejrzeć dokładnie próbki materiałów konstrukcyjnych, zwracając uwagę na
charakterystyczne cechy (np. barwę, twardość, plastyczność, połysk), zanotować
spostrzeżenia,
3) opisy poszczególnych próbek porównać z opisami podanymi w literaturze,
4) na podstawie obserwacji i opisów zidentyfikować materiały,
5) zaprezentować efekty swojej pracy,
6) dokonać oceny poprawności ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zeszyt przedmiotowy,
 przybory do pisania,
 literatura wymieniona w punkcie 6 [3],
 próbki materiałów metalowych i z tworzyw sztucznych stosowanych do budowy maszyn
i urządzeń przemysłu spożywczego.
Ćwiczenie 2
Określ przyczyny zużycia elementów maszyn i urządzeń.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) obejrzeć dokładnie elementy maszyn i urządzeń (łożyska, mieszadła, itp.) wskazane przez
nauczyciela,.
2) określić rodzaj materiału, z którego zostały wykonane,
3) określić przyczyny zużycia tych elementów,
4) wskazać sposoby zapobiegania nadmiernemu zużyciu elementów,
5) wskazać możliwe skutki zużycia elementów,
6) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zeszyt przedmiotowy,
 przybory do pisania,
 literatura [2],
 elementy maszyn i urządzeń.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
11
Ćwiczenie 3
Oblicz naprężenia rozciągające elementu o przekroju kwadratowym, którego bok a =
3mm, obciążonego siłą 10000 N.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) obliczyć pole powierzchni przekroju elementu o boku a, pamiętając, że musi być ona
wyrażona w m2.
2) obliczyć naprężenia korzystając z wzoru zamieszczonego w punkcie 4.1.1. niniejszego
Poradnika,
3) uzyskany wynik wyrazić w megapaskalach pamiętając, że 1MPa = 106 Pa,
4) zaprezentować efekty swojej pracy,
5) dokonać oceny poprawności ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zeszyt przedmiotowy,
 materiały biurowe,
 kalkulator.
Ćwiczenie 4
Określ wpływ składników żywności na dobór materiałów konstrukcyjnych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować schemat technologiczny wybranego produktu spożywczego,
2) przeanalizować opis produkcji tego produktu,
3) na podstawie opisu dobrać urządzenia do poszczególnych etapów produkcji,
4) przeanalizować skład środków żywnościowych mających kontakt z dobranymi
urzÄ…dzeniami,
5) określić wpływ składników na materiał konstrukcyjny urządzeń,
6) uzasadnić dobór materiału i sposób zabezpieczenia jego powierzchni przed niszczącym
działaniem składników żywności, biorąc pod uwagę zarówno wytrzymałość materiału na
działanie składników jak i zapewnienie jakości zdrowotnej żywności,
7) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zeszyt przedmiotowy,
 przybory do pisania,
 schematy technologiczne wybranych produktów spożywczych,
 opisy produkcji wybranych produktów spożywczych,
 katalogi maszyn i urządzeń przemysłu spożywczego,
 literatura wskazana w punkcie 6 [3].
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
12
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wskazać czynniki wpływające na dobór materiału konstrukcyjnego?
2) wskazać metale mające zastosowanie w budowie maszyn i urządzeń?
3) wskazać tworzywa sztuczne mające zastosowanie
w budowie maszyn i urządzeń
4) zdefiniować właściwości materiałów istotne przy ocenie ich wytrzymałości?
5) określić podstawowe rodzaje obciążeń?
6) obliczyć naprężenie normalne?
7) objaśnić pojęcia zmęczenia materiału i wytrzymałości zmęczeniowej?
8) dobrać sposób zapobiegania nadmiernemu
9) zużyciu współpracujących części maszyn?
10) scharakteryzować rodzaje powłok stosowanych w przemyśle spożywczym?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
13
4.2. Opakowania stosowane w przemyśle spożywczym
4.2.1. Materiał nauczania
Pakowanie żywności jest na ogół końcowym etapem jej produkcji. Składa się na nie
wiele czynności, jak: mycie opakowań, dozowanie produktu, zamykanie, utrwalanie,
etykietowanie, załadunek do opakowań zbiorczych, paletyzowanie, magazynowanie.
Materiałom, z których wykonywane są opakowania stawia się określone wymagania,
ponieważ produkt żywnościowy styka się bezpośrednio z opakowaniem. Materiał
opakowaniowy nie może więc mieć wpływu na jakość opakowanego wyrobu, ponadto
opakowanie powinno mieć tylko minimalny wpływ na cenę sprzedawanego w nim produktu.
Poddział opakowań
Opakowanie - wyrób przeznaczony do umieszczania w nim produktów w celu
dostarczenia konsumentowi.
Funkcje opakowań:
 zabezpieczenie produktów przed działaniem czynników zewnętrznych mające na celu
ochronę żywności przed zanieczyszczeniami, szkodliwym działaniem światła, wilgoci,
tlenu,
 ułatwienie czynności związanych z transportem i przechowywaniem,
 dostarczanie informacji o produkcie (np. nazwa produktu, skład, warunki
przechowywania, nazwa producenta),
 zachęcenie potencjalnego klienta do kupna produktu.
Opakowania pełnią także rolę jednostki miary.
1. Podział opakowań ze względu na przeznaczenie:
 jednostkowe  opakowanie porcji produktu sprzedawanego w handlu detalicznym,
np butelka do mleka,
 zbiorcze  opakowanie zawierające pewną ilość opakowań jednostkowych, stosowane
jako opakowanie ochronne,
 transportowe  opakowanie określonej ilości wyrobów, luzem, w opakowaniach
jednostkowych lub zbiorczych, przeznaczone do składowania i transportu.
2. Podział opakowań w zależności od materiałów, z których są wykonane:
 metalowe,
 szklane,
 papierowe,
 z tworzyw sztucznych,
 z drewna,
 z tkanin.
3. Podział opakowań ze względu na konstrukcję:
- owinięcia (np. papiery, folie),
- opakowania sztywne (np. skrzynie, pudełka),
- opakowania miękkie (torebki).
4. Ze względu na ochronę środowiska:
- opakowania przyjazne dla środowiska (ekologiczne), które wykorzystywane są jako
surowce wtórne, łatwo ulegają biodegradacji lub łatwo ulegają spalaniu bez wytwarzania
szkodliwych substancji,
- opakowania nieprzyjazne dla środowiska, których nie można powtórnie wykorzystać
i nie podlegajÄ… degradacji.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
14
Charakterystyka opakowań
1. Opakowania metalowe
Opakowania metalowe dobrze chronią żywność przed działaniem tlenu i światła, jednak
łatwo ulegają korozji, co może przyczynić się do zmiany cech organoleptycznych
opakowanych produktów, obniżenia ich trwałości lub zepsucia. Ponadto do produktu mogą
przechodzić pierwiastki metaliczne wchodzące w skład materiału, z którego wykonane jest
opakowanie. Rodzaj materiału i sposób jego zabezpieczenia przed korozją oraz przenikaniem
do żywności zależy od cech produktu, który ma być opakowany.
Opakowania metalowe wykonywane sÄ… z:
- blachy białej (stal pokryta dwustronnie warstwą cyny); do produkcji konserw (często
należy pokrywać dodatkowo warstwą lakieru, gdyż np. piwo w zetknięciu z cyną
mętnieje),
- blachy bezcynowej (stal pokryta warstwÄ… aluminium, niklu lub chromu);
wykorzystywana na puszki do konserw rybnych, kapsle koronowe,
- blachy i folii aluminiowej, która jest lekka, nietoksyczna, nie wpływa na smak żywności,
odporna na korozję atmosferyczną, ale charakteryzuje się niską wytrzymałością
mechaniczną oraz podatnością na korozję w środowisku kwaśnym i w obecności soli
kuchennej; w zwiÄ…zku z tym stosuje siÄ™ lakierowanie, powlekanie tworzywem sztucznym
lub laminowanie (tj. Å‚Ä…czenie z kartonem papierem).
Opakowania metalowe wykorzystuje siÄ™ jako opakowania jednostkowe i jako opakowania
transportowe. Najczęściej spotykanymi opakowaniami jednostkowymi są:
- puszki do konserw i napojów  hermetyczne opakowania przystosowane do
jednorazowego otwarcia, produkowane z blach stalowych i aluminiowych, najczęściej
lakierowanych,
- pudełka blaszane  nie są hermetycznie zamknięte, można je wielokrotnie otwierać
i zamykać; stosowane najczęściej do pakowania wyrobów cukierniczych
i sproszkowanych, np. czekoladki, karmelki, kawa, kakao,
- owinięcia  z folii aluminiowej; np do czekoladek, serków topionych,
- torebki  z laminatów (składających się z warstw folia aluminiowa  papier, lub folia
aluminiowa  papier  polietylen),
- tuby  z folii aluminiowej, wewnÄ…trz pokrywane sÄ… lakierem; stosuje siÄ™ je do pakowania
produktów o konsystencji mazistej, np. mleko zagęszczone słodzone.
- Metalowe opakowania transportowe to:
- wiadra, wykonane z blachy białej lub czarnej, obustronnie lakierowanej,
- konwie (banki), wykonane z grubej blachy pokrytej cynÄ…; wykorzystuje siÄ™ np. do
transportu mleka,
- bębny z blachy stalowej (z obręczami lub rowkami wzmacniającymi),
- beczki do piwa (aluminiowe oraz ze stali kwasoodpornej),
- skrzynki (blaszane lub z drutu), mogą być wykonane z blachy aluminiowej (np. do
transportu wyrobów ciastkarskich i mięsnych) lub z ocynowanego drutu stalowego (do
transportu pieczywa i produktów w butelkach)  są obecnie wypierane przez skrzynie
z tworzyw sztucznych.
2. Opakowania szklane
Opakowania szklane należą do najlepiej chroniących jakość żywności. Ich wadą jest
przepuszczanie światła, które powoduje niekorzystne zmiany w żywności. Dlatego stosuje się
barwienie szkła na kolor brązowy lub zielony.
Opakowania szklane służą przede wszystkim do pakowania soków, sosów, płynnych
koncentratów spożywczych, konserw owocowych i warzywnych oraz napojów alkoholowych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
15
Zalety opakowań szklanych to:
 obojętność i odporność chemiczna,
 odporność na ciśnienie wewnętrzne,
 sztywność konstrukcji,
 odporność na zarysowania i ścieranie,
 walory estetyczne i reklamowe,
 możliwość wykorzystania jako surowiec wtórny.
Rodzaje opakowań szklanych:
 słoje szklane, wykonane najczęściej ze szkła bezbarwnego; mogą być niehermetyczne,
zamykane gwintowanÄ… nakrywkÄ… metalowÄ… lub z masy plastycznej, albo hermetyczne 
przeznaczone do produktów apertyzowanych.
 butelki do pakowania płynów, zamykane za pomocą gwintowanych nakrętek lub kapsli
koronowych.
3. Opakowania papierowe
Papier przeznaczony na opakowania musi spełniać wymagania dotyczące gramatury
(g/m2), gładkości, gęstości, szorstkości, grubości oraz wytrzymałości mechanicznej. Powinien
również być odporny na przenikanie produktów, pary wodnej, zapachów.
W zależności od grubości wytwory papierowe dzieli się na:
 bibuły (bardzo cienki papier),
 papier,
 karton jednowarstwowy,
 karton wielowarstwowy (cienka tektura),
 tekturę właściwą.
Papier przeznaczony do pakowania artykułów żywnościowych często powinien być
odporny na wodę i tłuszcz. Dlatego produkuje się papiery tłuszczoodporne (pergamin
sztuczny i papiery pergaminowe) oraz papiery powlekane warstwami zabezpieczajÄ…cymi, np.
polietylenem (PE), polipropylenem (PP), lub powłoką winylową (najlepiej zabezpieczające
żywność). Coraz powszechniej stosowaną metodą jest wykorzystanie tzw.  gorących
stopów , które nie tylko dobrze chronią żywność, ale również mogą być wykorzystane jako
kleje do zamykania opakowań i łączenia warstw w laminatach.
Laminowanie polega na Å‚Ä…czeniu kilku warstw papieru, albo papieru lub kartonu z innymi
materiałami, np. folią aluminiową.
Tektury służące do produkcji opakowań transportowych mogą być uszlachetniane przez
powlekanie zewnętrznych warstw tworzywami sztucznymi lub gorącymi stopami, albo
nasycanie warstw tektury żywicami.
Do pakowania produktów spożywczych stosuje się:
- owinięcia
 tzw. papier pakowy zwykły; tylko jako opakowanie zewnętrzne,
 papiery pergaminowe; do pakowania wyrobów mięsnych, cukierniczych, serów,
 pergamin sztuczny, dodatkowo pokryty folią aluminiową; do pakowania masła,
margaryny, lodów, czekolady, chałwy,
- torby papierowe; głównie do pakowania artykułów sypkich i suchych,
- pudełka kartonowe, wykonane z wielowarstwowego kartonu surowego, powlekanego lub
laminatu; do pakowania produktów suchych, wilgotnych i tłustych oraz do płynnych,
- pudła tekturowe, wykonane z tektury litej lub tektury falistej; stosowane do transportu
produktów spożywczych.
Powszechnie używanymi opakowaniami zbiorczymi do produktów sypkich (np. mąka) są
worki papierowe. Spotyka siÄ™ worki jedno- i wielowarstwowe. Do przechowywania
mrożonych owoców i warzyw używa się worków papierowych wielowarstwowych
zawierających wkładki z tworzywa sztucznego.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
16
4. Opakowania z tworzyw sztucznych
Tworzywa sztuczne są coraz powszechniej stosowane jako materiał opakowaniowy. Do
produkcji opakowań do żywności nadają się jednak tylko substancje, które są dopuszczone do
kontaktu z żywnością, zgodnie z odpowiednimi aktami prawnymi. Niektóre tworzywa mogą
bowiem przenikać do opakowanego produktu, stanowiąc poważne zagrożenie dla zdrowia
konsumentów.
Najważniejsze tworzywa sztuczne wykorzystywane do wytwarzania opakowań to:
 polietylen (PE); łatwo można go utylizować, jest lekki, giętki, bez smaku i zapachu, słabo
przepuszcza parę wodną, jednak jest łatwo przepuszczalny dla gazów i aromatów oraz nie
jest odporny na tłuszcze, stosowany do pakowania zarówno produktów suchych jak
i wilgotnych oraz płynów (z wyjątkiem zawierających tłuszcz),
 polipropylen (PP); należy do najważniejszych tworzyw opakowaniowych, ma lepsze
właściwości od PE, gdyż jest bardziej wytrzymały mechanicznie i termicznie, odporny
na działanie tłuszczu, mniej przepuszczalny dla gazów i aromatów,
 polistyren (PS); do produkcji tacek, pojemniczków, kubeczków (odmiana PS  styropian,
będący bardzo dobrym izolatorem, stosowany do wyrobu tacek do mięsa i owoców),
 polichlorek winylu (PVC lub PVC); dobra wytrzymałość mechaniczna w dodatnich
temperaturach i odporność chemiczna, jednak okazało się, że PCV może być szkodliwy
dla zdrowia i środowiska, wykorzystuje się go do pakowania oleju roślinnego,
 politereftalen glikolu etylenowego (PET); odporny na działanie temperatury, nie
przepuszcza pary wodnej, wykorzystuje się go do pakowania produktów, które wymagają
bardzo szczelnego opakowania oraz takich, które w opakowaniu zamraża się, sterylizuje,
podgrzewa; Najbardziej popularne zastosowanie  butelki do napojów gazowanych typu
PET.
Od początku XX wieku jednym z najważniejszych tworzyw opakowaniowych do
pakowania słodyczy, makaronów i innych suchych produktów spożywczych był celofan (folia
celulozowa). Jest to substancja nietoksyczna, bezwonna, nieprzepuszczająca tłuszczu,
estetyczna, ale jest słabo odporna na wilgoć. Obecnie jest coraz rzadziej stosowany, ale w
dalszym ciągu stosuje się go do pakowania wyrobów cukierniczych (torebki, owinięcia,
banderole), wędlin (np. osłonki parówek), mięsa i drobiu.
Z tworzyw sztucznych produkuje siÄ™ opakowania jednostkowe, zbiorcze i transportowe.
Rodzaje opakowań z tworzyw sztucznych:
- owinięcia z folii kurczliwej,
- pojemniki termoformowane ze sztywnych folii  jako jednorazowe opakowania
produktów mleczarskich, margaryny, lodów, wyrobów garmażeryjnych, itp.,
- butelki; PE i PP - do mleka oraz z PVC  do olejów i wody mineralnej, PET  do napojów
gazowanych,
- worki z folii PP i PE (nie nadają się do produktów  oddychających w opakowaniu,
np. warzywa,
- sztywne opakowania transportowe (skrzynki, beczki, bębny),
- skrzynki otwarte, tzw. kontenerki; bezprzegrodowe do przewozu produktów luzem,
np. pieczywo oraz z przegrodami  do przewozu towarów w słoikach lub butelkach.
5. Opakowania z drewna
Drewno jest materiałem o dużej wytrzymałości, z
le przewodzącym ciepło lecz łatwo
wchłaniającym wilgoć. Obecnie są coraz częściej wypierane przez tworzywa sztuczne.
Drewno wykorzystuje się do produkcji opakowań jednostkowych, zbiorczych oraz
pomocniczych transportowych (palety).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
17
Jako opakowania stosuje siÄ™:
 skrzynki  wykorzystywane do pakowania margaryny, smalcu, drożdży (skrzynki
jodłowe lub świerkowe wyłożone folią lub papierem pergaminowym) oraz do pakowania
towarów w opakowaniach jednostkowych takich jak słoiki, puszki (skrzynki sosnowe),
 beczki; z drewna dębowego (do piwa, wina, spirytusu),bukowego (do tłuszczów),
świerkowego lub jodłowego (do śledzi),
 opakowania wiklinowe  jako opakowania transportowe oraz jako osłony balonów
szklanych lub opakowania dekoracyjne.
6. Opakowania z tkanin
Są to worki wykonane z różnych włókien, charakteryzujące się, w zależności od
przeznaczenia, określoną gęstością. Wyróżniamy:
 worki konopne lub lniane - najbardziej wytrzymałe, odporne na czynniki atmosferyczne,
 worki z juty - słabsze, mniej odporne na wilgoć, służą na ogół do jednorazowego użytku,
 worki tkane z tasiemek polipropylenowych  mało przewiewne, ale dobrze chroniące
przed wilgociÄ… i gryzoniami
Zasady dobierania opakowań do produktów żywnościowych
Ze względu na funkcje opakowań stawia się im wiele wymagań, w szczególności
dotyczÄ…cych:
 nieszkodliwości dla zdrowia,
 dobrej ochrony produktu,
 łatwości w użytkowaniu i dystrybucji,
 braku zagrożeń dla środowiska,
 estetyki,
 niewielkich kosztów.
Dobierając sposób pakowania, a więc określając materiał opakowaniowy oraz formę
opakowania, bierze siÄ™ pod uwagÄ™:
 rodzaj produktu żywnościowego (jego skład, właściwości, wymagania co do
przechowywania),
 właściwości materiałów opakowaniowych (zdolność do przepuszczania wody, pary
wodnej, gazów, aromatów, tłuszczów, światła oraz podatność materiału na formowanie,
łatwość napełniania opakowania produktem, łatwość zamykania i wpływ na
zanieczyszczenie środowiska),
 sposób transportu (z uwzględnieniem czynników klimatycznych i mechanicznych),
 warunki magazynowania (narażenie mechaniczne, uszkodzenia przez owady, gryzonie)
 koszty związane z pakowaniem (koszty materiałów, urządzeń do pakowania oraz koszty
zwiÄ…zane z utylizacjÄ… lub recyclingiem),
 estetykÄ™ opakowania.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
18
4.2.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie są funkcje opakowań?
2. Jaki jest podział opakowań ze względu na przeznaczenie?
3. Z jakich materiałów wykonuje się opakowania?
4. Jakie materiały stosuje się w produkcji opakowań metalowych?
5. Jakie rodzaje opakowań metalowych stosuje się do pakowania żywności?
6. Czym charakteryzujÄ… siÄ™ opakowania szklane?
7. Jakie rodzaje opakowań papierowych stosuje się do pakowania żywności?
8. Jakie są sposoby przystosowania papieru do pakowania substancji płynnych oraz
artykułów zawierających tłuszcz?
9. Jakie tworzywa sztuczne stosuje się do pakowania żywności i czym one się
charakteryzujÄ…?
10. Jakie rodzaje opakowań produkuje się z tworzyw sztucznych?
11. Jakie jest zastosowanie drewna i tkanin jako materiału opakowaniowego?
12. Jakie są zasady dobierania opakowań do produktów żywnościowych?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rozpoznaj opakowania stosowane w przemyśle spożywczym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania oraz literaturą [4],
2) obejrzeć dokładnie kolekcję opakowań, zwracając uwagę na charakterystyczne cechy,
zanotować spostrzeżenia,
3) scharakteryzować poszczególne opakowania, uwzględniając ich przeznaczenie,
4) zaprezentować efekty swojej pracy,
5) dokonać oceny poprawności ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zeszyt przedmiotowy,
 przybory do pisania,
 literatura [4],
 kolekcja opakowań.
Ćwiczenie 2
Identyfikowanie materiałów stosowanych do produkcji opakowań.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania oraz literaturą [4],
2) obejrzeć dokładnie próbki materiałów oraz opakowania, zwracając uwagę na
charakterystyczne cechy (np. barwę, twardość, liczbę warstw, ), zanotować spostrzeżenia,
3) porównać opisy poszczególnych materiałów z opisami podanymi w literaturze,
4) zidentyfikować materiały na podstawie obserwacji i opsiów,
5) zaprezentować efekty swojej pracy,
6) dokonać oceny poprawności ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
19
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zeszyt przedmiotowy,
 przybory do pisania,
 literatura wymieniona w punkcie 7,
 próbki materiałów opakowaniowych,
 kolekcja opakowań.
Ćwiczenie 3
Oceń przydatność tworzyw sztucznych do pakowania żywności.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z materiałem nauczania oraz literaturą [4],
2) obejrzeć dokładnie próbki tworzyw, porównać spostrzeżenia z opisem zawartym
w materiale nauczania i w literaturze,
3) wykorzystując zebrane informacje oraz na podstawie obserwacji wypełnić przedstawiona
niżej tabelkę,
4) zaprezentować efekty swojej pracy,
5) dokonać oceny poprawności ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zeszyt przedmiotowy,
 przybory do pisania,
 literatura [4],
 próbki tworzyw sztucznych,
 kolekcja opakowań z tworzyw sztucznych.
Tworzywo Właściwości Zalety Wady Rodzaj Pakowane
opakowań produkty
PE
PP
PS
PVC
PET
Ćwiczenie 4
Dobierz opakowania do określonych produktów spożywczych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) przeanalizować schemat technologiczny wybranego produktu spożywczego, zwracając
szczególną uwagę na stosowane surowce,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
20
2) określić cechy produktu istotne dla rodzaju opakowania, np. stan skupienia, konsystencja,
itp.,
3) przeanalizować skład chemiczny gotowego wyrobu,
4) ocenić wpływ składników wybranego produktu na materiał opakowaniowy,
5) dobrać materiał opakowaniowy uwzględniając ustalenia z p. 2 i 4 ćwiczenia,
6) zaprezentować efekty swojej pracy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zeszyt przedmiotowy,
 przybory do pisania,
 literatura wymieniona w punkcie 6,
 schematy technologiczne produkcji wybranych produktów spożywczych,
 kolekcja materiałów opakowaniowych i opakowań.
4.2.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić funkcje opakowań?
2) określić podział opakowań ze względu na przeznaczenie?
3) wskazać materiały, z których wykonuje się opakowania?
4) scharakteryzować materiały, z których wykonuje się opakowania metalowe?
5) wskazać rodzaje opakowań metalowych stosowanych do pakowania żywności?
6) scharakteryzować opakowania szklane?
7) określić rodzaje opakowań papierowych stosowanych do pakowania żywności?
8) wskazać sposoby przystosowania papieru do pakowania substancji płynnych oraz
artykułów zawierających tłuszcz?
9) wskazać zastosowanie tworzyw sztucznych w produkcji opakowań?
10) określić rodzaje i przeznaczenie opakowań z tworzyw sztucznych?
11) określić zastosowanie drewna i tkanin jako materiału opakowaniowego?
12) dobrać opakowanie do produktu żywnościowego?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
21
4.3. Normalizacja i znakowanie opakowań
4.3.1. Materiał nauczania
Koordynacja wymiarów opakowań.
Gotowy produkt od momentu zapakowania do zakupu przez konsumenta przechodzi
przez tzw. łańcuch dostaw, obejmujący takie elementy jak:
 budowle magazynowe (wraz z rampami, drogami dojazdowymi, wrotami itp.),
 urządzenia do składowania (regały, stojaki, wieszaki itp.),
 środki transportu wewnętrznego (wózki jezdniowe, przenośniki, itp.),
 środki transportu zewnętrznego (przestrzenie ładowne samochodów, wagonów
kolejowych, ładownie samolotów i statków),
 opakowania (jednostkowe, zbiorcze, transportowe i inne),
 palety Å‚adunkowe,
 kontenery,
 maszyny pakujÄ…ce.
Brak koordynacji w zakresie wymiarów opakowań (określony produkt żywnościowy
dostępny zarówno na rynku krajowym jak i zagranicznym może być pakowany w opakowania
o różnej konstrukcji i wymiarach) utrudnia mechanizację produkcji i procesów pakowania
i przemieszczania oraz powoduje niedostateczne wykorzystanie przestrzeni Å‚adunkowej
środków transportowych i budowli magazynowych. Można zaobserwować na przykład brak
koordynacji wymiarowej między:
- niektórymi opakowaniami transportowymi a paletami ładunkowymi,
- wymiarami paletowych jednostek ładunkowych a wewnętrznymi wymiarami skrzyni
Å‚adunkowej kontenera,
- jednostkami ładunkowymi a skrzyniami ładunkowymi samochodów ciężarowych.
Od czasu, gdy jako jednostkę ładunkową wprowadzoną paletę, stała się ona modułem
koordynacji wymiarowej opakowań.  Jednostka paletowa to znormalizowana paleta
o wymiarach 800x1200mm. Na podstawie wymiarów tej palety opracowano system
wymiarowy opakowań oraz powierzchnię środków transportu i magazynów. Zaproponowano
takie wymiary opakowań (długość i szerokość), które zapewniają zapełnienie powierzchni
palety w 100% (w przypadku opakowań o przekroju kołowym  wymiary koła zapewniają
zapełnienie palety w 80%). Wymiary opakowań są bardzo istotne z tego względu, że to
właśnie opakowania są najczęściej przemieszczane (zwłaszcza opakowania transportowe.
Rys.1. Opakowania a paleta transportowa [6]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
22
Znakowanie opakowań
Opakowania muszą być odpowiednio oznakowane. Oznakowanie dotyczy zarówno
samego opakowania jak i produktu, który opakowanie zawiera.
Niewłaściwe oznakowanie opakowań może być przyczyną uszkodzenia towaru (np.
podczas przeładunku lub transportu) oraz obniżenia jego jakości (gdy np. towar, który
powinien być przechowywany w niskiej temperaturze - na skutek braku informacji był
przechowywany w temperaturze zbyt wysokiej).
W znakowaniu opakowań stosuje się następujące znaki:
- zasadnicze, które umożliwiają identyfikację wyrobu i producenta (nazwa handlowa,
użytkowa lub chemiczna wyrobu, nazwa producenta lub zakładu pakującego),
- informacyjne, które informują o cechach wyrobu i opakowania (znak jakości, gatunek
wyrobu, numer serii, numer normy, sposób użycia, zawartość netto, data produkcji,
termin przydatności do spożycia),
- znaki manipulacyjne, które określają sposób obchodzenia się z towarem lub jego
opakowaniem w czasie wszelkich manipulacji zwiÄ…zanych z przechowywaniem,
przemieszczaniem i użytkowaniem (np.  chronić przed wilgocią ,  ostrożnie kruche ),
- znaki niebezpieczeństwa, które wyrażają ostrzeżenie; zwracają wagę, że niezastosowanie
się do nich może zagrażać bezpieczeństwu osób (np.  materiały łatwo palne ),
- znaki reklamowe, które mają zachęcić do kupna, np znak jakości,
- znaki identyfikujÄ…ce opakowanie.
Znakami identyfikującymi opakowanie mogą być:
- symbole literowe oznaczające materiał, z którego wykonano opakowanie (np. PE 
polietylen, PS  polistyren),
- znak przydatności materiału opakowaniowego do ponownego przetwórstwa (rys.2),
Rys. 2. Znak przydatności opakowania do ponownego przetwórstwa [5, s.187]
- znak przydatności materiału do kontaktu z żywnością (rys. 3)
Rys. 3. Znak przydatności opakowania do kontaktu z żywnością [5, s. 187]]
Zasady znakowania opakowań żywności przeznaczonych dla konsumentów. określa
RozporzÄ…dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 grudnia 2002 roku w sprawie
znakowania środków spożywczych i dozwolonych substancji (Dz. U. Nr 220, poz. 1856).
Opakowania jednostkowe środków spożywczych przeznaczone bezpośrednio dla
konsumenta powinny zawierać następujące elementy:
- nazwę środka spożywczego (nazwa środka spożywczego ma precyzyjnie informować
konsumenta o rodzaju środka spożywczego, umożliwiać odróżnienie go od podobnych
środków spożywczych),
- składniki występujące w środku spożywczym,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
23
- datę minimalnej trwałości środka spożywczego albo terminu jego przydatności do
spożycia,
- sposób przygotowania lub stosowania, gdy brak tej informacji mógłby spowodować
niewłaściwe postępowanie ze środkiem spożywczym,
- dane identyfikujÄ…ce producenta lub wprowadzajÄ…cego do obrotu (ewentualnie kraj
pochodzenia lub istotnego przetworzenia, jeżeli brak tej informacji mógłby wprowadzić
konsumenta w błąd),
- zawartość netto opakowania jednostkowego i liczbę sztuk środka spożywczego
znajdujÄ…cych siÄ™ w tym opakowaniu,
- warunki przechowywania, gdy jakość środka spożywczego zależy od warunków
przechowania,
- oznaczenie partii produkcyjnej środka spożywczego,
- określenie klasy jakości handlowej, jeżeli została ona ustalona w szczegółowych
przepisach,
- informacje dotyczące wartości odżywczej w odniesieniu do środków spożywczych
specjalnego przeznaczenia żywieniowego, a w odniesieniu do środków spożywczych
powszechnie spożywanych, jeżeli oświadczenie żywieniowe jest zamieszczane na
opakowaniu środka spożywczego lub jest stosowane w prezentacji lub reklamie tego
środka,
- informacje dotyczące postaci środka spożywczego lub procesów technologicznych
stosowanych w produkcji, w szczególności określające, czy jest to środek: sproszkowany,
liofilizowany, głęboko mrożony, zagęszczony, wędzony - w przypadku gdy brak tej
informacji może wprowadzić konsumenta w błąd.
W przypadku mniejszego opakowania jednostkowego, którego największa powierzchnia
nie przekracza 10 cm2, dopuszcza się znakowanie środka spożywczego poprzez podanie
jedynie następujących informacji:
 nazwy środka spożywczego,
 daty minimalnej trwałości albo terminu przydatności do spożycia,
 zawartości netto lub liczby sztuk środka spożywczego w opakowaniu.
Jeżeli środek spożywczy znajduje się w opakowaniu zbiorczym przeznaczonym
bezpośrednio dla konsumenta, a z zewnątrz nie można przeczytać treści oznakowania
na opakowaniu jednostkowym umieszczonym w tym opakowaniu zbiorczym, konieczne jest
zamieszczenie odpowiedniego oznakowania opakowania zbiorczego.
Oprócz informacji obligatoryjnych, na opakowaniu mogą być zawarte inne, dodatkowe
informacje. Jednak żadne informacje zawarte na opakowaniu nie mogą:
1. wprowadzać konsumenta w błąd w zakresie charakterystyki środka spożywczego,
w szczególności odnośnie do jego rodzaju, właściwości, składu, ilości, z
ródła lub miejsca
pochodzenia, metod wytwarzania lub produkcji, a w przypadku środka spożywczego
powszechnie spożywanego zawierać określenia "dietetyczny" oraz sugerować, że jest to
środek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego,
2. przypisywać środkowi spożywczemu:
- działania lub właściwości, których nie posiada,
- właściwości zapobiegania chorobom lub ich leczenia albo odwoływać się do takich
właściwości,
- sugerować, że środek spożywczy posiada szczególne właściwości, jeżeli wszystkie
podobne środki spożywcze posiadają takie właściwości.
Znakowanie artykułów rolno-spożywczych powinno być wykonane w sposób czytelny,
zrozumiały i widoczny, a w odniesieniu do artykułów rolno-spożywczych w opakowaniach
jednostkowych - także w sposób nieusuwalny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
24
Szczególne zasady obowiązują w zakresie języka oznaczeń w przypadku znakowania
żywności przeznaczonej do sprzedaży detalicznej. Według polskich przepisów całość
oznakowania takich produktów powinna być w języku polskim. Tymczasem przepisy
europejskie wymagają, aby jedynie obligatoryjne elementy oznakowania były w języku
zrozumiałym dla konsumentów z danego kraju. Problematyczne staje się to jednak
w przypadku nieprzetłumaczalnych słownych znaków towarowych lub tzw. fantazyjnych
nazw produktów wprowadzanych w identycznym brzmieniu jednocześnie w wielu krajach.
4.3.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Czym uzasadniona jest konieczność koordynacji wymiarów opakowań?
2. Co to jest  jednostka paletowa ?
3. Jakie jest uzasadnienie konieczności znakowania opakowań?
4. Jakie rodzaje znaków stosuje się w znakowaniu opakowań?
5. Jakie sÄ… znaki identyfikujÄ…ce opakowanie?
6. Jakie informacje powinny znalez
ć się na opakowaniu produktu żywnościowego zgodnie
z polskim prawem?
7. Jakich informacji nie wolno zamieszczać na opakowaniach zawierających produkty
żywnościowe?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Zaprojektuj wielkość (długość i szerokość) opakowań transportowych zawierających od 8
do 12 opakowań jednostkowych soku jabłkowego o pojemności 1 litra tak, aby były one
skoordynowane z wymiarami znormalizowanej palety. Przyjmujemy, że opakowania
jednostkowe soku mają przekrój kwadratu o boku 100mm. Dla uproszczenia obliczeń pomiń
grubość materiału opakowaniowego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dla uproszczenia obliczeń założyć, że wymiary opakowań transportowych będą tak
dobrane, że spowoduję 100% wypełnienie powierzchni palety znormalizowanej, tj. o
wymiarach 800mm x1200mm.,
2) przyjąć, że wymiary opakowań transportowych będą wielokrotnością 100mm (bok
przekroju opakowania jednostkowego),
3) określić, ile opakowań jednostkowych będzie zawierało opakowanie transportowe
(przyjąć wartość od 8 do 12),
4) określić sposób ułożenia opakowań jednostkowych w opakowaniu transportowym
i określić wymiary powstałego opakowania transportowego,
5) na papierze milimetrowym wykonać szkic znormalizowanej palety z jedną warstwą
opakowań transportowych,
6) jeśli paleta nie został wypełniona prawidłowo  wrócić do p.3 - zmienić liczbę opakowań
jednostkowych i dalej postępować jak poprzednio,
7) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
8) dokonać oceny ćwiczenia.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
25
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zeszyt przedmiotowy,
 materiały biurowe,
 papier milimetrowy,
 literatura [6],
Ćwiczenie 2
Oceń sposób oznakowania opakowań.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z informacjami dotyczącymi znakowania opakowań zawartymi w p. 4.3.1.
Poradnika oraz w literaturze [6],
2) obejrzeć dokładnie kilka opakowań jednostkowych żywności i zapoznać się
z informacjami i znakami znajdujÄ…cymi siÄ™ na nich,
3) zidentyfikować poszczególne rodzaje znaków (zasadnicze, informacyjne, manipulacyjne,
reklamowe oraz identyfikujÄ…ce opakowanie),
4) określić, czy opakowania zostały oznakowane prawidłowo,
5) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
6) ocenić poprawność wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zeszyt przedmiotowy,
 materiały biurowe,
 literatura[6],
 kolekcja opakowań.
Ćwiczenie 3
Zaprojektuj oznakowanie dla wybranego produktu spożywczego.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać produkt spożywczy, dla którego będziesz projektował oznakowanie opakowania,
2) wyszukać informacje o sposobach pakowania tego produktu [6],
3) wynotować rodzaje znaków, które powinny znalez
ć się na opakowaniu,
4) do każdego rodzaju znaków przypisać odpowiednie informacje (słowne lub graficzne),
5) naszkicować opakowanie produktu oznakowane w zaprojektowany sposób,
6) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
7) ocenić poprawność wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zeszyt przedmiotowy,
 materiały biurowe,
 literatura [6],
 papier formatu A3 (lub A2).
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
26
4.3.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) uzasadnić konieczność koordynacji wymiarów opakowań?
2) zdefiniować pojecie: jednostka paletowa?
3) uzasadnić konieczność znakowania opakowań?
4) wymienić rodzaje znaków stosowanych w znakowaniu opakowań?
5) wskazać znaki identyfikujące opakowanie?
6) wymienić jakie informacje powinny znalez
ć się
na opakowaniu produktu żywnościowego zgodnie z polskim prawem?
7) wymienić jakich informacji nie wolno zamieszczać na opakowaniach
zawierających produkty żywnościowe?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
27
4.4. Gospodarowanie opakowaniami i wpływ opakowań na
środowisko
4.4.1. Materiał nauczania
Gospodarowanie opakowaniami.
Zakład przetwórczy musi dysponować odpowiednim zapasem opakowań. W zależności
od rodzaju produkcji i sposobu pakowania - mogą to być opakowania jednorazowe lub
zwrotne.
Ilość opakowań, jaką zakład powinien mieć zmagazynowaną zależy od:
 wielkości produkcji,
 rodzaju opakowań,
 harmonogramu dostaw opakowań.
Szczególnie trudno gospodaruje się opakowaniami zwrotnymi. Zakład musi bowiem
dysponować nie tylko opakowaniami, które są potrzebne do pakowania produktów
wytwarzanych w danym dniu, ale także tymi, które krążą między zakładem, punktami
sprzedaży i konsumentami. Opakowania, które są zwracane przez konsumentów wymagają
oddzielnego magazynowania, gdyż ze względu na zabrudzenie mogą być z
ródłem zakażeń.
Trudno też przewidzieć jaka ilość opakowań wróci do zakładu. Ponadto opakowania te
(najczęściej butelki szklane i butelki z tworzyw sztucznych) wymagają bardzo starannego
mycia i dezynfekcji.
Najkorzystniejsza dla zakładu jest sytuacja, gdy zakład sam wytwarza opakowania.
Wówczas magazynuje tylko materiał opakowaniowy, który zajmuje znacznie mniej miejsca.
Właściwości opakowań (materiał, z którego opakowanie jest wykonane, oraz jego
konstrukcja decydująca o wymiarach, masie i wytrzymałości) wpływają na sposób
magazynowania:
 opakowania transportowe metalowe (np. konwie, beczki) są odporne zarówno
mechanicznie jak i na działanie czynników atmosferycznych, w związku z tym mogą być
przechowywanie w magazynach otwartych lub półotwartych,
 puszki metalowe są podatne na korozję, dlatego muszą być przechowywane
w pomieszczeniach suchych o stałej temperaturze, osłonięte folią,
 opakowania szklane powinny być chronione przed uszkodzeniami mechanicznymi oraz
przed czynnikami atmosferycznymi (zwłaszcza opadami i nagłymi zmianami temperatury
w zimie), gdyż może to powodować pękanie szkła,
 opakowania papierowe są wrażliwe na działanie wilgoci i drobnoustrojów, dlatego należy
je przechowywać w pomieszczeniach suchych, przewiewnych, bez zapachów,
 opakowania transportowe z tworzyw sztucznych mogą być przechowywane
w magazynach otwartych, ale muszą być zabezpieczone przed bezpośrednim działaniem
słońca oraz przed urazami mechanicznymi przy temperaturze poniżej 0oC.
Opakowania a ochrona środowiska
Robiąc zakupy artykułów potrzebnych do codziennego życia (żywność, kosmetyki,
środki czystości, itp.) przynosimy do domu mnóstwo, najczęściej estetycznych,
przyciągających oko, opakowań. Prawie wszystkie z nich, po wykorzystaniu produktu w nie
opakowanego, zostaną wyrzucone na śmietnik. Tylko część z nich będzie wykorzystana jako
surowiec wtórny.
Ważnymi pojęciami związanymi z ekologicznym gospodarowaniem opakowaniami są
pojęcia odzysku i recyklingu.
Odzysk to wszelkiego rodzaju działania, niestwarzające zagrożenia dla życia i zdrowia
ludzi lub dla środowiska, polegające na wykorzystaniu odpadów w całości lub w części, lub
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
28
prowadzące do odzyskania z odpadów substancji, materiałów lub energii i ich wykorzystania.
Odzysk energii to nic innego jak termiczne przekształcanie odpadów w celu odzyskania
energii (np. poprzez spalanie).
Recykling jest formą odzysku, dzięki któremu możliwe jest powtórne przetwarzanie
substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym w celu uzyskania
substancji bÄ…dz
materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu,
z wyjątkiem odzysku energii. Recykling może być:
 materiałowy; polega na uzyskaniu z odpadów materiału do dalszej obróbki (np. granulat
z tworzyw sztucznych do produkcji nowych wyrobów - niestety o gorszych parametrach
jakościowych);
 chemiczny; polega na odzyskaniu z odpadów związków chemicznych (np. gazu, ropy
naftowej itd.);
 organiczny; polega na obróbce tlenowej (w tym kompostowaniu) lub beztlenowej
odpadów, które ulegają rozkładowi biologicznemu w kontrolowanych warunkach przy
wykorzystaniu mikroorganizmów, w wyniku której powstaje materia organiczna lub
metan (składowanie odpadów na wysypiskach śmieci nie jest recyklingiem
organicznym!).
Z ekologicznego punktu widzenia odpady możemy podzielić na podlegające utylizacji
albo likwidacji.
Odpady podlegające utylizacji mogą być:
- przetwarzalne
- nadajÄ…ce siÄ™ do recyklingu (np. butelki PET);
- nadajÄ…ce siÄ™ do kompostowania (np. opakowania z tworzyw biodegradowalnych).
- nieprzetwarzalne
- kierowane do spalarni odpadów komunalnych (np. opakowania papierowe nienadające
się do recyklingu); w Polsce istnieje zaledwie kilka takich zakładów,
- kierowane do spalarni odpadów niebezpiecznych (np. opakowania po substancjach
niebezpiecznych),
- kierowane na wysypiska (nieposortowane opakowania szklane, z tworzyw sztucznych,
papieru itd.).
Aby zmniejszyć zaśmiecanie środowiska zużytymi opakowaniami należy przede
wszystkim zwrócić uwagę na uświadamianie społeczeństwa, ale także zapewni ć możliwość
segregowania opakowań
W celu ograniczania zaśmiecania środowiska wprowadza się uregulowania prawne, które
mają pomóc w racjonalnym gospodarowaniu opakowaniami bez szkody dla środowiska.
Na producentów opakowań i sprzedawców towarów w opakowaniach pewne obowiązki
nakłada Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych z 11 maja 2002r
z póz
niejszymi zmianami. Określa ona wymagania, jakim muszą odpowiadać opakowania ze
względu na zasady ochrony środowiska oraz sposoby postępowania z opakowaniami
i odpadami opakowaniowymi, zapewniające ochronę życia i zdrowia ludzi oraz ochronę
środowiska.
Producenci (i importerzy) opakowań powinni ograniczać ilość i negatywne
oddziaływanie na środowisko substancji stosowanych do produkcji opakowań oraz
wytwarzanych odpadów opakowaniowych w taki sposób, aby:
- objętość i masa opakowań były ograniczone do niezbędnego minimum wymaganego do
spełnienia ich funkcji, biorąc pod uwagę oczekiwania użytkownika,
- opakowania były projektowane i wykonane w sposób umożliwiający ich wielokrotny
użytek i póz
niejszy recykling, a jeśli nie jest to możliwe, to przynajmniej recykling,
a jeżeli nie jest on możliwy, to inną formę odzysku,
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
29
- opakowania zawierały możliwie najmniejszą ilość substancji stwarzających zagrożenie
dla życia lub zdrowia ludzi lub dla środowiska.
Sprzedawca produktów w opakowaniach jest obowiązany do przekazywania
użytkownikom tych produktów informacji o opakowaniach i odpadach opakowaniowych
w zakresie:
- dostępnych systemów zwrotu, zbiórki i odzysku, w tym recyklingu,
- właściwego postępowania z odpadami opakowaniowymi,
- znaczenia oznaczeń stosowanych na opakowaniach.
Jednostki handlu detalicznego sÄ… obowiÄ…zane do przyjmowania zwracanych i na
wymianę opakowań wielokrotnego użytku po produktach w takich opakowaniach, które
znajdujÄ… siÄ™ w ich ofercie handlowej
Jednostki handlu detalicznego o powierzchni handlowej powyżej 2.000 m2 są obowiązane
do prowadzenia na własny koszt selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych po
produktach w opakowaniach, które znajdują się w ich ofercie handlowej.
Prawo polskie i UE zalecają specjalne oznakowanie opakowań, będące również
informacją i wskazówką dla przeciętnego użytkownika:
 Dbaj o czystość  Opakowanie ekologicznie przyjazne
Rys. 4. Symbole znakowania opakowań, tzw.  zielone znaki [9]
Wzory oznaczania opakowań z tworzyw sztucznych (zgodnie z Rozporządzeniem
Ministra Środowiska w sprawie określenia wzorów oznakowania opakowań Dz. U. z 2004 r.
Nr 94 poz. 927):
Rys. 5. Wzór oznakowania opakowań określający możliwość wielokrotnego użytku opakowania [9]
Rys. 6. Wzór oznakowania opakowań określający przydatność opakowania do recyklingu [9]
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
30
Zagrożenie jakie dla środowiska stwarza opakowanie określa się stosując tzw. analizę
cyklu życia opakowania (LCA). W analizie tej uwzględnia się:
- możliwość ograniczenia ilości odpadów oraz ograniczenie masy samych opakowań,
- możliwość ponownego wykorzystania opakowań,
- wtórne przetworzenie (recykling),
- spalenie z odzyskiem energii,
- spalenie bez odzysku energii,
- składowanie na wysypisku.
Obecnie spalanie jest jedną z lepszych metod utylizacji dzięki postępowi w oczyszczaniu
gazów wylotowych.
4.4.2. Pytania sprawdzajÄ…ce
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany wykonania ćwiczeń.
1. Od czego zależy ilość opakowań, która zakład musi magazynować?
2. Od czego zależą warunki magazynowania opakowań?
3. Jakie opakowania można magazynować w magazynach otwartych?
4. Co oznacza pojęcie odzysk i recykling?
5. Jakie sÄ… rodzaje recyklingu?
6. Jakie obowiązki na producentów opakowań nakłada Ustawa o opakowaniach i odpadach
opakowaniowych?
7. Jakie obowiązki na sprzedawców nakłada Ustawa o opakowaniach i odpadach
opakowaniowych?
8. Na czym polega analiza cyklu życia opakowania?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przetwórnia owocowo - warzywna produkuje sok marchwiowo  jabłkowy, którym
napełnia butelki zwrotne o pojemności 0,33 l. Oblicz, ile butelek nowych powinno być
w magazynie, aby zapewnić ciągłość produkcji, zakładając, że produkcja dzienna soku
wynosi 500 l, zakład powinien mieć 3-krotnie więcej butelek, niż zużywa ich w dziennej
produkcji oraz, że butelki zwrócone stanowią 20% ogólnej liczby potrzebnych butelek.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) obliczyć ile butelek potrzeba do rozlania dziennej produkcji soku,
2) obliczyć, ile butelek powinno być zgromadzone w magazynie, uwzględniając trzykrotny
zapas,
3) obliczyć, ile butelek nowych musi znalez
ć się w magazynie, uwzględniając, że 20%
butelek używanych do napełniania stanowią butelki zwrócone.,
4) zaprezentować i porównać wyniki z innymi,
5) dokonać oceny poprawności wykonani ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zeszyt przedmiotowy,
 materiały biurowe,
 kalkulator.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
31
Ćwiczenie 2
Zaplanuj sposób magazynowania opakowań w wybranym zakładzie spożywczym.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) wybrać produkt spożywczy, dla którego będą potrzebne opakowania,
2) wyszukać informacje o sposobach pakowania tego produktu [7] dotyczące opakowań
jednostkowych i zbiorczych,
3) na podstawie znajomości rodzaju wykorzystywanych opakowań określić warunki ich
magazynowania,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie,
5) ocenić poprawność wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zeszyt przedmiotowy,
 materiały biurowe,
 literatura z rozdziału 6.
Ćwiczenie 3
Określ wpływ opakowań na środowisko naturalne.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zapoznać się z informacjami dotyczącymi znakowania opakowań zawartymi w p. 4.3.1.
oraz w p. 4.4.1. pod kątem wpływu na środowisko,
2) obejrzeć dokładnie kilka opakowań żywności i zapoznać się z informacjami i znakami
znajdującymi się na nich, a związanych z wpływem na środowisko,
3) na podstawie uzyskanych informacji określić sposób postępowania z opakowaniem,
4) określić, czy opakowania zostały oznakowane prawidłowo, zaproponować ewentualne
zmiany w oznakowaniu,
5) zaprezentować efekty pracy,
6) ocenić poprawność wykonania ćwiczenia.
Wyposażenie stanowiska pracy:
 zeszyt przedmiotowy,
 materiały biurowe,
 kolekcja opakowań.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
32
4.4.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić, od czego zależy ilość opakowań, która zakład musi magazynować?
2) określić warunki magazynowania opakowań?
3) objaśnić pojęcia odzysku i recyklingu?
4) rozróżnić rodzaje recyklingu?
5) określić obowiązki producentów opakowań nałożone przez
UstawÄ™ o opakowaniach i odpadach opakowaniowych?
6) określić obowiązki sprzedawców nałożone przez
UstawÄ™ o opakowaniach i odpadach opakowaniowych
7) wymienić jakich informacji nie wolno
zamieszczać na opakowaniach zawierających produkty żywnościowe?
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
33
5. SPRAWDZIAN OSI
GNI
Ć
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartÄ™ odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadania o różnym stopniu trudności. Są to zadania zamknięte,
wielokrotnego wyboru. Tylko jedna odpowiedz
jest prawidłowa.
5. Za każdą poprawną odpowiedz
uzyskujesz jeden punkt.
6. Odpowiedzi wpisz w  Karcie odpowiedzi , przekreślając odpowiednią literę
nakiem  X .
7. Jeżeli się pomylisz  zakreśl kółkiem (nie przeprawiaj!) błędną odpowiedz
i znakiem  X
zaznacz odpowiedz
prawidłową.
8. Pracuj samodzielnie.
9. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na póz
niej i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
10. Na rozwiÄ…zanie testu masz 40 min.
Powodzenia.!
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
34
ZESTAW ZADAC
TESTOWYCH
1. Właściwościami mechanicznymi materiałów konstrukcyjnych są:
a) wytrzymałość, sprężystość, twardość,
b) tłumienie drgań, odporność na zużycie,
c) rozszerzalność cieplna, przewodnictwo cieplne i elektryczne,
d) odporność na korozję, ciepło właściwe.
2. Metalem, którego stop z cynkiem nazywamy mosiądzem jest:
a) nikiel,
b) cyna,
c) miedz
,
d) żelazo.
3.  Jest substancjÄ… bezpostaciowÄ…, przez
roczystą, niepalną, o małej przewodności
elektrycznej i cieplnej, odporną na działanie czynników chemicznych (z wyjątkiem
fluoru) O jakim materiale konstrukcyjnym mowa?
a) stal konstrukcyjna.
b) aluminium.
c) drewno.
d) szkło.
4. Opakowanie zawierające pewną ilość opakowań jednostkowych, stosowane jako
opakowanie ochronne nazywa siÄ™ opakowaniem:
a) transportowym.
b) sztywnym.
c) zbiorczym.
d) masowym.
5. Jednostka paletowa jest to:
a) wymiar opakowania (długość i szerokość).
b) znormalizowana paleta o określonych wymiarach.
c) ilość jednostkowych jaką zawiera znormalizowane opakowanie
transportowe.
d) ilość palet jaka mieści się w magazynie na jednostkowej powierzchni.
6. Znaki na opakowaniach, które umożliwiają identyfikację wyrobu i producenta zaliczamy
do znaków:
a) zasadniczych.
b) manipulacyjnych.
c) identyfikujÄ…cych opakowanie.
d) podstawowych.
7. Ilość opakowań, jaką zakład powinien mieć zmagazynowaną zależy od:
a) rodzaju produkowanego wyrobu.
b) metod produkcji wyrobu.
c) wielkości produkcji wyrobu.
d) kosztów opakowań.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
35
8. Opakowania transportowe metalowe (np. konwie, beczki):
są odporne zarówno mechanicznie jak i na działanie czynników
a) atmosferycznych , w związku z tym mogą być przechowywanie
w magazynach otwartych lub półotwartych.
b) są podatne na korozję, dlatego muszą być przechowywane
w pomieszczeniach suchych o stałej temperaturze, osłonięte folią.
c) powinny być chronione przed uszkodzeniami mechanicznymi oraz przed
czynnikami atmosferycznymi, gdyż może to powodować ich pękanie.
d) mogą być przechowywane w magazynach otwartych, ale muszą być
zabezpieczone przed bezpośrednim działaniem słońca oraz przed urazami
mechanicznymi przy temperaturze poniżej 0oC
9. Wytrzymałość materiałów to:
a) największa wartość obciążenia, po przekroczeniu której następuje zniszczenie
elementu konstrukcyjnego lub całej konstrukcji.
b) zdolność powracania do pierwotnej postaci po usunięciu obciążeń.
c) zdolność do zmian postaci geometrycznej pod wpływem sił zewnętrznych.
d) zdolność do zmian postaci geometrycznej pod wpływem ciepła.
10. Zjawisko polegające na powstaniu uszkodzenia materiału konstrukcyjnego nawet przy
obciążeniach znacznie mniejszych niż dopuszczalne w sytuacji gdy dany element jest
poddawany działaniu sił w sposób cykliczny nazywamy:
a) zużyciem materiału.
b) zmęczeniem materiału.
c) odkształceniem materiału.
d) uplastycznieniem materiału.
11. Przykładem powłoki anodowej dla żelaza (stali) jest powłoka:
a) miedziowa.
b) cynkowa.
c) chromowa.
d) niklowa.
12. Opakowaniami, które dobrze chronią żywność przed dostępem tlenu i światła są
opakowania:
a) papierowe.
b) szklane.
c) polietylenowe.
d) metalowe.
13. Z politereftalenu glikolu etylenowego (PET) produkuje siÄ™:
a) tacki do mięsa i owoców.
b) opakowania do słodyczy.
c) worki do pakowania warzyw.
d) butelki do napojów gazowanych.
14. Do opakowania produktów mleczarskich, margaryny, lodów, wyrobów garmażeryjnych,
itp. można wykorzystać:
a) pergamin sztuczny.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
36
b) polietylen.
c) bibułę.
d) karton jednowarstwowy.
15. Znakami identyfikującymi opakowanie może być:
a) znak jakości.
b) nazwa producenta wyrobu.
c) literowy symbol tworzywa, np. PVC.
d) znak  tu otwierać .
16. Poniżej przedstawiono znak, który można spotkać na opakowaniach:
Znak ten oznacza:
a) opakowanie dopuszczone do kontaktu z żywnością.
b) produkty szybko psujÄ…ce siÄ™.
c) opakowanie ekologicznie przyjazne.
d) opakowanie do ponownego przetwórstwa.
17. Oznakowanie opakowań jednostkowych środków spożywczych przeznaczonych
bezpośrednio dla konsumenta muszą zawierać:
a) nazwę środka spożywczego, która precyzyjnie informuje konsumenta
o rodzaju środka spożywczego i umożliwia odróżnienie go od podobnych
środków spożywczych.
b) nazwę środka spożywczego w języku polskim lub obcym.
c) nazwę środka spożywczego, bez daty minimalnej trwałości albo terminu
przydatności do spożycia w sytuacji gdy są one oczywiste.
d) nazwę środka spożywczego i informacje o właściwościach, które jeszcze nie
zostały dokładnie sprawdzone.
18. Recykling chemiczny polega na:
a) uzyskaniu z odpadów materiału do dalszej obróbki (np. granulat z tworzyw
sztucznych do produkcji nowych wyrobów).
b) odzyskaniu z odpadów związków chemicznych (np. gazu, ropy naftowej).
c) rozkładzie biologicznym w kontrolowanych warunkach przy wykorzystaniu
mikroorganizmów.
d) składowaniu odpadów na wysypiskach śmieci w celu ich degradacji.
19. Butelki do napojów gazowanych typu PET:
a) nadajÄ… siÄ™ do kompostowania.
b) nie nadają się do przetwarzania i są kierowane do spalarni odpadów
komunalnych.
c) nadajÄ… siÄ™ do recyklingu.
d) nie nadają się do przetwarzania i są kierowane do spalarni odpadów
niebezpiecznych.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
37
20. Poniżej przedstawiono wzór oznakowania opakowania:
Oznacza on:
a) możliwość wielokrotnego użytku opakowania.
b) przydatność opakowania do recyklingu.
c) bezpieczeństwo dla ozonu.
d) zgodność z normami Unii Europejskiej.
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
38
KARTA ODPOWIEDZI
ImiÄ™ i nazwisko& & & & & & & & & & & & ..& & & & ..
Stosowanie materiałów pomocniczych w przemyśle spożywczym
Zakreśl poprawną odpowiedz
, wpisz brakujące części zdania lub wykonaj rysunek.
Nr Odpowiedz
Punkty
zadania
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
39
6. LITERATURA
1. Błaszkiewicz Z.: Podstawy techniki, cz. 1. eMPi2, Poznań 2002
2. Bożenko L.: Maszynoznawstwo dla zasadniczych szkół zawodowych, WSiP 1996
3. Dąbrowski A.: Podstawy techniki w przemyśle spożywczym. Podręcznik dla technikum.
WSiP, Warszawa 1999
4. Chuchlowa J.: Materiały pomocnicze i dodatki do żywności, WSiP, Warszawa 1996
5. Dłużewski M., Chuchlowa J., Krajewski K. Kamiński W.: Technologia żywności.
Podręcznik dla technikum, cz.1. WSiP, Warszawa 2000
6. Kołakowska K.: Koordynacja wymiarowa opakowań wymogiem efektywności
łańcuchów dostaw. http:/www.logistyka.net.pl
7. Pijanowski E., Dłużewski M., Dłużewska A., Jarczyk A.: Ogólna technologia żywności.
Wydawnictwa Naukowo  Techniczne, Warszawa 1997
8. Zajączkowska A. (red.): Podstawy przetwórstwa spożywczego, Format-AB, Warszawa
2004
9. http:/www.paiz.gov.pl
 Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego
40