Test z działu:
Procesy zewnętrzne
kształtujące powierzchnię
ziemi
I. Wietrzenie
1.Procesy zewnętrzne prowadzą do wyrównania lub urozmaicenia powierzchni ziemi
obejmują wpływy atmosfery, hydrosfery, i biosfery. Procesy:
- erozja;
- transport;
- wietrzenie;
- akumulacja.
2.Wietrzenie  to proces niszczenia skał pod wpływem słońca, temperatura, wody.
a)fizyczne (mechaniczne)  pod wpływem zmiany temperatury;
- termiczne;
- mrozowe.
b)chemiczne - rozpuszczanie skał przez wodę.
c)organiczne (biologiczne)  obejmuje oddziaływanie mechaniczne i chemiczne
organizmów roślinnych i zwierzęcych na skały.
3.Ruchy masowe w górach(odpadanie).
- z
leb  podłużna rynna wyżłobiona przez odpadające skały;
- stożek usypiskowy (piargowy)  nagromadzony materiał skalny.
II. Zjawiska krasowe
1.Procesy krasowe polegają na rozpuszczeniu skał np. wapieni przez wodę zawierającą
dwutlenek węgla.
2.Formy krasu powierzchniowego:
- żłobki krasowe  podłużne zagłębienia;
- lejki krasowe  wypukłości między żłobkami;
- polje  szerokie kotliny otoczone stromymi ścianami;
- magoty  pagórki wapienne;
- ostańce wapienne (skałki)  maczugi, iglice, mnichy.
3. Kras podziemny:
a)
Stalaktyt  naciek jaskiniowy w kształcie sopla;
Stalagmit  naciek narastający ku górze;
Stalagnat  naciek w kształcie/formie zasłony.
b)ponor  miejsce gdzie rzeka znika w wylotach szczelin;
c)wywierzysko  miejsce wypływu wody podziemnej na powierzchnie.
4. Efektem krasu podziemnego jest powstawanie:
- korytarzy, studni i kominów krasowych.
III. Rzez
botwórcza działalność rzek
1.Rzeka  naturalny ciek którym woda spływa pod wpływem grawitacji siły.
2.Dorzecze  obszar z którego wody spływają do jednej rzeki.
3.Zlewisko  obszar z którego wody spływają do jednego morza.
4. Elementy budowy rzeki: morze
Ujście bieg dolny
Dopływ bieg środkowy
bieg górny
5.Erozja proces polegający na żłobieniu powierzchni ziemi np. przez wodę (rzekę).
a)wgłębna(denna)  pogłębianie dna i kształtowanie doliny v  kształtnej(bieg górny);
b)boczna  powoduje podcinanie brzegów rzeki i poszerzanie doliny. Powstają meandry
(zakola rzeczne) i starorzecza (bieg środkowy).
6. Transport i akumulacja  przenoszenie i osadzanie materiałów. Powstają ławice i delty
(bieg dolny).
IV. Rzez
botwórcza działalność lodowców i lądolodów
1.Lodowiec górski  to nagromadzona masa śniegu i lodu i w górach ponad granicą
wiecznego śniegu.
2.Granica wiecznego śniegu  granica ponad którą śnieg nie topnieje.
3. Budowa lodowca:
a)pole firnowe  obszar nagromadzenia śniegu;
b)jęzor lodowcowy  zakończony czołem lodowca obszar odpływu lodu.
4. Formy pozostawione przez lodowiec:
- morena  nagromadzony materiał skalny;
- dolina v  kształtna;
- głazy narzutowe.
5. Lądolód  to wielki lodowiec nazywany czasem kontynentalnym.
6. Działalność lądolodów:
- jeziora rynnowe i morenowe;
- moreny;
- sandry  piaszczyste uniesienia;
- ozy  długie wały;
- głazy narzutowe;
- pradolina.
V. Rzez
botwórcza działalność morza
1.Typy wybrzeży w Polsce:
a)płaskie (wyrównane)
morze
b)klifowe (wysokie)
morze
2.Niszcząca działalność morza:
Abrazja  proces niszczenia brzegów przez fale morskie
Klif
Nisza abrazyjna
Morze
Platforma akumulacyjna
3. Budująca działalność morza:
a)plaża  płaski, piaszczysty odcinek wybrzeża;
b)mierzeja  piaszczysty wał odcinający zatokę od otwartego morza;
c)jeziora przybrzeżne.
VI. Typy wybrzeży morskich
1.Podział ze względu na cechy morfologiczne wybrzeża (dotyczące kształtu):
- strome;
- płaskie.
2. Podział wybrzeży oparty na pochodzeniu (genezie procesów kształtujących brzegi:
- wybrzeża pochodzenia morskiego (klify, plaże);
- wybrzeża pochodzenia rzecznego;
- wybrzeża pochodzenia antropogenicznego.
3.Klasyfikacja wybrzeży morskich według cech rzez
by:
a)ukształtowane przez procesy falowe i pływowe
- mierzejowe (mierzejowo  zalewowe)
Mierzeja
Zalew
Jezioro
- klifowe  wysokie wybrzeże opadające ku morzu stromą ścianą.
GDYNIA, ORA
OWO
- lagunowe WENECJA, ZATOKA MEKSYKAC
SKA
- marszowe  bagniste, zamulone roślinnością
OKOLICE MI
DZYZDROJÓW, HOLANDIA, NIEMCY
b)ukształtowane głównie przez procesy rzeczne
- deltowe
Delta: Wisły, Nilu, Dunaju, Leny
- estuariowe  głęboko wcięte doliny uchodzących rzek
Ujście: Sekwany, Tamizy, Loary
- limanowe
UKRAINA
Limany Morze
 c)ukształtowane przez wcześniejszą działalność lodowców:
- fiordowe  wysokie z długimi wąskimi zatokami o stromych ścianach (setki metrów)
NORWEGIA, ISLANDIA, GRENLANDIA
- fierdowe  mniejsze od fiordów (do 50m)
SZWECJA, CHILE
- ferdowe  rozległe głębokie rynny ciągnące się z lądu i wpadające do morza.
DANIA
- szkierowe (szerowe)
FINALANDIA, SZWECJA
- lobowe  jęzorowa zatoka
ZATOKA GDAC
SKA
d)kształtowane prze organizmy żywe
- koralowe
Atol
Wyspa
Morze
Wyspy koralowe na oceanie Indyjskim i Spokojnym.
- mangrowe  płaskie, porośnięte lasami i zaroślami
STREFA MI
DZYZWROTNIKOWA
e)ukształtowane przez procesy tektoniczne
- riasowe
IRLANDIA
- dalmatyńskie
 - kalasowe  grzbiety wysoko ponad poziom morza.
ALASKA
- wulkaniczne
HAWAJE
- uskokowe
MORZE CZERWONE
f)Inne:
- eoliczne  piaszczyste z wydmami
- antropogeniczne  wykonane przez człowieka
VII. Rzez
botwórcza działalność wiatru
1.Niszcząca działalność wiatru:
a)deflacja  proces polegający na wywieraniu przez wiatr cząstek mineralnych z
powierzchni zbudowanych z luz
nych skał.
- bruk deflacyjny  tworzą go większe okruchy skalne
& & & & & ..
& & & & & &
- niecka deflacyjna  obniżenie terenu powstałe w wyniku wywierania
b)korazja  niszczenie powierzchni skalnej poprzez uderzanie w nią piasku i okruchów
skalnych
- grzyb skalny
2.Budująca działalność wiatru:
W wyniku akumulacji piasku powstają wydmy
- wydmy paraboliczne  ramiona zwrócone w stronę przeciwną do kierunku wiatru
 - barchan  powstają na pustyni gdzie wiatr wieje umiarkowaną siła i nie ma roślin
3.Rodzaje pustyń:
a)skalista
b)kamienista(hamada)
c)żwirowa(serir)
d)piaszczysta(erg)
e)pyłowa(ilasta)
tykyr  Azja
playa  Ameryka Północna
B) D)
& & .. ,,,,,,,,,,,,,,,,
A) C) E)