Jak walczyć, czyli dylematy Konrada Wallenroda
" Geneza utworu
" Dzieje Wallenroda
" Kostium historyczny, poetyka maski
"  Być lisem i lwem  motto utworu
" Konflikt racji i tragizm Konrada
" Rola Halbana
" Rola poezji ludowej  Pieśń Wajdeloty
"  Konrad Wallenrod jako powieść poetycka
Witam państwa na naszym kolejnym spotkaniu. Dziś, wraz bohaterami romantycznymi, będziemy prze\
ywać tragizm
wyboru, rozwiązywać odwieczne dylematy człowieka uwikłanego w historię. Zacznijmy od Konrada Wallenroda.
Zapraszam...
Geneza utworu
Adam Mickiewicz  Konrada Wallenroda napisał w latach 1826-1827. Powieść ta wydana została w Petersburgu w 1828
roku. W tym czasie, jak państwo wiedzą z poprzednich wykładów, nasz wieszcz przebywał na wygnaniu w Rosji
(władze carskie skazały go na zesłanie za udział w tajnych stowarzyszeniach. Tam właśnie, na rosyjskiej ziemi, mógł z
bliska zobaczyć, jak działa potę\
ny carski aparat państwowy. Tam te\
poznał wielu rewolucjonistów rosyjskich, był
świadkiem powstania dekabrystów, które musiało wstrząsnąć uczuciami i wyobraz
nią poety. Z owych obserwacji \
ycia
politycznego w Rosji, z rozmyślań nad sposobem walki z zaborcą, zrodził się właśnie  Konrad Wallenrod .
Dzieje Wallenroda
Utwór opowiada o losach Litwina, który jako dziecko został porwany przez Krzy\
aków. Wychował go krzy\
acki mistrz
Winrych. Na dworze mistrza Walter Alf (takie imię nadano chłopcu) poznał Halbana  starego litewskiego pieśniarza.
Ów wajdelota wyjawił Walterowi prawdę o jego pochodzeniu, uświadomił mu, kim naprawdę jest. Podsycał w nim
jednocześnie miłość do kraju ojców i nienawiść do wrogów Litwy  Krzy\
aków. Obudzony w młodzieńcu patriotyzm
spowodował, \
e Walter przy nadarzającej się okazji wrócił do rodaków. Tam się zakochał i o\
enił z Aldoną, piękną
córką księcia Kiejstuta. Szczęście zakochanych nie trwało długo.
Główny bohater, zdając sobie sprawę z potęgi Zakonu i niemo\
ności pokonania go w otwartej walce, decyduje się
opuścić ukochaną. Zamierza przedostać się do wroga i podstępem złamać siłę Krzy\
aków. Podszywa się więc pod
postać hrabiego Konrada Wallenroda, który zginął w niewyjaśnionych okolicznościach (czy\
by Walter, swego czasu
giermek owego rycerza, zabił go?).
Bohater powieści, ju\
jako sławny wojak Wallenrod, przybył do Malborka przyjąć śluby zakonne. Wkrótce został obrany
wielkim mistrzem krzy\
ackim, który miał poprowadzić Krzy\
aków do zwycięskiej wojny z pogańską Litwą. Początkowo
Konrad-mistrz próbował grać na zwłokę  zamiast prowadzić swych  braci do walki, nakazał im modlitwy, pilnował
przestrzegania ślubów.
Decyzję o wprowadzeniu swych zamiarów w czyn Konrad podjął pod wpływem Halbana, który na jednej z krzy\
ackich
uczt przypomniał rodakowi jego powinności i wzbudził w nim chęć zemsty (śpiewając najpierw Pieśń o roli poezji
ludowej w \
yciu narodu, a następnie Powieść Wajdeloty, w której przypomniał całe dzieje Walter Alfa).
Nadszedł więc czas czynów. Konrad poprowadził Krzy\
aków przeciw Litwie, dowodził tak nieudolnie, \
e Zakon poniósł
druzgocącą klęskę. Zemsta się dokonała, siła wrogów Litwinów została na długie lata złamana.
Konrad swój plan wykonał, został jednak zdemaskowany i skazany przez tajny trybunał na karę śmierci. Przed zgonem
poszedł do pobliskiej wie\
y ostatni raz porozmawiać z pustelnicą, którą była jego \
ona  Aldona, przybyła do Malborka
za mę\
em (ukochana Waltera wstąpiła do klasztoru i zamurowała się w wie\
y nieopodal zamku krzy\
ackiego).
Finał powieści jest tragiczny: Konrad, wiedząc, \
e czeka go śmierć, wypija truciznę, Aldona umiera z rozpaczy.
Kostium historyczny
Akcja  Konrada Wallenroda rozgrywa się w średniowiecznym Malborku w XIV wieku. Podtytuł utworu: powieść
historyczna, podkreśla dawność, niewspółczesność przedstawionych wydarzeń. Adam Mickiewicz posłu\
ył się
kostiumem historycznym: opowiadając zamierzchłą historię walk Litwinów z Krzy\
akami, tak naprawdę przedstawił
bardzo aktualny wówczas problem walki z zaborcą o wolność ojczyzny. Oblekając ukazane w utworze wydarzenia w
kostium dawności, przyprószając je kurzem historii, liczył na to, \
e cenzura nie odczyta aktualnej wymowy utworu i
zezwoli na wydanie dzieła.  Konrad... co prawda się ukazał, ale został objęty zakazem recenzowania. Świadczy to o
tym, \
e urzędnicy carscy zwrócili jednak wymowę na polityczny podtekst powieści.
Ówcześni czytelnicy równie\
nie mieli najmniejszych problemów z rozszyfrowaniem wymowy dzieła. Odczytali oni
 Konrada Wallenroda jako powieść poruszającą sprawy współczesne, jak najbardziej aktualne. Utwór ten potraktowano
jako swego rodzaju broszurę polityczną, instrukta\
walki z zaborcą czy katechizm spiskowca.
Z omawianą powieścią i kostiumem historycznym wią\
e się jeszcze jeden wa\
ny termin: język ezopowy. Określenie to
pochodzi od Ezopa, staro\
ytnego bajkopisarza, który wady ludzkie przedstawiał nie wprost, lecz pośrednio, pod
postacią zwierząt. Język ezopowy (którym posłu\
ył się Mickiewicz) oznacza więc zespół sposobów słu\
ących ukryciu
właściwej wymowy utworu przez u\
ywanie napomknień, aluzji, niedopowiedzeń, symboli.
Poetyka maski
Autor  Konrada... wykorzystał tak\
e na szeroką skalę poetykę maski:
Główny bohater, Walter Alf skrywał swą prawdziwą to\
samość, wcielając się najpierw w postać rycerza Wallenroda, a
póz
niej rycerza Zakonu Krzy\
ackiego. Maskę zało\
yła równie\
jego ukochana Aldona, stając się pustelnicą. Zamknęła
się ona dobrowolnie w wie\
y po to tylko, by być bli\
ej mę\
a. W innych utworach Mickiewicza równie\
pojawiają się
bohaterowie mający maskę: warto wspomnieć choćby Gra\
ynę, która przebrana w zbroję mę\
a poprowadziła Litwinów
do zwycięskiej bitwy z Krzy\
akami, lub te\
Jacka Soplicę z  Pana Tadeusza , który skrył się pod postacią Księdza
Robaka (szerzej o Jacku będziemy mówić w kolejnych prezentacjach).
 Być lisem i lwem  motto utworu
 Macie bowiem pamiętać, \
e są dwa sposoby walczenia... Trzeba być lisem i lwem . Cytat ten pochodzi z traktatu
 Ksią\
ę Niccolo Machiavellego, historyka włoskiego \
yjącego w latach 1469-1527, który sformułował koncepcję
nowego typu władcy  człowieka, który w swym działaniu nie musi kierować się moralnością. Mo\
e on  twierdził
Machiavelli  u\
ywać wszelkich środków, nawet najbardziej niegodziwych, dla osiągnięcia nadrzędnego celu, którym
jest obrona państwa i wzrost jego potęgi.
Mickiewicz przywołuje myśl renesansowego uczonego po to, by ukazać konflikt między racjami historycznymi a etyką.
Konrad, nie mogąc być lwem, stał się lisem. Wiedząc, \
e uczciwa walka jest niemo\
liwa, postanowił pomóc rodakom i
ojczyz
nie stosując podstęp i zdradę w imię zasady cel uświęca środki.
Konflikt racji i tragizm Konrada
Wallenrod jest postacią tragiczną, poniewa\
musi wybrać między dwoma równorzędnymi racjami: patriotycznymi
(obrona ojczyzny przed wrogiem) i etycznymi (moralny wymiar jego postępowania, kwesta honoru rycerskiego). Tutaj
kompromis jest niemo\
liwy, owych racji nie da się pogodzić. Bohater musi wybrać jedną z opcji. Bez względu na to,
którą drogą podą\
y, czeka go klęska. Wybierając dobro ojczyzny, złamie zasady moralne, kodeks rycerski i wstąpi na
drogę kłamstwa i zdrady. Jeśli będzie chciał pozostać w zgodzie z etyką, ska\
e swój kraj i rodaków na unicestwienie.
Nie ma więc wyjścia z tej sytuacji  na tym polega tragizm Mickiewiczowskiego bohatera.
Warto wspomnieć jeszcze, \
e konflikt tragiczny Konrada rysuje się równie\
w konieczności dokonania wyboru między
miłością do Aldony, szczęściem rodzinnym, a dobrem ojczyzny. Bohater powieści poświęca się dla ogółu, skazując się
tym samym na niespełnienie osobistych marzeń i pragnień.
W świetle tego, co powiedzieliśmy wy\
ej, łatwo stwierdzić, co to jest wallenrodyzm. To postawa bohatera
romantycznego, który w imię idei, wartości wy\
szych działa drogą podstępu, zdrady, posługuje się kłamstwem, działa
nieetycznie. Postępuje więc niemoralnie w szlachetnej sprawie, co jest przyczyną jego konfliktów wewnętrznych.
Rola Halbana
Halban jest wyrazicielem romantycznych poglądów na istotę poezji. Pełni on bardzo wa\
ną funkcję w powieści. Ten
stary litewski pieśniarz budzi w Konradzie świadomość narodową i miłość do ojczyzny, kształtuje równie\
jego postawę
patriotyczną. Przypomina młodzieńcowi o jego korzeniach i wynikających z tego faktu powinnościach. Halban podsyca
w Walterze chęć zemsty, mobilizuje go do działania. Dlaczego jednak w chwili klęski Wallenroda, wajdelota nie umiera
razem z nim, nie wypija trucizny? Odpowiedz
jest prosta: on nie wypełnił jeszcze swojej misji, on musi rozgłosić chwałę
czynu Konrada, dać temu bohaterowi nieśmiertelność.
Rola poezji ludowej  Pieśń Wajdeloty
Proszę państwa o powtórne przeczytanie tej krótkiej pieśni, to bardzo wa\
ny fragment omawianego utworu. Spróbujmy
na podstawie tego tekstu określić rolę, jaką przypisuje poezji ludowej pieśniarz Halban:
- poezja ludowa to  arka przymierza/ między dawnymi a młodszymi laty  ona łączy, spaja przeszłość ze
współczesnością, poprzez poezję właśnie tradycja, historia narodu przekazywana jest następnym pokoleniom
- jest więc skarbnicą, pamięcią narodu, pobudza w ludziach patriotyzm ( O pieśni gminna, ty stoisz na stra\
y/
Narodowego pamiątek kościoła )
- cechuje ją trwałość, niezniszczalność, ona stanowi wielką siłę narodu, będzie tak długo istnieć, jak on istnieje ( Arko,
tyś \
adna nie złamana ciosem )
- poezja spełnia określone zadania w \
yciu zbiorowości: wzywa i pobudza do walki, zagrzewa do boju (propagowanie
modelu poezji tyrtejskiej, walczącej), ona podtrzymuje nadzieję w ludziach, daje wiarę zniewolonemu narodowi
- stanowi wa\
ny element świadomości narodowej
- przynale\
y do sfery sacrum (jest świętością).
-  Konrad Wallenrod jako powieść poetycka
Utwór Adama Mickiewicza jest powieścią poetycką, gdy\
:
- ma luz
ną, fragmentaryczną kompozycję
- nie ma zachowanej chronologii (występuje inwersja czasowa)
- bohater to człowiek samotny, tajemniczy (maski Wallenroda), rozdarty wewnętrznie, dotknięty nieszczęśliwą miłością
- utwór jest synkretyczny (zawiera elementy epiki, liryki, dramatu)
- cechą charakterystyczną jest gotycyzm  tendencja polegająca na umieszczeniu akcji utworu w średniowiecznej
przeszłości. Chodzi więc o ukazanie klimatu epoki, kolorytu historycznego, a tak\
e o budowanie nastroju grozy i
tajemnicy.
Podstęp  drogą do odzyskania wolności? 
 Kordian
J. Słowackiego
" Geneza utworu
"  Kordian  dramat o spisku
" Którą wybrać z dróg?
" Za i przeciw - dwie koncepcje działania
" Dlaczego Kordian ponosi klęskę?
Problematykę poruszoną w  Konradzie Wallenrodzie Mickiewicza podjął równie\
Słowacki w swym największym
dramacie   Kordianie .
Geneza utworu
Juliusz Słowacki napisał  Kordiana w 1833 roku, a więc krótko po upadku powstania listopadowego (1830-1831). Utwór
ten wyrósł z doświadczeń klęski polskiego zrywu narodowego. Autor dramatu próbuje odpowiedzieć na pytanie,
dlaczego do owej klęski doszło, jakie były przyczyny upadku powstania.
Opisywane prze Słowackiego wypadki znajdują swoje potwierdzenie (częściowe) w historii. W 1829 roku rzeczywiście
car Mikołaj przybył do Warszawy, aby koronować się na króla Polski. Prawdą jest, \
e spiskowcy ze Szkoły
Podchorą\
ych planowali zamach. W jego zorganizowaniu miał pomóc m.in. J. U. Niemcewicz (prototyp postaci
Prezesa). Literat początkowo przyłączył się do spisku, w ostateczności jednak wycofał się, do zamachu nie doszło.
 Kordian  dramat o spisku
Akcja aktu trzeciego  Kordiana (znajomość tylko tej części dramatu państwa obowiązuje) rozgrywa się w Warszawie.
Na palcu przed Zamkiem Królewskim lud oczekuje na przybycie cara, który ma się koronować na króla Polski. Ludzie z
zebranego tłumu reprezentują ró\
ne postawy wobec faktu koronacji (patriotyzm, obojętność). Wszyscy oni mogą jednak
tylko biernie przyglądać się upokarzającej dla Polaków uroczystości. Po ceremonii, gdy ludność udaje się na ucztę,
zjawia się tajemnicza postać Nieznajomego, która nawołuje patriotów do walki oraz zapowiada rychłe
zmartwychwstanie narodu polskiego. Tymczasem w podziemnym lochu w kościele św. Jana odbywa się narada
spiskowców. Uczestnicy spotkania zastanawiają się, czy dokonać zamachu na \
ycie cara, czy te\
nie. Zebrani dzielą
się na dwa obozy. Pierwszemu przewodzi Prezes, który uwa\
a, \
e nie nale\
y mordować cara. Wyrazicielem poglądów
drugiej grupy jest młody Podchorą\
y (Kordian). Jego zdaniem tylko zamach mo\
e dać jakąkolwiek szansę na
odzyskanie niepodległości. Ostatecznie, w tajnym głosowaniu, propozycja Kordiana została przez większość zebranych
odrzucona. Zawiedziony i zdesperowany Podchorą\
y zdejmuje maskę i deklaruje gotowość do samotnej walki w imię
dobra ojczyzny. Postanawia sam zgładzić cara.
W kolejnej scenie spotykamy Kordiana przemierzającego królewskie komnaty ze sztyletem w dłoni. Zbli\
ając się do
sypialni monarchy, młodzieniec toczy w swej duszy wewnętrzną walkę (psychomachię). Z jednej strony pragnie on
zabić tyrana, z drugiej jednak ogarniają go pewne wątpliwości natury etycznej. Jego obawy i lęki uosabiają pojawiające
się przed jego oczyma Strach i Imaginacja. Oszołomiony Kordian ostatecznie mdleje przed progiem sypialni władcy.
W scenie VI nasz bohater trafia do szpitala dla obłąkanych. Tam toczy ciekawą rozmowę z Doktorem-Mefistofelesem,
który uświadamia mu, \
e jego nadzieje to tylko mrzonka, urojenia, których urzeczywistnienie jest niemo\
liwe.
Następnie akcja utworu przenosi się na Plac Saski. Tam Kordian poddany zostaje cię\
kiej próbie (miał przeskoczyć
konno ponad \
ołnierzami trzymającymi bagnety w górze). Niedoszły zabójca cara zadanie wykonał, za co obiecano mu
darować \
ycie. Car początkowo nie chciał spełnić obietnicy. Kordian trafia więc do celi więziennej, z niej prowadzony
jest na rozstrzelanie. Car, w kłótni ze swoim bratem, Konstantym, w końcu podpisuje ułaskawienie. Czy Adiutant zdą\
ył
je dostarczyć? Tego nie wiemy.
Za i przeciw - dwie koncepcje działania
Omówmy teraz bli\
ej fragment  Kordiana zamieszczony w podręczniku (s. 112). Rzecz dotyczy oceny skrytobójstwa
jako metody walki zniewolonego narodu ze znacznie silniejszym wrogiem. Prezes proponuje otwartą walkę z
przeciwnikiem, uwa\
a, \
e nale\
y zbierać siły i czekać na odpowiedni moment. Podchorą\
y opowiada się za zabójstwem
cara. Jego zdaniem koronacja monarchy w polskim kościele stanowi profanację świętego miejsca, jest swego rodzaju
obelgą dla Polaków. Kordian potępia tych rodaków, którzy nie przeciwstawili się koronacji i korzą się przed tyranem.
Gardzi on równie\
kobietami, które zadają się z wrogami. Pragnie zemsty za wszystkie upokorzenia, które dotknęły
naród. Ksiądz nie polemizuje z Kordianem, ale wątpi w skuteczność spisku. Skrytobójstwo pojmuje jako zbrodnię, którą
potępi sam Bóg. Starzec z kolei uwa\
a, \
e nale\
y zabić nie tylko cara, ale i całą jego rodzinę. Jest przekonany, \
e
morderstwo tyrana i jego bliskich przywróci Polakom upragnioną wolność. Zachęca więc zebranych do krwawego
terroru.
Którą wybrać z dróg?
Zastanówmy się teraz, czy ście\
ka, którą podą\
ył Kordian była słuszna. Przedstawmy mo\
liwe rozwiązania, określmy
ich pozytywne i negatywne skutki.
MOśLIWE ROZWI
ZANIA
Zamordowanie cara i jego rodziny Podjęcie walki we właściwej chwili
NAGATYWNE SKUTKI DECYCJI
- utrata honoru - trzeba znosić dalsze prześladowania
- popełnienie śmiertelnego grzechu - nie wiadomo kiedy tak naprawdę nadejdzie
- odzyskanie wolności wcale nie jest odpowiedni moment na zryw i kiedy Polacy
takie pewne będą na tyle przygotowani, by móc walczyć
- prześladowanie po zabójstwie cara z potęgą Rosji
mogą się nasilić - siły mogą okazać się zbyt małe, by móc
- cara-tyrana zawsze mo\
e zastąpić wszczynać otwartą, uczciwą walkę
inny tyran, mo\
e nawet gorszy od - nie podejmując walki trzeba liczyć się z tym,
poprzedniego \
e ofiary caratu mogą pogodzić się ze swym
losem, a zapał do walki mo\
e osłabnąć
POZYTYWNE SKUTKI
- zabijając cara, zastraszy się wroga - nie mordując cara, zachowa się honor
- mo\
liwe, \
e powstrzyma się - sumienie Polaków pozostanie czyste
represje - mo\
na będzie lepiej przygotować i
- dzięki swemu przykładowi, mo\
na zaplanować walkę
porwać do walki innych
CELE I WARTOŚCI
wywalczenie wolności dla ojczyzny
Powstrzymanie prześladowań Polaków
Postępowanie zgodne z moralnością
Czy według państwa, biorąc pod uwagę przeprowadzony powy\
ej bilans, Kordian wybrał właściwą drogę?
Dlaczego Kordian ponosi klęskę?
Bohater Słowackiego przegrywa poniewa\
:
- walczy samotnie, nie uzmysławia sobie tego, \
e aby wygrać konieczny jest zryw całego społeczeństwa, narodu, a nie
poświęcenie nawet najbardziej wybitnej jednostki
- w odniesieniu zwycięstwa przeszkodził Kordianowi jego charakter, psychika, on nie dojrzał po prostu do czynu, zgubił
go strach, obawa, skrupuły i poetycka wyobraz
nia
- jest naiwny  wierzy, \
e zabicie jednej osoby, nawet jeśli jest nią car, cokolwiek zmieni
- brakuje mu i jemu podobnym programu działania
- w osiągnięciu upragnionego celu przeszkadza na pewno te\
wewnętrzne podziały i niezgoda panująca wśród
rodaków.
Dokąd zmierza ten korowód  Bema pamięci
\
ałobny  rapsod C. Norwida
" Kilka słów o Bemie
" Rapsod
Archaizacja obrzędów pogrzebowych
Cel wędrówki korowodu
Polski heksametr
Proszę państwa o przeczytanie wiersza  Bema pamięci... (podręcznik s. 116). Zanim rozpoczniemy interpretację
utworu, przypomnijmy sobie sylwetkę Józefa Bema.
Kilka słów o Bemie
Józef Bem \
ył w latach 1794-1850 (nale\
ał do tego samego pokolenia, co Mickiewicz). Był generałem artylerii i
teoretykiem wojskowości. Wykazał się wielką odwagą i zdolnościami dowódczymi w powstaniu listopadowym (1830-
1831), szczególnie w bitwie pod Ostrołęką. Jego czynom przyświecało hasło Za naszą i waszą wolność. Bem, o czym
warto wspomnieć, dowodził rewolucyjnymi wojskami węgierskimi w czasie wiosny ludów w latach 1848-1849. W 1848
roku bronił równie\
rewolucyjnego Wiednia. Co ciekawe, ów wojskowy, po to, by zaciągnąć się do tureckiej armii i wziąć
udział w wojnie przeciwko Rosji  zaborcy Polski, zmienił wyznanie i przeszedł na islam. Zmarł w trakcie przygotowań
do tej wojny. Biografia Bema świadczy o tym, i\
najwa\
niejszymi dla niego wartościami były:
- patriotyzm
- wolność
- braterstwo
- sprawiedliwość
- prawo narodów do samostanowienia
Rapsod
Wyjaśnijmy teraz kolejne wa\
ne słowo-klucz, pojawiające się w tytule wiersza: rapsod. Jest to utwór poetycki (lub te\

fragment większego poematu) opiewający w podniosłym stylu bohaterów i zdarzenia historyczne, istotne w dziejach
narodu. Rapsod łączy się z ustnymi początkami poezji epickiej: w staro\
ytnej Grecji utwory te wykonywane były przez
recytatorów zwanych właśnie rapsodami, w czasie wa\
nych uroczystości. Rapsod Norwida w istocie jest utworem
patetycznym, wzniosłym, w którym Bem przypomina antycznego herosa. Poeta wykreował go na postać, która odegrała
wielką rolę w historii świata.
Archaizacja obrzędów pogrzebowych
Spójrzmy jeszcze na motto wiersza. Słowa kartagińskiego wodza Hannibala:  przysięgę ojcu zło\
oną a\
po dziś dzień
tak zachowałem , mają za zadanie podkreślić heroiczne dą\
enia bohatera do wyznaczonego celu oraz wierność
głoszonym ideałom.
Jak państwo sądzą, czy ceremonia pogrzebowa generała, wodza \
yjącego w XIX wieku, mogła istotnie wyglądać tak,
jak ja opisał Norwid? Oczywiście racje z państwa mają ci, którzy udzielili odpowiedzi przeczącej. Jasne jest, \
e pogrzeb
Bema nie mógł tak wyglądać, \
e opis pochówku generała jest poetyckim obrazem. Ów obraz został przez poetę
poddany świadomej stylizacji i archaizacji. W ten sposób Norwid chciał zaakcentować rangę, wa\
ność zmarłej osoby.
Wska\
my więc w tekście te elementy pogrzebowego obrzędu, które nale\
ą do dawnych rytuałów, nie praktykowanych
ju\
w XIX stuleciu. Są to przede wszystkim:
- rekwizyty charakterystyczne dla rycerza, a więc pancerz, miecz
- kojarzące się ze stanem rycerskim sokół i koń, które towarzyszą Bemowi
- zdobyte proporce, jako symbole zwycięskich bitew, w których brał udział wódz
- obecność płaczek na pogrzebie (zwyczaj wynajmowania kobiet, które szły za trumną, płakały czy wyrywały włosy z
rozpaczy, znany był ju\
w staro\
ytności)
- bicie toporami o tarcze to znak hołdu składanego wodzowi (zwyczaj ten występował we wczesnym średniowieczu
m.in. u Słowian i Germanów).
Zastanówmy się, jakie funkcje pełnią owe symbole, znaki.
Przede wszystkim podkreślają wielkość czynów Bema i znaczenie jego dokonań. Generał jawi się w tym wierszu jako
ten, który podjął się kontynuacji wielkich misji pełnionych przez wodzów ludzkości. Jego postać przyrównywana jest do
rycerza, kierującego się określonymi zasadami etycznymi (honor, ojczyzna, odwaga). Poprzez przywołanie dawnych
rytuałów, poetycka wizja Norwida uzyskała charakter podniosły, pełen patosu.
Cel wędrówki korowodu
Proszę zwrócić szczególną uwagę na strofę piątą omawianego wiersza. W tym miejscu podmiot mówiący zaczyna
przemawiać w 1. osobie liczby mnogiej ( I czeluście zobaczym czarne, co czyha za drogą ). Có\
ta zmiana oznacza i
jaka jest jej funkcja?  My w wierszu to zbiorowość, a szerzej  ludzkość. Właśnie z ową ludzkością poeta się uto\
samia
i identyfikuje. Korowód pogrzebowy odprowadzający szczątki Józefa Bema ma charakter symboliczny. W owym
kondukcie nie idą konkretni \
ałobnicy, lecz właśnie my  cała ludzkość. Celem tego \
ałobnego marszu nie jest
wędrówka do grobu, pochówek Bema, lecz budzenie narodów, wyprowadzanie ich z marazmu, bierności poprzez
przywoływanie czynów wybitnej jednostki. To działanie oczywiście ma nieprędki koniec, nie wiadomo, czy będzie ono
skuteczne (o tym świadczą myślniki i wykropkowania w tekście). Trzeba jednak, tak jak wódz Bem, przeć do przodu,
przed siebie:  Dalej 
dalej    .
Zasługą takich ludzi jak Bem jest to, \
e pozostają w ludzkiej pamięci jako wzór do naśladowania. Ci, którzy kierują się
ideałami głoszonymi przez tytułową postać utworu, są wykonawcami duchowego testamentu wodza.
Polski heksametr
Miara wiersza, którą posłu\
ył się Norwid w omawianym rapsodzie, stanowi polski odpowiednik antycznej miary
wierszowej zwanej heksametrem (greckim heksametrem napisane zostały eposy Homeryckie   Iliada i  Odyseja 
dzieła wzniosłe, opiewające wielkie czyny wielkich bohaterów). Nasi poeci grecką miarę wiersza, opartego na iloczasie,
czyli ró\
nicy długości sylab, próbowali oddać w języku polskim w systemie akcentowym (długie sylaby zastępowano
sylabami akcentowanymi, a sylaby krótkie  nieakcentowanymi). Efektem tych prób jest właśnie  Bema pamięci... oraz
Powieść Wajdeloty w  Konradzie Wallenrodzie A. Mickiewicza. Omawiana miara wierszowa funkcjonuje w literaturze
jako sygnał powagi, archaicznej epickości.
Człowiek wobec historii  historia wobec
człowieka
" A. Mickiewicz  O ludziach rozsądnych i ludziach szalonych (fragm.)
" R.W. Emerson  Historia (fragm.)
" J. M. Rymkiewicz  Wiersz dla plemienia Jadz
wingów napisany nad ich
jeziorem
" S. J. Lec - aforyzmy
Tekst  O ludziach rozsądnych i ludziach szalonych (podręcznik s. 115) zaliczamy do dość bogatej publicystyki
Mickiewicza. Omawiany artykuł powstał na początku lat 30. XIX wieku. Ukazał się w czasopiśmie  Pielgrzym Polski ,
którego redaktorem w 1833 roku był właśnie Adam Mickiewicz. Nale\
y dodać, \
e w tym czasie poeta napisał równie\

znakomite artykuły polityczne, warto wymienić choćby takie tytuły jak:  O dą\
eniu ludów Europy czy  O
bezpolitykowcach i polityce  Pielgrzyma .
Mickiewicz w omawianym fragmencie artykułu określa rozsądek jako  wzgląd na okoliczności \
ycia codziennego . Ów
wzgląd, zdaniem poety, mimo i\
wydaje się być absolutnie zgodny z logiką, zdroworozsądkowym myśleniem, jest
często całkowicie chybiony, błędny. Autor artykułu przekonuje, \
e ten jednostkowy wzgląd, subiektywny sposób
widzenia rzeczywistości, często staje w jawnej sprzeczności z  rozumem narodowym , kłóci się z racjami uznawanymi
przez ludzkość.
Słowo rozsądek nabiera więc w Mickiewiczowskim tekście zabarwienia pejoratywnego (negatywnego). Przecie\
ludzie,
powołując się tak często na siłę i wagę rozumu, dopuszczali się zdrad narodowych, sprzedawali ojczyznę.
Historia, zdaniem poety, pokazała ostatecznie, \
e ludzie, których w ich czasach zwano szaleńcami, osobami
obłąkanymi, niespełna rozumu, tak naprawdę wykazywali się prawdziwym rozsądkiem, a potomni ich docenili i uznali za
bohaterów narodowych (Rejtan, Kościuszko). Przywołane tu postaci świadczą o tym, \
e rozsądek ludzki nie kryje się w
zimnych kalkulacjach rozumu, lecz w gorących sercach  ludzi czujących .
Spróbujmy teraz scharakteryzować ludzi rozumnych i ludzi szalonych.
LUDZIE ROZUMNI ( ) LUDZIE SZALENI (+)
-rzecznicy prawd fałszywych - prawdziwie czujący
- chore umysły - kierujący się głosem serca
-głupcy - bohaterowie ludzkości, ludzie
-ci, którzy posługują się pozornie wielkiego formatu
słuszną argumentacją
Czas zapoznać się z sylwetką Ralpha Waldo Emersona i z fragmentami jego  Historii
(s. 117). Amerykański publicysta porusza w tym tekście bardzo istotną dla romantyków problematykę relacji człowiek 
historia. Filozof ten postuluje, aby nie przyswajać biernie wiedzy, w sposób mechaniczny. Według niego człowiek
powinien aktywnie, emocjonalnie prze\
ywać historię, dą\
yć do jej zrozumienia poprzez czerpanie z własnych
doświadczeń. Emerson uwa\
a, \
e poznawanie historii ma tylko wtedy sens, gdy oglądamy ją niejako poprzez pryzmat
własnego  ja . W historii bowiem znajduje odzwierciedlenie to, co jednostkowe, dostępne pojedynczemu doświadczeniu
ludzkiemu.
Autor omawianego tekstu opowiada się więc za emocjonalnym, subiektywnym odczytywaniem dziejów świata, bo
 człowiek mo\
e prze\
yć całą historię w swej własnej osobie .
Refleksje nad historią i przemijalnością mo\
na odnalez
ć równie\
we współczesnej poezji.
Zapoznajmy się więc z  Wierszem dla plemienia Jadz
wingów napisanym nad ich jeziorem J. M. Rymkiewicza.
Utwór rozpoczyna się apostrofą-pytaniem, skierowanym do ksią\
ąt wymarłego plemienia. Poeta zastanawia się, co tak
naprawdę pozostało po Jadz
wingach. Okazuje się, \
e owych śladów \
ycia, pamiątek pozostawionych przez to plemię
jest bardzo niewiele.
Co się ostało?  tylko jakieś drobiazgi, rzeczy małowartościowe, nieznaczące: dwie zapinki z brązu i rozbity garnek.
Ślady chwały, męstwa tej społeczności nie zachowały się, historię Jadz
wingów pochłonęły bezpowrotnie mroki
przeszłości. I to jest chyba najsmutniejsza prawda: w niepamięć odchodzi nie tylko pojedynczy człowiek, ale równie\

całe narody wraz ze swą tradycją, kulturą, obyczajami. Całe pokolenia, nacje popadają w nicość, znikają na zawsze.
Czas zaciera ślady i pamięć o nich, czasem jedynie pozostawi \
ałosne  dwie zapinki . Okazuje się, \
e tak  łatwo jest
zapomnieć o całym narodzie .
Warto przyjrzeć się jeszcze aforyzmom S. J. Leca (s. 121-122). Poeta porusza w tych miniaturach problem
przemijania. Przemijają nie tylko ludzie, pokolenia, narody. Starzeją się tak\
e i dezawuują symbole:  i symbole mają
mole przyznaje Lec, one te\
niszczeją, dezaktualizują się, podobnie jak mity ( mity mają nity ).
Zwróćmy jeszcze uwagę na utwór  Rytm pokoleń? , w którym poeta zawarł smutną prawdę o kondycji współczesnego
człowieka. Nasi ojcowie wyznawali pewien system wartości, oni hołdowali określonym ideałom, my zaś hołdujemy
pieniądzom. Tą smutną konkluzją \
egnam się z państwem. Zapraszam na kolejny wykład za tydzień.