plik


ÿþBEZPIECZECSTWO PRACY 5/2008 obb n u mgr MAGDALENA WARSZEWSKA-MAKUCH Centralny Instytut Ochrony Pracy  Pañstwowy Instytut Badawczy Badania w krajach Europy Zachodniej pokazuj¹, ¿e nauczyciele stanowi¹ grupê zawodow¹ szczególnie nara- Wstêp ¿on¹ na zjawisko mobbingu w pracy. W artykule przedstawiono wyniki badañ nad mobbingiem w grupie 1098 Mobbing w miejscu pracy jest przedmiotem polskich nauczycieli, tj. scharakteryzowano samo zjawisko i oszacowano wskaznik ofiar mobbingu. Analizie badañ w krajach Europy Zachodniej od przesz³o poddano równie¿ zwi¹zek pomiêdzy do[wiadczan¹ przemoc¹ a zdrowiem psychicznym i zadowoleniem z pracy badanych nauczycieli. dwudziestu lat. Zjawisko to jest definiowane w polskim Kodeksie pracy (art. 943) jako  dzia- Mobbing at work among teachers ³ania lub zachowania dotycz¹ce pracownika lub Research in the European countries shows that teachers are a professional group which is especially exposed skierowane przeciw pracownikowi, polegaj¹ce to mobbing at work. The article provides the results of a study on mobbing among 1098 Polish teachers, i.e. the phenomenon itself was characterized and the rate of the victims was estimated. The relationship between w szczególno[ci na systematycznym i d³ugo- experienced violence, psychological health and work satisfaction of the teachers was also alalyzed. trwa³ym nêkaniu i zastraszaniu pracownika wywo³uj¹cym u niego zani¿on¹ ocenê przy- datno[ci zawodowej, powoduj¹ce lub maj¹ce (PTSD). Pomimo ¿e zjawisko mobbingu w pracy Nauczyciele na celu poni¿enie lub o[mieszenie pracownika, jest dobrze znane w krajach Europy Zachodniej  grupa szczególnego ryzyka? izolowanie go od wspó³pracowników lub wy- i stanowi przedmiot licznych badañ, jest do[æ eliminowanie z zespo³u wspó³pracowników [1]. Badania prowadzone w Europie pokazuj¹, ¿e nowym zagadnieniem w krajach Europy Zrod- Do tej pory wiele badañ pokaza³o, ¿e nara¿enie niektóre sektory i grupy zawodowe mog¹ byæ kowo-Wschodniej. Nale¿y jednak podkre[liæ, na dzia³ania mobbingowe w pracy, stanowi szczególnie nara¿one na pojawienie siê mobbin- ¿e w Polsce problem mobbingu ju¿ od kilku powa¿ny problem, m.in. Europejska Fundacja gu. Jednym z takich sektorów jest edukacja, gdzie lat jest poruszany w debatach spo³ecznych na rzecz Poprawy Warunków ¯ycia i Pracy wysoki wskaznik ofiar zidentyfikowa³ ju¿ prekur- i nag³a[niany przez media. Efektem tego by³o zada³a respondentom pytanie o to czy w ci¹gu sor badañ nad mobbingiem  Heinz Leymann m.in. wprowadzenie w 2004 r. pojêcia mob- ostatnich 12 miesiêcy osobi[cie do[wiadczyli [5]. W kilku innych badaniach skandynawskich bingu do polskiego Kodeksu pracy (art. 943) mobbingu w miejscu pracy i okaza³o siê, ¿e przeprowadzonych w pózniejszych latach wskaz- oraz zapisu nak³adaj¹cego na pracodawcê w zale¿no[ci od kraju, od 2 do 17% populacji nik ofiar mobbingu w[ród badanych nauczycieli obowi¹zek przeciwdzia³ania mobbingowi [1]. pracowników Unii Europejskiej odpowiedzia³o waha³ siê od 6 do 17%. Ponadto niemiecki badacz Nale¿y podkre[liæ, i¿ nadal brakuje badañ, które na nie twierdz¹co ([rednio 5%), (rys.) [2]. ukazywa³yby skalê i charakter tego problemu Zapf [6] oszacowa³, ¿e pracownicy sektora edu- Mobbing pojawia siê zarówno w pañstwo- w ró¿nych polskich [rodowiskach pracy i gru- kacji s¹ trzy razy bardziej nara¿eni na stanie siê wych jak i prywatnych organizacjach, a jego pach zawodowych. ofiar¹ mobbingu w porównaniu z pracownikami ofiarami staj¹ siê zarówno mê¿czyzni, jak 18 17 i kobiety. Uzyskane wyniki [wiadcz¹ o tym, ¿e do[wiadczanie przemocy psychicznej 16 w miejscu pracy stanowi istotne zród³o stresu 14 12 i jest wyniszczaj¹ce dla zdrowia fizycznego 11 12 10 i psychicznego pracownika. Nale¿y zaznaczyæ, 9 9 10 ¿e pojedyncze akty agresji mog¹ zdarzaæ siê 8 8 8 7 7 do[æ czêsto w codziennych relacjach pracow- 8 6 niczych, nie wywo³uj¹c na sta³e negatywnych 5 5 5 5 5 6 4 4 4 skutków. Powtarzaj¹ce siê regularnie prowadz¹ 3 3 3 3 3 3 4 2 2 jednak do powa¿nych problemów zdrowotnych 2 [3, 4]. Ofiara, która przez d³u¿szy czas podlega przemocy psychicznej odczuwa silne negatywne 0 reakcje emocjonalne, tj. lêk, bezradno[æ, szok. Wskutek nêkania zmianie ulega indywidualne spostrzeganie swojej organizacji, która zaczyna byæ odbierana jako przera¿aj¹ce, niebezpieczne Rys. Procent pracowników nara¿onych na zastraszanie i mobbing w miejscu pracy w poszczególnych krajach Unii i nieprzewidywalne miejsce. Wszystko to pro- Europejskiej (zród³: European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Fourth European wadzi do powa¿nych zaburzeñ emocjonalnych, Working Conditions Survey, Dublin, 2007) psychosomatycznych i psychicznych. Ponadto Fig. Percentage of workers exposed to harassment and mobbing at the workplace in the EU (source: European stwierdzono, i¿ du¿y odsetek ofiar mobbingu, Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Fourth European Working Conditions Survey, tj. 70% cierpi na syndrom stresu pourazowego Dublin, 2007) 6 7 a a E2 Cypr Malta Litwa Dania U Belgia Grecja Aotwa Polska Wgry Irlandia WBochy Francja Estonia Austria Niemcy Czechy BuBgaria Holandia Rumunia Finlandi Szwecja SBowacja SBoweni Portugalia Hiszpania Luksemburg Wlk. Brytania [rednia BEZPIECZECSTWO PRACY 5/2008 innych sektorów. Mo¿na przypuszczaæ, ¿e rów- dostosowania siê do nieformalnych zasad panu- wiskach kierowniczych stanowili 8% wszystkich nie¿ w Polsce nauczyciele stanowi¹ grupê zawo- j¹cych w grupie [8]. badanych. Przewa¿aj¹ca liczba nauczycieli (96%) dow¹, która mo¿e byæ szczególnie nara¿ona na by³a zatrudniona w placówkach publicznych, zjawisko mobbingu  w[ród osób zg³aszaj¹cych znacznie mniej (2,5%) w niepublicznych (w tym Charakterystyka mobbingu w[ród siê o pomoc do Stowarzyszeñ Antymobbingo- 1,5% deklarowa³o, ¿e pracuje w prywatnych nauczycieli wych stanowi¹ oni oko³o 30% [7]. Pozwala to szko³ach, a 1% w spo³ecznych). W 2006 roku w ramach projektu badawczego na przypuszczenie, i¿ szko³a mo¿e byæ miejscem Do pomiaru mobbingu u¿yto polskiej wersji realizowanego w CIOP-PIB przeprowadzono sprzyjaj¹cym zachowaniom agresywnym nie kwestionariusza The Negative Acts Questionnaire, badania, których jednym z celów by³o spraw- tylko w[ród uczniów, ale równie¿ w [rodowisku tzw. NAQ autorstwa Einarsena i in. [9]. Polska ada- dzenie, jak zjawisko mobbingu funkcjonuje w[ród nauczycieli  zarówno w relacji nauczyciel wobec ptacja tego narzêdzia zosta³a zaprezentowana polskich nauczycieli, a tak¿e jak wi¹¿e siê ze nauczyciela, nauczyciel wobec dyrektora b¹dz w artykule opublikowanym na ³amach  Bezpie- zdrowiem psychicznym i satysfakcj¹ z pracy ba- te¿  dyrektor wobec nauczyciela (co wydaje siê czeñstwa Pracy [10]. Kwestionariusz NAQ sk³ada danych. Analizê przeprowadzono na podstawie mieæ miejsce najczê[ciej). Czêsto celem mobbingu siê z 22 pozycji opisuj¹cych negatywne dzia³ania, danych uzyskanych w grupie 1098 nauczycieli jest doprowadzenie do wyeliminowania niewy- z którymi badani mog¹ zetkn¹æ siê w pracy (bez zatrudnionych w 120 placówkach o[wiatowo- godnego pracownika ze szko³y przez zmuszanie odwo³ywania siê do samego terminu mobbing). wychowawczych (tabela 1.) znajduj¹cych siê go do opuszczenia dotychczasowego miejsca Nauczyciele zostali poproszeni o ocenê, jak czêsto w Bydgoszczy, Warszawie, Lublinie, Gdañsku pracy. Jak podkre[la Ojrzyñska [7], przyczynami w ci¹gu ostatnich sze[ciu miesiêcy byli obiektem i Wroc³awiu. Wiek badanych waha³ siê od 21 do 64 tak du¿ego zagro¿enia tego [rodowiska mog¹ takich dzia³añ wed³ug piêciopunktowej skali, tj.: lat i [rednio wynosi³ 39,3 lat (SD = 9,1). Zdecydo- byæ m.in.: brak realnego w³a[ciciela zak³adu nigdy, raz w miesi¹cu lub rzadziej, raz w tygodniu wan¹ przewagê stanowi³y kobiety (86%). Badani pracy (zarz¹dzanie cudzymi pieniêdzmi), sztywna (lub czê[ciej), codziennie. nauczyciele pracowali w placówkach ró¿nej wiel- hierarchia i du¿e uprawnienia dyrektora, jawne W tabeli 2. zaprezentowano odpowiedzi ko[ci  z przewag¹ zatrudniaj¹cych od 25 do 100 konkursy na stanowiska dyrektorów (czêsto wszystkich badanych na poszczególne py- osób (78%), 14% w o[rodkach zatrudniaj¹cych osoba, która wygra³a to stanowisko m[ci siê mniej ni¿ 25 osób, a 8% w o[rodkach zatrudnia- tania tworz¹ce kwestionariusz NAQ. Wyniki na innych osobach startuj¹cych w konkursie), pokazuj¹, ¿e najczê[ciej wymienianymi dzia- j¹cych od 101 do 500 pracowników. Wiêkszo[æ wysoka stopa bezrobocia w[ród nauczycieli (wg badanych zajmowa³a szeregowe stanowiska ³aniami, z jakimi spotykali siê nauczyciele by³y: analiz Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki pracy (92%), nauczyciele pracuj¹cy na stano-  Ignorowanie opinii i pogl¹dów  tylko 54% Spo³ecznej (2004) nauczyciel nauczania po- Tabela 2 cz¹tkowego to jeden z zawodów o najwiêkszym ODPOWIEDZI NA PYTANIA NAQ UDZIELONE PRZEZ CA£¥ GRUPÊ BADANYCH (N = 1098) spadku zapotrzebowania do roku 2010) [7], Distribution of answers to the questions of NAQ from all respondents (N = 1098) wielka trudno[æ ze znalezieniem nowej pracy podczas roku szkolnego. Przyczyny na poziomie Raz Raz w tygodniu sprawcy to: brak fachowych lub organizacyjnych Nigdy w miesi¹cu (lub czê[ciej), Rodzaj dzia³ania mobbingowego lub rzadziej kompetencji, chêæ utrzymania siê na stanowisku codziennie za wszelk¹ cenê, obawa przed ujawnieniem nie- % prawid³owo[ci, np. finansowych, ¿¹dza w³adzy, Ukrywanie informacji, które maj¹ wp³yw na wyniki pracy 60,5 38,0 1,5 autokratyzm, zazdro[æ (wygl¹d, wiek, uznanie Poni¿anie i wy[miewanie w zwi¹zku z prac¹ 81,8 16,8 1,4 kolegów i osób spoza szko³y), negowanie od- Zlecanie pracy poni¿ej kompetencji 70,6 27,3 2,1 miennych opinii, podnoszenie w³asnej warto[ci Odbieranie odpowiedzialno[ci 74,0 24,8 1,2 w oczach swoich i podw³adnych przez poni¿anie Szerzenie plotek i pog³osek o pracowniku 58,9 38,3 2,8 innych. W przypadku ofiary mog¹ to byæ cechy osobowo[ci nie pozwalaj¹ce na skuteczn¹ Ignorowanie, wykluczanie lub bojkotowanie pracownika 70,2 28,2 1,6 obronê przed atakami sprawcy, a niekiedy wrêcz Wyg³aszanie obrazliwych lub obel¿ywych uwag dotycz¹cych 84,2 14,3 1,5 pracownika prowokuj¹ce do agresji z jego strony, m.in. wysoki Krzyczenie, okazywanie z³o[ci, w[ciek³o[ci 68,3 30,2 1,5 poziom lêku, nadwra¿liwo[æ, niska samoocena, depresyjno[æ, a niekiedy tak¿e sztywne trzymanie Zastraszanie przyjmuj¹ce formê: pokazywania palcem, 92,6 6,9 0,5 naruszania przestrzeni prywatnej przestrzeni prywatnej, siê zasad, nadmierny krytycyzm, nieumiejêtno[æ popychania, blokowania/zagradzania drogi Tabela 1 Aluzje lub sygna³y od innych, ¿e pracownik powinien odej[æ 89,3 10,1 0,6 z pracy LICZBA I RODZAJ PLACÓWEK ZATRUDNIAJ¥CYCH BADANYCH NAUCZYCIELI Powtarzaj¹ce siê wypominanie pope³nionych b³êdów 77,6 21,8 0,6 The number and type of institutions in which the Ignorowanie lub przyjmowanie pracownika z wrogo[ci¹ 71,4 26,8 1,8 teachers were employed Nieustanne krytykowanie pracy i wysi³ków 74,7 24,1 1,2 Rodzaj placówki N % Ignorowanie opinii i pogl¹dów 54,4 43,7 1,9 Gimnazja 46 38,3 Robienie  kawa³ów 90,5 9,0 0,5 Szko³y podstawowe 40 33,3 Zlecanie zadañ o niedorzecznych lub niemo¿liwych do realizacji 73,6 25,1 1,3 Szko³y ponadgimnazjalne 20 16,7 celach lub terminach Zasadnicze szko³y zawodowe 7 5,8 Stawianie nieuzasadnionych zarzutów 70,8 27,8 1,4 Szko³y policealne 3 2,5 Nadmierne kontrolowanie pracy 69,7 27,0 3,3 Przedszkola 2 1,7 Naciski, aby pracownik nie domaga³ siê czego[, 77,7 20,6 1,7 do czego jest uprawniony M³odzie¿owe o[rodki 1 0,8 wychowawcze Czêste dokuczanie i sarkastyczne uwagi wobec pracownika 85,5 18,6 0,9 Specjalne o[rodki Obci¹¿anie nadmiern¹ ilo[ci¹ pracy 63,5 33,5 3,0 1 0,8 szkolno-wychowawcze Gro¿enie u¿yciem przemocy fizycznej b¹dz faktyczne fizyczne 98,0 1,9 0,1 RAZEM 120 100 znêcanie siê nad pracownikiem 7 BEZPIECZECSTWO PRACY 5/2008 Tabela 3 badanych deklarowa³o, ¿e nigdy nie spotka³o nauczycieli (14,3% wszystkich badanych), choæ CZY BY£EZ/JESTEZ MOBBINGOWANY W PRACY? siê z takim zachowaniem w pracy,  Szerzenie nale¿y tu podkre[liæ, i¿ wiêkszo[æ z nich (8,7%) (N = 1098) plotek i pog³osek  59% nie do[wiadczy³o deklarowa³a, ¿e by³a mobbingowana rzadko, Have you been mobbed at work? (N = 1098) takich sytuacji oraz  Obci¹¿anie nadmiern¹ 5,7% przyzna³o, ¿e by³o mobbingowanych  co ilo[ci¹ pracy  64% nauczycieli nie spotka³o jaki[ czas , natomiast tylko 0,8% kilka razy Odpowiedz N % siê z takim dzia³aniem, natomiast a¿ 3% do- w tygodniu lub czê[ciej (tabela 3.). Nie 941 85,7 Osoby, które zgodnie z podan¹ definicj¹ [wiadcza³o go przynajmniej raz w tygodniu. Tak, ale rzadko 95 8,7 Najrzadziej zg³aszanymi negatywnymi za- uznawa³y siebie za ofiary przemocy psychicznej Tak, co jaki[ czas 54 4,9 w miejscu pracy (niezale¿nie od czêstotliwo[ci chowaniami by³y z kolei:  Gro¿enie przemoc¹ Tak, kilka razy w tygodniu 4 0,4 stosowania wobec nich mobbingu) udzieli³y fizyczn¹, b¹dz faktyczne znêcanie siê fizyczne równie¿ kilku innych informacji dotycz¹cych ich Tak, prawie codziennie 4 0,4  98% respondentów nigdy nie mia³o tego w³asnych do[wiadczeñ mobbingowych. Dziêki rodzaju do[wiadczeñ w miejscu pracy,  Za- temu ustalono, ¿e znaczn¹ czê[æ sprawców straszanie przyjmuj¹ce formy: pokazywania Tabela 4 odpowiedzialnych za mobbing wybranych palcem, naruszania przestrzeni prywatnej KTO JEST SPRAWC¥ TWOJEGO MOBBINGU? nauczycieli stanowili ich prze³o¿eni (najczê[ciej (N = 134) itd.  93% nie do[wiadczy³o takiej agresji, dyrektorzy/wicedyrektorzy placówek), tj. Who is your mobber? (N = 134) a tak¿e  Robienie kawa³ów (praktycznych w 80% przypadków. Prawie 52% mobbingo- ¿artów)  90% nigdy nie mia³o okazji siê z nimi Sprawca wanych, jako sprawcê wskaza³o wspó³pracow- N % spotkaæ. Warto zauwa¿yæ, ¿e trzy ostatnie (identyfikowany przez ofiary) ników, a tylko 7% swoich podw³adnych. Warto dzia³ania s¹ raczej oparte o przemoc fizyczn¹, Prze³o¿ony/prze³o¿eni 107 79,9 zauwa¿yæ, ¿e z prezentowanych zestawieñ a nie psychiczn¹ i, jak pokazuj¹ wcze[niejsze Wspó³pracownik/wspó³pracownicy 69 51,5 wynika, i¿ w niektórych przypadkach sprawcami badania prowadzone na gruncie europejskim, Podw³adny/podw³adni 7 5,2 mobbingu mogli byæ jednocze[nie prze³o¿eni rzadko pojawiaj¹ siê w[ród osób zatrudnionych i wspó³pracownicy czy podw³adni (tabela 4.). w zawodach zwi¹zanych z prac¹ umys³ow¹, Tabela 5 Istotne wydawa³o siê te¿ pytanie dotycz¹ce czê[ciej mog¹ natomiast wystêpowaæ w[ród wieku sprawców. Okaza³o siê, ¿e znaczna W JAKIM WIEKU S¥ OSOBY, KTÓRE CIÊ MOBBINGUJ¥/ pracowników fizycznych i w organizacjach MOBBINGOWA£Y? (N = 138) czê[æ mobberów by³a starsza od swojej ofiary zdominowanych przez mê¿czyzn, np. robot- How old are the persons who mobs/mobbed you? (56% przypadków). 22% ofiar deklarowa³o, ¿e nicy, wojsko, s³u¿by wiêzienne. (N = 138) sprawcy ich prze[ladowania byli mniej wiêcej Aby obliczyæ wskaznik ofiar w badanej grupie, w ich wieku, 14%, ¿e zarówno m³odsze, jak pod uwagê brano wyniki uzyskane w kwestio- Odpowiedz N % i starsze. Tylko niespe³na 9% mobbingowanych nariuszu NAQ oraz tzw. kryterium Leymanna, W wiêkszo[ci starsze ode mnie 77 55,8 przyzna³o, ¿e mobberami by³y osoby wy³¹cznie zgodnie z którym za ofiarê mobbingu mo¿na W wiêkszo[ci m³odsze ode mnie 12 8,7 m³odsze (tabela 5.). uznaæ osobê, która do[wiadcza przynajmniej Mniej wiêcej w moim wieku 30 21,7 Ponadto oszacowano, ¿e [redni czas jednego negatywnego dzia³ania nie rzadziej Zarówno m³odsze jak i starsze mobbingowania badanych wynosi³ 3 lata i 2 19 13,8 ni¿ raz w tygodniu, przez okres nie krótszy ode mnie miesi¹ce. ni¿ sze[æ miesiêcy. Przypisanie badanych Niezwykle wa¿ne wydaj¹ siê byæ równie¿ do poszczególnych grup, tj. ofiar i  nie-ofiar TABELA 6 informacje dotycz¹ce prewencji i radzenia odbywa³o siê na podstawie analizy odpowiedzi, CZY BY£EZ INFORMOWANY LUB UCZESTNICZY£EZ sobie z mobbingiem w placówkach, gdzie których badani udzielali w kwestionariuszu oraz W DYSKUSJI NA TEMAT MOBBINGU W SWOIM zatrudnieni byli badani. Analiza odpowiedzi wspomniane kryterium. W wyniku zastosowania MIEJSCU PRACY? (N = 1061) respondentów na pytania dotycz¹ce tej kwestii tej metody w[ród nauczycieli zidentyfikowano Have you been informed about or discussed the pozwala na nakre[lenie niezbyt optymistycz- phenomenon of mobbing at your workplace? 106 ofiar mobbingu, co stanowi 9,7% wszystkich nego obrazu  a¿ 75% nauczycieli przyzna³o, (N = 1061) badanych. Wskaznik ten potwierdzi³ przyjête ¿e nigdy nie uzyska³o informacji na temat za³o¿enie o stosunkowo du¿ej liczbie ofiar w sek- Odpowiedz N % mobbingu w swoim zak³adzie pracy, 17% by³o torze edukacji. W NAQ umieszczono równie¿ do- Nie 795 75,0 informowanych o takim zagro¿eniu, ale w nie- datkowe pytanie sprawdzaj¹ce ogólne poczucie wystarczaj¹cym stopniu. Tylko niespe³na 8% Tak, ale w ograniczonym stopniu 184 17,4 bycia represjonowanym, zgodnie z nastêpuj¹c¹ badanych przyzna³o, i¿ uzyskali wystarczaj¹c¹ Tak, w wystarczaj¹cym stopniu 81 7,6 definicj¹: wiedzê na temat tego zjawiska (tabela 6.). Mniej ni¿ po³owa (44%) badanych na- Tabela 7  Mobbing definiujemy jako sytuacjê, uczycieli uzna³a, ¿e ich placówka skutecznie CZY JESTEZ PRZEKONANY, ¯E TWOJE MIEJSCE PRACY w której jedna lub kilka osób bezustannie poradzi³aby sobie z ewentualnym przypadkiem JEST ODPOWIEDNIO PRZYGOTOWANE NA TO, ABY i przez d³u¿szy okres postrzegaj¹ siebie jako mobbingu, gdyby siê w niej pojawi³ (tabela 7.). PODJ¥Æ ODPOWIEDNIE KROKI I PORADZIÆ SOBIE nara¿onych na negatywne dzia³ania podej- Z EWENTUALNYM PROBLEMEM MOBBINGU, KTÓRY mowane przez jedn¹ lub kilka osób, i gdzie MO¯E SIÊ POJAWIÆ? (N = 997) Mobbing obiekt mobbingu ma trudno[ci z obronieniem Do you believe that your workplace would have the a dobrostan badanych nauczycieli capabilities to intervene and solve a possible mobbing siê przed takimi dzia³aniami. Jednorazowy situation? (N = 997) (przypadkowy) incydent nie bêdzie uznany Zgodnie z wynikami wielu poprzednich badañ za mobbing . [m.in. 11, 12, 13] przyjêto, i¿ do[wiadczanie mob- Odpowiedz N % bingu w miejscu pracy bêdzie silnie zwi¹zane z do- Nie, nie dysponuje odpowiednimi 372 37,4 Pos³uguj¹c siê t¹ definicj¹ badani zostali brostanem ofiar. Analiza wyników uzyskanych we [rodkami poproszeni o okre[lenie, czy byli mobbingowani wcze[niej opisanej grupie nauczycieli pokaza³a, Nie, co prawda dysponuje w pracy w czasie ostatnich 6 miesiêcy i je[li tak, ¿e im czê[ciej i wiêcej negatywnych dzia³añ pewnymi [rodkami, ale s¹ one 187 18,7 niewystarczaj¹ce to jak czêsto mia³o to miejsce (rzadko, co jaki[ do[wiadczali badani, tym charakteryzowali siê Tak, dysponuje wystarczaj¹cymi czas, kilka razy w tygodniu, prawie codziennie). gorszym zdrowiem psychicznym (wspó³czynnik 438 43,9 [rodkami Okaza³o siê, ¿e pozytywnie odpowiedzia³o 147 korelacji r-Pearsona = 0,31; poziom istotno[ci 8 BEZPIECZECSTWO PRACY 5/2008 Tabela 8 z pracy), ale równie¿ uczniowie. Jak podkre[la PORÓWNANIE STANU ZDROWIA PSYCHICZNEGO I ZADOWOLENIA Z PRACY W DWÓCH GRUPACH (OFIAR I Ojrzyñska [7] [wiadkami mobbingu szkolnego s¹  NIE-OFIAR MOBBINGU) WYODRÊBNIONYCH NA PODSTAWIE KRYTERIUM LEYMANNA uczniowie i dzia³ania sprawcy mog¹ stanowiæ dla Comparison of mental health and work satisfaction between two groups (victims and  non-victims of mobbing) nich model zachowañ agresywnych. Obserwacja separated according to Leymann s criterion przez uczniów mobbingu w[ród doros³ych uczy Test t równo[ci [rednich podzia³u na s³abych i silnych oraz pokazuje, ¿e (test Cochrana-Coxa)* Grupa (kryterium op³aca siê stosowaæ przemoc. St¹d wa¿ne wy- Zmienna N Zrednia Leymanna) ró¿nica daje siê wypracowanie trafnych, a jednocze[nie t istotno[æ [rednich skutecznych metod prewencji i radzenia sobie  nie-ofiara 980 12,02 Stan zdrowia z ju¿ istniej¹c¹ przemoc¹ psychiczn¹ w[ród pra- -4,26 ,000 -2,68 psychicznego ofiara 100 14,71 cowników o[wiaty. Przy czym nale¿y zaznaczyæ,  nie-ofiara 980 16,10 ¿e to na dyrektorach poszczególnych placówek Zadowolenie z pracy 8,04 ,000 2,70 ofiara 100 13,40 powinien spoczywaæ obowi¹zek zapobiegania temu zjawisku oraz wdra¿ania odpowiedniej * nie za³o¿ono równo[ci wariancji kultury organizacyjnej w tym zakresie. p < 0,01) i mniejszym zadowoleniem z pracy wykorzystania twoich mo¿liwo[ci; fizycznych (wspó³czynnik korelacji r-Pearsona = -0,46; warunków pracy; wsparcia psychicznego PIZMIENNICTWO poziom istotno[ci p < 0,01). Równie¿ porów- w miejscu pracy; pracy jako ca³o[ci, bior¹c pod [1] Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r.  Kodeks pracy. T. jedn. DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm. nanie dwóch grup: ofiar i  nie-ofiar mobbingu uwagê wszystkie jej elementy; zarobków). [2] Fourth European Working Conditions Survey potwierdza te za³o¿enia. Ofiary istotnie ró¿ni³y Europejska Fundacja Poprawy Warunków ¯ycia i Pracy, siê od grupy  nie-ofiar zarówno poziomem Podsumowanie Dublin 2007. http://www.eurofound.europa.eu/ satysfakcji z pracy (ni¿szy poziom w[ród ofiar), publications/htmlfiles/ef0698.htm Przedstawione rezultaty badañ s¹ zbie¿ne (test t równo[ci [rednich = 8,04; poziom istotno- [3] Einarsen S., Raknes B. I. Harassment in the workplace z tymi, jakie uzyskano w badaniach nauczycieli [ci p < 0,001), jak i stanem zdrowia psychicznego and victimization of men.  Violence and Victims , 12, w krajach Europy Zachodniej. Wskaznik ofiar 247-263, 1997 (gorsze zdrowie w[ród ofiar), (test t równo[ci w[ród polskich nauczycieli wyniós³ 10% i mo¿e [4] Einarsen S. Harassment and bullying in the [rednich = -4,26; poziom istotno[ci p < 0,001), [wiadczyæ o podwy¿szonym ryzyku pojawienia workplace: A review of the Scandinavian approach. (tabela 8.). Do oceny stanu zdrowia psychicznego  Aggression and Violent Behavior , 5, 379-401, 2000 siê mobbingu w obrêbie tej grupy zawodowej. pos³u¿ono siê tutaj skrócon¹ wersj¹ Kwestiona- [5] Leymann H. Mobbing  Psychoterror am Arbeitsplatz Ponadto okaza³o siê, ¿e badani byli szczególnie riusza Ogólnego Stanu Zdrowia Goldberga (1978) und wie man sich dagegen wehren kann Reinbeck bei nara¿eni na takie negatywne dzia³ania, jak tzw. GHQ-12. Ka¿da pozycja tego kwestionariusza Hamburg, Rowohlt 1993 ignorowanie ich opinii i pogl¹dów, a tak¿e ob- jest pytaniem o to, czy respondent do[wiadcza³ [6] Zapf D. Organizational, work group related ci¹¿anie nadmiern¹ prac¹. Mo¿na przypuszczaæ, and personal causes of mobbing/bullying at work. ostatnio jakiego[ okre[lonego objawu lub czy  International Journal of Manpower , 20, 70-84, 1999 ¿e czêsto[æ tego rodzaju zachowañ wi¹¿e siê zachowywa³ siê we wskazany w pytaniu sposób z pozycj¹ sprawców w hierarchii organizacyjnej [7] Ojrzyñska B.K. Mobbing w[ród nauczycieli przyczyn¹ i dotyczy g³ównie dwóch kategorii zjawisk, tj. przemocy w[ród m³odzie¿y. Wnioski z obserwacji oraz ich wiekiem, tj. w znacznej czê[ci badanych niezdolno[ci do kontynuowania normalnego, ¿ycia w szkole. W: A. Rejzner (red.) Agresja w szkole. przypadków byli nimi prze³o¿eni i osoby starsze Spojrzenie wieloaspektowe, Wydawnictwo WSP TWP ,  zdrowego funkcjonowania oraz pojawienia od prze[ladowanych. Bardzo rzadko natomiast Warszawa 2004 siê u badanego nowego zjawiska, tzw. psychicz- nauczyciele do[wiadczali przemocy fizycznej [8] Warszewska-Makuch M. Badania wp³ywu wy- nego dystresu. Skala, któr¹ mierzono satysfakcjê branych czynników organizacyjnych i osobniczych na lub dzia³añ bêd¹cych na granicy przemocy z pracy pochodzi³a z kwestionariusza COPSOQ wyst¹pienie zjawiska mobbingu w miejscu pracy. Raport psychicznej i fizycznej. Kristensena (2000). W omawianych badaniach z zadania badawczego nr 3.A.06. CIOP-PIB Warszawa Podsumowuj¹c, wyniki badañ pozwalaj¹ 2005 (materia³y niepublikowane) skalê tê rozszerzono o dwa dodatkowe pytania stwierdziæ, i¿ zjawisko mobbingu mo¿e sta- [9] Einarsen S. & Hoel H. The Negative Acts Questionnaire: i w efekcie zawiera³a ona 6 pozycji (W jakim nowiæ istotny problem w[ród nauczycieli, nie Development, validation and revision of a measure of bully- stopniu jeste[ zadowolony z: perspektyw pracy; ing at work. Paper presented at the 9th European Congress tylko w krajach Europy Zachodniej, ale równie¿ on Work and Organisational Psychology:Globalisation- w Polsce. Pomimo zwiêkszonego ryzyka wy- Opportunities and Threats, Prague 2001 st¹pienia mobbingu w tej grupie zawodowej, [10] Warszewska-Makuch M. Polska adaptacja kwestio- wydaje siê, ¿e poziom prewencji w sektorze nariusza NAQ do pomiaru mobbingu.  Bezpieczeñstwo Pracy 12(435)2007 str. 16-19 edukacji nadal jest niski (tylko 8% nauczycieli uzyska³o w swoim miejscu pracy rzetelne in- [11] Leymann H. The content and development of mobbing at work.  European Journal of Work and formacje na temat zjawiska mobbingu, a 56% Organizational Psychology , 5, 1996, 165-184 uzna³o, ¿e ich miejsce pracy nie jest odpowiednio [12] Einarsen S., Mikkelsen G. E. Individual effects of przygotowane na poradzenie sobie z ewentu- exposure to bullying at work. W: S. Einarsen, H. Hoel, alnym przypadkiem mobbingu). Warto równie¿ D. Zapf, C. Cooper (red.) Bullying and emotional podkre[liæ, i¿ mobbing w szkole mo¿e byæ zja- abuse in the workplace: International perspective in research and practice. London, Taylor and Francis, wiskiem szczególnie niebezpiecznym, poniewa¿ 2003, 127-144 jego konsekwencje ponosz¹ nie tylko sami [13] Vartia M., Hyyti J. Gender differences in workplace poszkodowani  nauczyciele (m.in. gorszy stan bullying among prison officers.  European Journal of Work zdrowia psychicznego i mniejsza satysfakcja and Organizational Psychology , 11, 2002, 113-126 Publikacja opracowana na podstawie wyników zadania badawczego nr 3.A.06 pn.  Badania wp³ywu wybranych czynników organizacyjnych i osobniczych na wyst¹pienie zjawiska mobbingu w miejscu pracy , uzyskanych w ramach programu wieloletniego pn.  Dostosowywanie warunków pracy w Polsce do standardów Unii Europejskiej , dofinansowywanego w latach 2005-2007 w za- kresie badañ naukowych i prac rozwojowych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wy¿szego. G³ówny koordynator: Centralny Instytut Ochrony Pracy  Pañstwowy Instytut Badawczy 9 Zygmunt Okrassa  konkurs na plakat bezpieczeñstwa pracy pn.  Stres . CIOP 1997

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
zjawisko prostytytucji wsrod osob nieletnich
G Poraj Agresja wsrod nauczycieli
Psychologiczny aspekt zjawiska samobójstwa wśród młodzieży
G Poraj Agresja wsrod nauczycieli prezentacja
kkpk 403 60 10 opinia komisji kodyfikacyjnej prawa karnego w zakresie kryminalizacji zjawiska mobbin
Mobbing Nowe pojęcie czy nowe zjawisko
Zeszyt Nauczyciela13
MUZYKA POP NA TLE ZJAWISKA KULTURY MASOWEJ
odzywki uczniow i nauczycieli
Przestrzeganie przepisów BHP nauczyciel

więcej podobnych podstron