ROK LITURGICZNY
HEORTOLOGIA (gr. eorte święto)  nauka o pochodzeniu i znaczeniu świąt chrześcijańskich. Święta te
sÄ… rozpatrywane w aspektach:
üð historycznym,
üð liturgicznym,
üð duszpasterskim,
üð moralno  ascetycznym.
Nazwy przypisywane temu zagadnieniu
Misteria Chrystusa, które dokonuje się w granicach ludzkiego czasu, celebrowane przez Kościół, tworzyło
się przez wiele wieków. Nie posiadało jednak oficjalnej nazwy w księgach liturgicznych.
Pierwszy raz zatytułowano ROK KOŚCIELNY (protest:  Prostywa Jana Pomerliusza), nazwa ta używana
była najpierw w liturgii protestanckiej, potem katolickiej.
Inne nazwy:
-ð ANNUA FESTA  Coroczne ÅšwiÄ™to (IV w),
-ð ANNOS DOMINI  Rok PaÅ„ski (Piotr Chryzolog +450),
-ð ROK CHRZCIELNY  Francja (XVII w),
-ð ROK DUCHOWY  Florencja (XVIII w),
-ð ROK ZBAWIENIA
-ð ROK PANA
-ð ROK A
ASKI
-ð CIRCULUS ANNI  Bieg Roku
-ð ROK LITURGICZNY  po raz pierwszy użyÅ‚ tej nazwy P. Gueranger (XIX w Francja) od niego
przyjął to określenie Pius XII w  Mediator Dei (1947).
Kształtowanie się roku liturgicznego odbywało się przez wiele wieków. Mogło na to wpłynąć wiele
czynników. Mówiąc na temat świętowania, trzeba cofnąć się myślą do czasów przedchrześcijańskich.
Potrzeba świętowania w jakiejś mierze wypływa z ludzkiej natury oraz z rozważania i przeżywania historii
zbawienia. Na kształt naszego kalendarza miał wpływ żydowski kalendarz lunarno  solarny, czyli oparty
na fazach księżyca i obiegu ziemi wokół słońca. Święta w Izraelu znajdowały swoje z
ródło w obchodzeniu
początków wyjścia z niewoli egipskiej.
Żydzi czyli się  TU I TERAZ wyzwalani z niewoli, szczególne znaczenie miał szabat, początkowo
nawiÄ…zujÄ…cy do odpoczynku Boga po siedmiu dniach stwarzania, potem do Przymierza.
Duże znaczenie maiły też inne święta żydowskie:
-ð PASCHA,
-ð ÅšWI
TO PRZAŚNIKÓW (MAZZOT)  wywodzącego się z rolnictwa, bowiem pierwsze kłosy i
owoce, ofiarowano Bogu,
-ð ÅšWI
TO TYGODNI  dziękczynienia za zbiory wina (Pięćdziesiątnica), potem jako przypomnienie
Przymierza na Synaju,
-ð ÅšWI
TO NAMIOTÓW (SUKKOT),
-ð RADOWANIE SI
TOR
,
-ð ÅšWI
TA PIELGRZYMKOWE,
-ð DZIEC
POJEDNANIA (JOM KIPPUR)  dzień społecznego i ogólnonarodowego przeproszenia
Boga,
-ð ÅšWI
TO PURIMM  upamiętniające wyzwolenie z niewoli perskiej,
-ð DZIEC
NARODOWEJ ŻAA
OBY  wspominano narodowe katastrofy np.: 586 przed Chr, pierwsze
zniszczenie ÅšwiÄ…tyni; 70 r. drugie zniszczenie ÅšwiÄ…tyni.
1
Mniejszy wpływ na kształtowanie się roku liturgicznego miały święta pogańskie. Zaczęły one być
asymilowane (IV w), gdzie następowała swoista chrystianizacja świąt pogańskich lub powolne ich
wypieranie przez Kościół, poprzez ustanawianie w dniach świąt pogańskich Uroczystości, związanych z
jakimś niepowtarzalnym wydarzeniem zbawczym np. Narodzenie Pańskie (25 XII). Dla chrześcijan
punktem zwrotnym w historii jest Jezus, Jego Osoba, dzieło  Misterium Paschalne, cały kult Kościoła
narodził się z paschy i po to, by Paschę celebrować. Zawarta jest w nim bowiem, cała teologia Roku
Liturgicznego.
Najstarszym zatem obchodem, jedynym świętem początków chrześcijaństwa była niedziela, czyli
cotygodniowe wspomnienie Zmartwychwstania. Świętowanie niedzieli, sięga czasów apostołów. Póz
niej
zwrócono uwagę na roczny obchód Paschy, obchodząc je już w II wieku. Po raz pierwszy Paschę tak
rozumianą wymienia św. Justyn (+167)1 w  Dialogu z Żydem Tryfonem .
III wiek  rozwój kultu męczenników,
 rozwój kultu wyznawców, (nie było śmierci męczeńskiej).
IV wiek  powstaje Święto Narodzenia Pańskiego.
Okres przygotowawczy do Paschy  Wielki Post
Okres przygotowawczy do Narodzenia Pańskiego  Adwent
Koniec okresu Wielkanocy to Dzień Pięćdziesiątnicy.
Wspomniane okresy i święta stanowią niejako fundament całego roku liturgicznego. Początek roku
liturgicznego też był zmienny w historii np. księgi liturgiczne z VIII  XIII wieku, mówią, że Rok
Liturgiczny zaczyna siÄ™ Zmartwychwstaniem Chrystusa lub Jego Narodzeniem.
W starożytności rok kościelny, uzależniony był od roku cywilnego np. w Rzymie rozpoczynał się 1 marca
(Idy Marcowe), w Bizancjum  1 września.
Pod koniec średniowiecza zaczęto oddzielać rok kościelny od cywilnego. Wtedy Adwent stał się
początkiem i w księgach liturgicznych otwiera rok kościelny.
Znaczenie roku kościelnego określa po raz pierwszy Pius XII2 w  Mediator Dei3 . Po raz wtóry, wspomina
o tym Sobór Watykański II w pierwszej uchwale, czyli w KL 102.
Teologiczne treści roku liturgicznego, nie są tylko aktualizowane, ale także realizują się w całym życiu.
y
ródła rachuby czasu:
W każdej kulturze istniały jakieś kalendarze, lata liczono od jakiegoś wydarzenia uznawanego za ważne np.
Izraelici od stworzenia świata, starożytni Grecy od pierwszej olimpiady4, Rzymianie od założenia Rzymu5,
w Egipcie od czasu wstąpienia na tron danego króla.
Chrześcijanie początkowo stosowali się do rachuby czasu, obowiązującej na danym terenie. Potem wg
poszczególnych lat, danego papieża.
Papież Jan I (523-526) wystąpił z inicjatywą liczenia czasu od Narodzin Jezusa. Obliczenia tego podjął się
zakonnik Dionizy Mały (470-550), mnich syryjski. Dionizy Mały, ustalając początek narodzin Chrystusa,
popełnił błąd, myląc się o kilka lat. Powinien uwzględnić rok śmierci Heroda Wielkiego, czyli rok 7 przed
Chr.
1
Św. Justyn, filozof rzymski, pierwszy wybitny apologeta chrześc. Zginął śmiercią męczennika, ścięty mieczem ok. 165 roku. W
dialogu z Tryfonem dowodził autentyczności chrześcijaństwa (Apologia. Dialog z Żydem Tryfonem, wyd. pol. 1926).
(Wspomnienie 1 czerwca).
2
Sługa Boży Eugenio Maria Giuseppe Giovanni Pacelli (ur. 2.03.1876, zm. 9.10.1958)  urodził się w Rzymie w rodzinie
adwokata konsystorii. Pochodził ze szlachty związanej z Watykanem. Od 02.03.1939  Pius XII
3
Encyklika Mediator Dei, o Świętej Liturgii, 20.11.1947, autorstwa Piusa XII
4
Pierwsze Igrzyska Olimpijskie odbywające się w miejscowości Olimpia były rozgrywane co cztery lata. Pierwsza olimpiada
odbyła się w roku 776 p.n.e. Na czas Igrzysk Olimpijskich zaprzestawano wojen. Podczas trwania jakichś konfliktów ogłaszano
"święty rozejm" i wojny wstrzymywane były na 2 miesiące. Przez pięć dni trwały igrzyska, a reszta była przeznaczona na
wyruszenie i powrót z igrzysk przez widzów i zawodników.
5
21.04.753 przed Chr - założenie Rzymu, początek rachuby kalendarza rzymskiego ab urbe condita
2
NIEDZIELA
To pierwszy dzień świąteczny, najważniejszy dzień świąteczny dla chrześcijaństwa. Określenie takie
znajdujemy w NORLK (Normach Ogólnych Roku Liturgicznego i Kalendarza).
-ð  Calendarium Romanum  kalendarz liturgiczny dla caÅ‚ego KoÅ›cioÅ‚a (1969),
-ð Kalendarz liturgiczny  Rubrycela  dla diecezji,
-ð Kalendarz wÅ‚aÅ›ciwy dla poszczególnych rodzin zakonnych.
Niedziela staje się punktem odniesienia rytmu życia Kościoła.
NAZWY NIEDZIELI
TREÅšCI TEOLOGICZNE
CELEBRACJA ÅšWI
TOWANIE
KL 102
DIES DOMINI
NAZWY NIEDZIELI
I dzień po Szabacie, (I dzień tygodnia),
Mt 28,1; Mk 16,2-9; A
k 24,1; 1Kor 16,2
Dzień Zmartwychwstania (III/IV w. Tertulian  De oratione ),
Ósmy Dzień (I/II w. zwany Dniem Pańskim),
KL 106; Ap 1,10; Flp 2,5-11
Dzień Słońca
Ml 3,20  Słońce Sprawiedliwości (Maksym z Turynu  V w).
TEOLOGIA
Niedziela  Paschalne Misterium Chrystusa  miłość i moc
Nowe Stworzenie,
Nowe Przymierze,
Dzień Radości,
Wspomnienie Ducha Świętego (VII w.),
Chrzest święty (XII w.)
Dzień Odpoczynku, wprowadzony przez Konstantyna Wielkiego 7.03.321 r, jako dzień wolny od pracy,
3.7.321 r cesarz Konstantyn wprowadza w życie dekret zakazujący w niedzielę wyścigów konnych,
widowisk cyrkowych.
CELEBRACJA
Istota życia chrzcielnego,
Mówi o tożsamości chrześcijańskiej,
Męczeństwo chrześcijan z Abiteny (304 r  Acta Saturnini gdzie czytamy:  Nie możemy żyć bez niedzieli .
Hbr 10,25  ostrzeżenie przed opuszczeniem niedzielnych zgromadzeń
IV w synod w Elwirze,
Średniowiecze  ścisły obowiązek uczestnictwa we Mszy świętej niedzielnej w swojej parafii,
1517  Leon X odwołuje obowiązek pod wpływem zakonów żebraczych.
3
UKA
AD ROKU LITURGICZNEGO
Kształtowanie się roku liturgicznego trwało przez wieki, a układ podlegał różnym wpływom m.in. przez
rozwój myśli teologicznej, nowe obrzędy.
Z biegiem czasu, z uwagi na zwiększającą się liczbę świąt, Wilgli, Oktaw, Świąt Świętych, stale zaciemniał
się najważniejszy obchód roku  Misterium Paschalne. Każde większe święto, miało wigilię, oktawę itp.
Obecnie mamy dwie oktawy: Wielkanoc, Narodzenie Pańskie.
Zmiany przyniosły obrady Soboru Watykańskiego II-go, które przyniosły dwa nurty:
o Rok Kościelny  KL 102-111,
Wg ważności świąt (ujęcie teologiczne, a nie historyczne):
-ð Triduum Sacrum z poprzedzajÄ…cym go okresem Wielkiego Postu,
-ð okres Wielkanocy koÅ„czÄ…cy siÄ™ PięćdziesiÄ…tnicÄ…,
-ð Narodzenie PaÅ„skie z poprzedzajÄ…cym go okresem Adwentu,
-ð okres zwykÅ‚y w ciÄ…gu roku,
-ð Misterium Chrystusa w ÅšwiÄ™tych (kult ÅšwiÄ™tych Bożych).
o Liturgia Godzin.
Sobór nakazał również dowartościować Niedzielę, czyli cotygodniową pamiątkę Zmartwychwstania
(najstarszy dzień świąteczny).
Papież Paweł VI 14.02.1969 r zatwierdził układ świąt, czyli gradację:
Dies Dominica,
Øð Solenntiatis  UroczystoÅ›ci,
Øð Festa  ÅšwiÄ™ta,
Øð Memorie  Wspomnienia:
-ð obowiÄ…zkowe,
-ð dowolne.
Øð Ferie - Dni powszednie
Zobowiązanie do świętowania w chrześcijaństwie (w kontekście niedzieli)
Pierwotnie chrześcijanie nie znali zobowiązania do czci Boga w niedzielę, ale oddawanie czci Bogu tego
dnia było wyrazem poczucia tożsamości chrześcijańskiej. Dowodem takiej postawy  przewód sądowy
męczenników z Abitynii (Tunezja  Acta Satrurnini et Datum ). Z biegiem czasu niedziela staje się dniem
właściwym do zebrań liturgicznych. Wczesnochrześcijańskie pisma  Listy św. Ignacego Antiocheńskiego
do Efezjan i do Magnezja, cesarza Konstantyna Wielkiego z 337 r, o otrzymywaniu przepustek przez
żołnierzy w Dzień Słońca.
W czasach przedkonstantyńskich pojawiają się pewne prawne akty dotyczące świętowania niedzieli np.:
üð Kanon 21 synodu w Elwirze  gdzie czytamy, że opuszczenie trzykrotne Mszy powoduje
wykluczenie ze wspólnoty na jakiś czas,
üð Dekret Gracjana  gdzie czytamy, że Å›wiÄ™towanie niedzieli, zamyka siÄ™ w dwóch obowiÄ…zkach:
o Zaprzestania pracy,
o Udziału we Mszy świętej.
üð XIII  XIV w przynosi okreÅ›lenie Liturgii Eucharystycznej, jako ważniejszej części Mszy Å›wiÄ™tej,
gdy można było nie uczestniczyć w pierwszej (Liturgii Słowa). Luter podważał więc katolickość
Mszy, przez uznawanie ważności jednej części nad drugą.
üð Katechizm Kanizjusza  wprowadza obowiÄ…zek Å›wiÄ™towania niedzieli z IV przykazaniem Bożym.
Po raz pierwszy bycie na Mszy świętej zyskuje rangę obowiązku i staje się prawem uniwersalnym w
Kościele w KPK (Kodeks Prawa Kanonicznego) w 1917 r. Tę myśl rozwinął Jan Paweł II w 1983,
podpisujÄ…c drugie wydanie KPK (kann. 1247-48).
4
Prawosławie nie zna tak pojętego obowiązku udziału w niedzielnej eucharystii. Kościół Wschodni sprawuje
w niedzielę i święta tylko jedną Mszę świętą, ale wierni, którzy nie mogą w niej uczestniczyć, mogą wziąć
udział w innych formach kultu np.: w nieszporach.
Również protestanci nie mają obowiązku w rozumieniu katolickim. Od XIII w motywacja, która
zobowiÄ…zuje do uczestnictwa we Mszy, zmienia siÄ™, rozbudowuje siÄ™, zostaje podbudowane III
przykazaniem Bożym, zaczyna nabierać charakteru BOSKIEGO.
Św. Tomasz Akwinata (+1274) wywodzi ten obowiązek z prawa natury. Stworzenie winno oddawać cześć
swemu Bogu.
Od połowy XV w niewykonanie tego obowiązku stanowiło wykroczenie moralne (grzech ciężki). W
scholastyce świętowanie niedzieli jest treścią IV-go przykazania Bożego.
W czasach współczesnych, wolność rozumiana jest  jeśli chcesz, to masz wolne , więc na nowo pojawia się
problem motywacja odpoczynku, gdyż niedziela jest dniem nie tyle  dla Pana , co dniem Pana (to jest Jego
czas). Zatem nie tyle człowiek święci niedzielę, lecz to Pan Zmartwychwstały uświęcił ten dzień, dokonując
tego dnia zbawienia i dając swym wyznawcom swoje życie.
Podstawowym motywem udziału w Eucharystii jest Bóg, który przychodzi z propozycja zbawienia.
Wielkość człowieka leży w przyjęciu tego daru.
Najstarsze dokumenty na ten temat:  łamanie chleba przez chrześcijan, podkreślają element gromadzenia
się, we wspólnocie gdzie zbawia nas Bóg. To gromadzenie się w niedzielę jest najbardziej powszechne
manifestację Kościoła. Od początku rozumiano opuszczenie zgromadzenia, jako odłączenie się do Kościoła,
a w konsekwencji od Boga.
Kościół nigdy nie jest Kościołem, jak wtedy gdy sprawuje Eucharystię. Uczestnictwo w niej, jest więc
koniecznością życiową.
NAUKA O DNIU PAC
SKIM
Niedziela  I Dzień Tygodnia, Pascha i Pięćdziesiątnica,
PS 118 wspomina o Dniu, który Pan uczynił.
Zwycięstwo Chrystusa nad grzechem i śmiercią.
Uczniowie na drodze do Emaus i niewiasty u grobu.
Do Chrystusa należy czas i wieczność. Dzień ten, to centrum życia.
Niedziela  Dzień Kościoła
Najstarszy i I dzień świąteczny.
Dzień wspólnoty uczniów.
Niedziela  dniem głoszenia i słuchania Słowa Bożego
Konstytucja o Liturgii Świętej, mówi o gromadzeniu się na słuchaniu Słowa Bożego. Bóg zwołuje lud, by
do niego przemawiać. Wiara rodzi się ze słuchania.
Niedziela  Dniem Eucharystii
Cel gromadzenia ludu, by sprawować Eucharystię. Istnieje wewnętrzny związek miedzy głoszeniem Słowa
Bożego w Niedzielę, a celebracją Eucharystii. W liturgii Słowa objawia się ruch zstępujący Boga ku
ludziom. Bóg odsłania przed nami Swój plan zbawienia. Św. Augustyn6 wspominał, że:  w Starym
Testamencie, Nowy się ukrywa, a w Nowym, Stary się odsłania . Jezus ogałaca się ze wszystkiego aż do
śmierci. Bóg nas przemienia w siebie (św. Leon)
Odpowiedzią na ruch zstępujący Boga, jest nasza obecność i oddanie czci w ruchu wstępującym, czyli
ofierze eucharystii.
6
Św. Augustyn Aureliusz  doktor Kościoła, biskup Hippony (płn. Afryka), 01 XI 354  28 VIII 430. Autor m.in.  Confessiones
5
WIELKI POST
TEOLOGIA
HISTORIA
TRADYCJE KOÅšCIELNE  CELEBRACJA  SYMBOLE
1988 r.  List okólny  Tajemnica Wielkiego Postu
Ogólne normy roku liturgicznego i kalendarz (ONRLK)
11 i 18 pkt  Triduum Paschalne.
27  31 pkty  Trzy wymiary Wielkiego Postu:
Przygotowanie katechumenów do włączenia w tajemnicy Kościoła,
Odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych,
Pokuta i nawrócenie (post, modlitwa i jałmużna)
Środa Popielcowa (Lb 19  rytuał dot. popiołu)
Niedziela Palmowa  VI w.
Wielki Tydzień  wspomnienie Męki Pańskiej
Wielki Post  trzy wymiary.
Dwa tematy teologii Wielkiego Postu
Od Środy Popielcowej do Wielkiego Tygodnia  nawrócenie i wielka miłość Boga
Wielki Tydzień  Męka Pańska
HISTORIA
Tertulian  post twa dwa dni  piÄ…tek i sobota,
Syria  od poniedziałku do czwartku,
Dionizy z Aleksandrii  dwa, trzy, cztery dni postu,
Rzym  trzy tygodnie Wielkiego Postu,
Atanazy Wielki w 334 r  40 dni postu (na pamiÄ…tkÄ™ 40 dni postu Jezusa na pustyni),
Post wynikał z liturgii katechumenalnej. Liturgia publicznej pokuty.
Egipt  III/IV w. post związany z epifanią  chrzest Pański  post Chrystusa,
WYMIAR MORALNY WIELKIEGO POSTU
Stary Testament wspomina o charakterze oczyszczenia, nie tylko pokuty, aż do przywrócenia stanu łaski.
WYMIAR LITURGICZNY WIELKIEGO POSTU
I faza  środa i piątek  Liturgia Słowa
II faza  od V w  również w poniedziałek, potem we wszystkie dni okresu.
o Przygotowanie kandydatów do chrztu
o Publiczna pokuta
o Liturgia stacyjna statio
o Męka Pańska
6
WIELKI CZWARTEK
Rano pojednanie grzeszników publicznych (do VI w stąd nazwa Czwartek pojednania). Błogosławienie
olejów stosowana przy udzielaniu sakramentów świętych. Dziś Msza Krzyżma jest to dzień wybrany ze
względów praktycznych. Dawniej papież sprawował tylko jedną mszę świętą. Stąd biskupi sprawowali
specjalne msze na poświęcenie olejów. Obecnie bp z prezbiterami.
Jest zgoda na sprawowanie tej mszy w innym dniu (np. na misjach).
Zgodnie ze starym zwyczajem błogosławi się:
·ð Olej chorych (nie ma już dziÅ› oleju katechumenów, który ówczeÅ›nie byÅ‚ bÅ‚ogosÅ‚awiony),
·ð Olej Krzyżma.
Olej  mieszanka oliwy z dodatkiem balsamu. Stosowana przy sakramentach niepowtarzalnych (chrzest,
bierzmowanie, święcenia i konsekracje).
Od 1970 r. (od czasu Pawła VI) dołączono do mszy krzyżma odnowienie przyrzeczeń święceń.
TRIDUUM PASCHALNE
Najświętsze dni roku liturgicznego (szczyt roku kościelnego)
Nazwa wprowadzona w 1929 r. upowszechniła się za czasów Piusa XII. Do tego czasu używano określenia
Triduum Sacrum
Ramy czasowe
Rozpoczynały się: Mszy Wieczerzy Pańskiej, a kończyły się z początkiem II-ich nieszporów Niedzieli
Zmartwychwstania.
Nazwy nie tłumaczy się literalnie, nie chodzi o rachubę dni, ale o kolejne fazy Misterium Paschalnego:
·ð Uczta pożegnalna i zarazem prorocza ofiary krzyżowej,
·ð Åšmierć na krzyżu,
·ð Spoczynek w grobie,
·ð Zmartwychwstanie.
Przebieg Triduum Paschalnego zakorzeniał się w liturgii jerozolimskiej (topografia miejsca sprzyjała
ożywieniu pamięci śmierci Chrystusa).
Jeden z pierwszych opisów Triduum znajdujemy w pamiętniku Egerii. W Rzymie liturgia Triduum przyjęła
się dzięki wpływom bizantyjskim. Z biegiem lat ulegało ubogaceniu, ale też i zubożeniu.
Dwie ostatnie reformy:
- 1959,
- 1970.
MSZA WIECZERZY PAC
SKIEJ
Posiada różne nazwy: Uczta Pańska, Narodziny Kielicha
Godzina celebracji zmieniała się w ciągu wieków.
Pius V  tylko w godzinach porannych, obecnie wieczorem.
Obrzęd MANDATUM  łac. przykazanie, czas obmycia nóg
Antyczna kultura znała częste obmywania nóg, głównie z powodów higienicznych, gdyż chodząc boso lub
w sandałach po drogach, osadzał się brud i kurz. Stanowił więc stary zwyczaj gościnności, często
wykonywany przez niewolników, a szczyt gościnności jeśli robił to gospodarz. Od początku oznaczał wyraz
miłości. Zwyczaj ten obejmował kapłanów przed wejściem do świątyni. Zaniedbanie tego rytuału, było
oznaką pokuty i żałoby.
Chrystus nadaje temu aktowi głęboki sens religijny.
Zanim obrzęd znalazł się w liturgii Wielkiego Czwartku, najpierw w liturgii chrzcielnej, potem w zakonach.
7
Obrzęd obmycia nóg w liturgii chrzcielnej
Chrzest dorosłych przez zanurzenie w wodzie żywej. Nowoochrzczony obmywał sobie sam stopy. Pierwszy
dokument wspominający o umyciu nóg przy chrzcie to jeden z kanonów synodu w Elwirze (309 r.).
Póz
niej pisali o nim: św. Augustyn i św. Ambroży.
Zaniechano tego gestu, by nie łączyć go ze chrztem. O takim geście w liturgii nie mamy mowy we
wschodniej tradycji. Obrzęd ten z czasem zanikał, pozostając jedynie w zakonach.
Obrzęd obmycia nóg w zwyczajach klasztornych
Ceremonie klasztorne były zawsze bardziej rozbudowane. Gest ten był symbolem szacunku, miłosierdzia,
braterskiej służby. Częsta praktyka zakonników, nawet codzienna.
W soboty kucharzom klasztoru, raz w tygodniu wobec biednych.
Pojawiają się dwa rodzaje obmycia nóg w Wielki Czwartek:
-ð Umycie nóg ubogim tzw. mandatum pauperum,
-ð Umycie nóg braciom tzw. mandatum fratrum.
Codzienne obycie nóg po raz pierwszy pojawia się w VIII w. w zakonach salezjańskich
XIV/XV w obecny również w zakonach żeńskich, naśladowany przykład Marii Magdaleny, czy
jawnogrzesznicy, tylko wobec biednych kobiet.
W tym czasie śpiewano specjalne pieśni.
Od tego też czasu, czyniono starania, by obydwa rodzaje mandatów połączyć w jeden obrzęd.
Obmycie nóg w liturgii Wielkiego Czwartku
Pierwsza informacja o liturgicznym obmyciu nóg w Wielki Czwartek notujemy podczas synodu w Toledo
w Hiszpanii pod koniec VII w. Synod nakazał przywrócić ten obrzęd, który zaniknął pod wpływem
niektórych duszpasterzy. Mówiło się również o ekskomunice, dla tych którzy nie wykonywali tego gestu
wobec wspólnoty.
Liturgia Wschodnia wspomina o takim obrzędzie w poł. VIII w
Powszechnie obrzęd znany od IX w.
Inaczej było w samym Rzymie, gdy utrwaliło się to w XII w.
W początkach XII w obycie nóg zostało oficjalnie włączone do liturgii Wielkiego Czwartku, przy śpiewach
specjalnych pieśni, modlitw.
Do liturgii papieskiej przyjął je papież Mikołaj III pod k. XIII w.
Historia tego obrzędu w Polsce
Pojawienie się tego obrzędu związane jest z przybyciem Salezjan do Krakowa  XI w.
O tym obrzędzie mówią rękopisy Franciszkanów  XII/XIII w.
Po liturgii min. obmyciu nóg, następowało przeniesienie Ciała Pańskiego do Ołtarza wystawienia,
(wcześniej rozumianej jako ciemnica).
Następuje:
·ð denudatio altaris Å‚ac. OgoÅ‚ocenie oÅ‚tarza przez zdjÄ™cie obrusa, Å›wiec,
·ð Zmywanie mensy oÅ‚tarzowej wodÄ… z winem,
·ð Wygaszenie lampki wiecznej,
·ð Crepitacula  zakaz używania dzwonków. W ich miejsce wprowadza siÄ™ koÅ‚atki (VIII w).
8
WIELKI PI
TEK M
KI PAC
SKIEJ
Opis Egerii  pamiętniki.
Wierni gromadzili się w wieczerniku. Udawali się potem na Golgotę, gdzie biskup dawał im krzyż do
uczczenia. y
ródła mówią, że w czasie Wielkiego Piątku i Wielkiej Soboty obowiązywał post ścisły.
Kształt liturgii
-ð Gest prostracji celebransa,
-ð Czytania,
-ð Opis MÄ™ki PaÅ„skiej
-ð Uroczyste wezwania i modlitwy  orationes sollentes
Tertulian nazywa ten dzień  Dies Pasche  dzień przejścia Chrystusa do Ojca.
Św. Ambroży   Dzień Goryczy
Tego dnia nie jest sprawowana Eucharystia: świadectwo papieża Innocentego I z 1716 r.
Dzień ten był dniem postu, do tego tematu powraca Konstytucja o Liturgii Świętej.
Papież Paweł Vi określa dwa dni postu i wstrzemięz
liwości  Popielec i Wielki Piątek.
Do czasu średniowiecza liturgia Wielkiego Piątku sprawowana była po południu. W samym średniowieczu,
odpowiednia pora to poranek
Dekret przywracający Liturgię popołudniową (ze względu na zgodność czasową) znajdujemy w 1955 r.
Teologia Wielkiego PiÄ…tku
Kościół rozmyśla nad Męką swego Pana, wspomina narodzenie z boku Jezusa (św. Augustyn) woda 
sakrament chrztu i krew jako sakrament Eucharystii.
Tego dnia komunii, można udzielać tylko podczas liturgii.
1. Jak wcześniej liturgia rozpoczyna się procesyjnym wejściem w ciszy.
Celebrans (i koncelebranci) pada krzyżem na twarz (prostracja), wszyscy inni klękają. Staje się to gestem
uniżenia, wyraz smutku i bólu Kościoła z powodu cierpienia Chrystusa i Jego śmierci.
2. Po tym następuje Liturgia Słowa (dwa czytania: Iz, Hbr + opis Męki Pańskiej z Ewangelii Janowej)
Kończy ją starożytna modlitwa powszechna. Jej korzenie sięgają czasów Apostołów. Ta forma przetrwała w
liturgii do V w. aż do Vaticanum II nie było tej modlitwy. Mszał z 1570 r. zawierał dziewięć takich
modlitwa. Obecny Mszał dziesięć.
Diakon wypowiada intencję. Po chwili ciszy, celebrans wzywa do modlitwy i czyta poszczególne modlitwy.
3. Adoracja krzyża  swoje korzenie upatruje w kulcie jerozolimskim ok. 312 r. Znalezienie relikwii
Krzyża Świętego i rozesłanie jego części do różnych kościołów, spowodowało wniesienie czci krzyżowi.
Krzyż powinien być wniesiony do świątyni w asyście świec. Adoracja polega na odsłonięciu
poszczególnych części krzyża, która rozpoczyna się wezwaniami śpiewu:  Oto drzewo krzyża, na którym
zawisło, zbawienie świata .
Po trzykrotnym odśpiewaniu i odsłonięciu całego krzyża, następuje ucałowanie krzyża.
Należy przy nim przyklęknąć jak przy Najświętszym Sakramencie, aż do czasu wigilii Paschalnej.
Podczas adoracji, śpiewa się antyfony, potem tzw. Trishagiony ( Święty Boże, Święty Mocny, Święty
Nieśmiertelny ) oraz tzw., improperia (śpiewy, które mają stać się słowami Jezusa na krzyżu do ludzi np.
 Ludu, mój ludu )
W kompozycji improperii autor posługuje się kontrastem: dobrodziejstwo  niewdzięczność ludu, woda na
pustyni  ocet podany na krzyżu.
4. Komunia Święta
Najstarsze sakramentarze mówią, że tego dnia nikt nie przyjmuje komunii. Jak ktoś chciał, to mógł przyjąć
z hostii konsekrowanych w Wielki Czwartek.
1602 r.  zakaz udzielania komunii w Wielki Czwartek,
1570 r.  mowa tylko o komunii Kapłanów,
1855 r.  Pius V przywraca komunię osób.
9
5. Przeniesienie Sanctissimum do Grobu.
Obrzęd sięga poł. X w.
Pierwsze wzmianka pojawia się w życiorysie św. Ulryka (bpa Augsburga). W Rzymie przez długi czas nie
praktykowano tego zwyczaju.
XVIII w. ten obrzęd zanika, zachowując się jedynie w Bawarii, Polsce, Austrii, Anglii.
WIELKA SOBOTA
Dzień ciszy żałobnej. Kościół trwa przy grobie rozważając mękę i śmierć Chrystusa. Nie ma Mszy Świętej.
Rano odbywa się Liturgia Godzin i błogosławieństwo pokarmów.
WIELKANOC  NIEDZIELA ZMARTWYCHWSTANIA
Początek to Wigilia Paschalna, tuż po przeniesieniu Najświętszego Sakramentu z grobu do tabernakulum,
lub innego specjalnie przeznaczonego miejsca. Mszał Rzymski tak wcześniejszy, jak nowy zabrania
rozpoczęcia Liturgii przed zachodem słońca. Jest to liturgia nocy, bo cała symbolika tego czasu wiąże się z
ciemnoÅ›ciÄ…. Liturgia nawiÄ…zuje do nocy paschalnej, czasu wybawienia Izraelitów-ð z niewoli egipskiej i do
nocy Zmartwychwstania.
Liturgia Wigilii Paschalnej należy już do Niedzieli Zmartwychwstania.
Rozpoczyna się okres paschalny  50 dni (do Niedzieli Zesłania Ducha Świętego włącznie).
Przebieg liturgii paschalnej:
1. Liturgia światła
2. Liturgia Słowa Bożego
3. Liturgia chrzcielna
4. Liturgia Eucharystyczna
5. Obrzędy zakończenia
Ad 1
Liturgia Światła  LUCENARIUM (łac. lux.  światło)
Genezę tego obrzędu upatruje się w błogosławieństwie zapalonej lampy, zapalanej w żydowskich domach
na rozpoczęcie szabatu. Wtedy mąż  ojciec rodziny odmawiał błogosławieństwo, będące uwielbieniem
Boga  Stwórcy świata.
Pontyfikał Rzymski z XII w jest pierwszym dokumentem świadczącym o błogosławieństwie nowego ognia
na początku wigilii paschalnej. Wtedy w procesji do bazyliki laterańskiej niesiono ten ogień, jeden z
kardynałów-diakonów niósł ogień na potrójnej świecy. Od tej świecy w bazylice diakon zapalał duży
paschał. Na początku liturgii gromadzimy się na zewnątrz Kościoła, w którym są wygaszone wszystkie
światła. W odpowiednim miejscu rozpala się ognisko, po pozdrowieniu wiernych celebrans błogosławi
ogień, opierając formułę na biblijnym motywie światła i światłości (światło towarzyszy teofanii, Hbr 1,3 
 Chrystus jest odblaskiem znaku Boga ; A
k 12,49  Przyniósł na ziemię ogień, który rozpala i oczyszcza ).
Następnie odbywa się błogosławieństwo paschału  najważniejszej świecy liturgii (od IV w, a od V w
Rzymie). Na paschale żłobi się znaki (od XI/XII w.) Paschał musi być naturalny, z wosku, corocznie nowy,
znacznej wielkości, przypominający Chrystusa, który jest światłością świata. Na paschale umieszcza się
pięć gwoz
dzi, ja pięć ran Chrystusa. Znaczony krzyż, jest szczególnym znakiem błogosławieństwa
udzielonego przez Chrystusa, który jest  wczoraj i dziś (por. Hbr 13,8, Iz, Ap).
Paschał kapłan zapala płomieniem z błogosławionego ognia. Dzięki zmartwychwstaniu Chrystusa jeszcze
skuteczniej pełni w świecie misję nauczania ludzi.
Następuje procesja do kościoła w odwróconej kolejności jak poprzednio, tzn. najpierw celebrans z
paschałem i koncelebranci, potem służba liturgiczna i lud zgromadzony.
To wejście do ciemnego kościoła, przypomina wędrówkę Izraelitów przez pustynię za przewodem słupa
obłoku i słupa ognia (Wj 13,21) oraz jest to obraz pielgrzymowania Kościoła przez świat i czas za
przewodem Chrystusa. W trzech miejscach Kościoła kapłan śpiewa:  Światło Chrystusa . Wszyscy zapalają
10
świece od ognia paschału. Lucenarium kończy się śpiewem wielkanocnego orędzie  EXULTETEM. Jego
autorstwo przypisywało się wstępnie św. Augustynowi, obecnie naukowcy przychylają się do św.
Ambrożego. Po raz pierwszy łaciński tekst orędzia spotykamy w tzw. sakramentarzu z Bobbio z VII w. W
XVIII/XIX w. pojawia się w liturgii rzymskiej w sakramentarzu gregoriańskim.
Powinien go śpiewać diakon (ostatecznie prezbiter, ew. kantor świecki).
Jest to liryczny poemat opowiadający o całym misterium paschalnym, włączonym w ekonomię zbawienia.
Jest też pochwałą świecy paschalnej. W strukturze tego poematu można wyróżnić
üð InwokacjÄ™   Weselcie siÄ™ już zastÄ™py& 
Do radości tej przyzywana jest ziemia, wszyscy wierni. Radość ma wymiar uniwersalny, bowiem
Chrystus jest nieśmiertelnym królem wieków.
üð Uwielbienie i dziÄ™kczynienie  przedstawienie na tle antytezy: Adam  Chrystus, dzieÅ‚o odkupienia
nadaje ostateczną wartość egzystencji, życiu do jakiego  Bóg powołał człowieka , grzech Adama
jako szczęśliwa wina   felix culpa .
üð Motyw trzech nocy  Å‚Ä…czy siÄ™ w jedno zbawcze misterium na zasadzie wiÄ™zi obu testamentów.
o Pierwsza noc  noc paschy Izraela (baranek ofiarny, noc przejścia anioła śmierci, noc
przejścia przez Morze Czerwone, wędrówka przez pustynię
o Druga noc  noc Zmartwychwstania Chrystusa
o Trzecia noc  noc sprawowanej obecnie Wigilii paschalnej, która jest antytypem i
aktualizacjÄ… poprzednio wspomnianych nocy.
Ad 2
Liturgia Słowa Bożego
Czytanie w Wigilii wielu fragmentów Biblii, jest głęboko zakorzenione w tradycji żydowskiej. Wielość
czytań ujawnia nam jedność historii zbawienia. Czytania wraz z psalmami są podstawą całej liturgii.
Pierwsze czytanie z księgi Rodzaju, mówi o stworzeniu, następne o Abrahamie i Izaaku, trzecie z księgi
Wyjścia, aż do przyjścia Mesjasza.
Liczba czytań w czasie ulegała licznym zmianom. Początkowo były cztery, potem dwanaście, a obecnie
dziewięć, z czego siedem jest ze Starego Testamentu i dwa z Nowego.
Struktura Liturgii SÅ‚owa
Po każdym czytaniu zalecana jest chwila ciszy. Po niej śpiewany jest psalm, a na końcu kapłan, który
przewodniczy odmawia modlitwę. Te modlitwa jest tka skonstruowana, że ujawnia sens odczytanego
fragmentu Pisma Świętego w perspektywie jedności dwóch testamentów.
Uwieńczeniem jest hymn  Chwała na Wysokości Bogu .
Po hymnie jest kolekta, po niej czytania z Nowego Testamentu. W czytaniach znika dystans czasowy
pomiędzy ww. trzema nocami. Przed Ewangelią śpiewane jest uroczyste  Alleluja . Po ewangelii, jest
krótka homilia.
Ad 3
Liturgia chrzcielna
Paschę Chrystusa Kościół celebruje w sakramentach. Najbardziej znamiennym tego znakiem jest sakrament
chrztu.
Elementy:
·ð Litania do Wszystkich ÅšwiÄ™tych,
·ð Litania ma szczególne wyraz wyznania wiary w tajemnicÄ™ ÅšwiÄ™tych Obcowania (Communio
Sanctorum). Unaocznia prawdę, że przez chrzest człowiek zostaje włączony we wspólnotę z
wszystkimi świętymi.
·ð PoÅ›wiÄ™cenie wody chrzcielnej przy zanurzeniu paschaÅ‚u w chrzcielnicy,
Poświęcenie ma formę prefacji. Pod koniec modlitwy zanurza się paschał i prosi się Chrystusa, by
zesłał na wodę Ducha Świętego. To zanurzenie, ma symbolizować chrzest jako sakrament
współumierania i współzmartwychwstania z Chrystusem.
Dwie części tej modlitwy:
11
o Anamnestyczno  wielbiÄ…ca (wspomnienie wydarzenia uobecniajÄ…cego zbawcze skutki,
zawiera wspomnienie wielkich dzieł, w których Bóg objawia przez wodę swoją stwórczą i
zbawczą moc. Znajdujemy w nich zapowiedzi sakramentu chrztu: stworzenie świata, potop,
przejście przez morze Czerwone, chrzest Jezusa w Jordanie).
o Epikletyczna  zawierajÄ…ca dwa momenty:
żð ProÅ›ba o Boże wejrzenie na KoÅ›ciół i otwarcie dlaÅ„ z
ródła chrztu św. Oraz o
udzielenie wodzie mocy Chrystusa przez Ducha Świętego. Akt stworzenia, a nowe
stworzenie.
żð ProÅ›ba o zstÄ…pienie na wodÄ™ mocy Ducha ÅšwiÄ™tego, aby ludzie mogli przez chrzest
uczestniczyć w Paschalnym Misterium. Wyznanie wiary katechumenów. Pokropienie
wszystkich wodą święconą przypominające o chrzcie.
·ð Chrzest
Ad 4
Liturgia Eucharystyczna
Stanowi centrum Wigilii Paschalnej. Nie powinna być sprawowana w pośpiechu. Powinna być uroczysta
procesja z darami. Komunia Święta, zalecana pod dwiema postaciami.
Zakończenie albo procesją rezurekcyjną w nocy albo w o brzasku dnia.
Procesja rezurekcyjna jest uroczystym ogłoszeniem Zmartwychwstałego Chrystusa i wezwaniem całego
stworzenia do udziału w triumfie.
Symbole Zmartwychwstałego Pana
Baranek wielkanocny:
o ST  figura Chrystusa,
o Iz  cierpiÄ…cy SÅ‚uga Jahwe,
o NT  Jan Chrzciciel wskazuje na Chrystusa, jako prawdziwego Baranka.
o Ap  Baranek, w którego krwi mają być wyprane szaty.
Figura Zmartwychwstałego z chorągwią w ręku
Figurę stawia się w pobliżu ołtarza, aż do uroczystości Wniebowstąpienia.
Krzyż przyozdabia się czerwoną stułą.
Paschał
W całym okresie wielkanocnym winien stać przy ołtarzu. Najlepiej w symetrycznej odległości od krzyża.
Po okresie wielkanocnym, winien znajdować się przy chrzcielnicy.
Agnuski
W pierwszych wiekach neofitom darowano na pamiątkę chrztu i przyjęcia do Wspólnoty chrześcijańskiej
 Agnus Dei , czyli kuleczki z wosku spadającego w postaci kropel z paschału. Z nich robiono specjalne
medaliki z wyobrażeniem baranka, które neofici nosili na szyi.
Kurczęta
Jezus sam siebie porównywał do kokoszy ochraniającej swoje pisklęta. Pisklę przebija skorupę i wychodzi z
niej zwycięsko. Podobnie Chrystus wyszedł z grobu pokonując śmierć.
Pisanki
Symbolizują zwycięstwo życia nad śmiercią  kraszanki.
Króliczki
Symbolizują czuwanie przy Zmartwychwstałym.
Nieszpory Niedzieli Zmartwychwstania, kończą Triduum Paschalne.
12
OKRES WIELKANOCNY
Trwa on od Niedzieli Zmartwychwstania (dokładnie do Wigilii Paschalnej) do Niedzieli Zesłania Ducha
Świętego włącznie  Pięćdziesiąt dni, obchodząc je jako jeden dzień świąteczny, jedną wielką niedzielę.
W te dni śpiewa się uroczyste  Alleluja . Pierwsze osiem dni stanowi OKTAW
. Oktawa powstaje w IV w.
U jej z
ródeł leży troska o mistagogię nowoochrzczonych. Oktawę kończy II niedziela wielkanocna 
Niedziela Miłosierdzia. Głównym tematem czytań oktawy są czytania dot. chrztu7. W okresie oktawy
wszyscy nowoochrzczeni nosili białe szaty. Zdejmowano je w sobotę przed końcem oktawy.
Uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego wyodrębniana była w okresie Wielkiej Nocy. Ustalona została na
40 dzień po Zmartwychwstaniu (por. Dz 1,3). Jest czasem przygotowania do zesłania Ducha Świętego.
Okres Wielkanocy kończy się Niedzielą Zesłania Ducha Świętego  prawdziwa Pięćdziesiątnica. Jako
liturgia sięga pierwszych wieków chrześcijaństwa. Jako odrębne święto występuje od IV w. Urzędowo
wprowadzone na synodzie w Elwirze (Hiszpania) w 306 r. Papież Leon XIII8 (+1903) wprowadził nowennę
do tej uroczystości. Uroczystość Zesłania rozpoczyna się mszą wigilijną, wg podstaw tradycji żydowskiej.
W Pięćdziesiątym dniu po Passze, Izraelici obchodzili Święto Tygodni. Stało się ono dziękczynieniem za
zbiory pszenicy. Składano Bogu w ofierze placki, upieczone z nowo zebranej pszenicy.
Wg tradycji póz
nego judaizmu, dzień Pięćdziesiątnicy była to pamiątka dnia dojścia do góry Synaj
i otrzymania Prawa.
Dla nas jest to dopełnienie i uwieńczenie Misterium Paschalnego.
Symbole Ducha Świętego
-ð GoÅ‚Ä™bica  wg tradycji z ewangelistów nad rzekÄ… Jordan,
-ð Ogniste jÄ™zyki  wg tradycji autora Dziejów Apostolskich: - umocnienie apostołów,
- dzień narodzenia Kościoła.
W dniu Zesłania Ducha Świętego, śpiewa się hymn  sekwencję do Ducha Świętego:  O stworzycielu
Duchu przyjdz
 .
Autorem jest prawdopodobnie Stefan Laupton (+1228 r.). Utwór ten, nazwany  Złotą sekwencją , podaje
tytuły, jakimi określany jest w teologii Duch Święty:
-ð Ojciec ubogich  por. Ps 68,
-ð Dawca darów mnogich,
-ð ÅšwiatÅ‚ość serc,
-ð Najlepszy Pocieszyciel,
-ð Najmilejszy z goÅ›ci,
-ð SÅ‚odkie orzez
wienie.
Działanie Ducha Świętego jest porównywane do działania ognia, światła, wody. Wyznawanie prawdy, że to
Duch Święty jest tchnieniem, On obmywa, leczy, nagina co jest harde, rozgrzewa serca twarde. W hymnie
wspominane są  Siedmiorakie dary (tł. Wulgaty z Iz) o które prosimy.
Uroczystość Zesłania Ducha Świętego ma osobny formularz Mszy wigilijnej i osobnej Mszy w dzień.
Główna uroczystość w okresie paschalnym.
7
Św. Augustyn, bp Hippony pisał o czytaniach chrzcielnych jako  Ad infantes do wszystkich ochrzczonych.
8
Papież Leon XIII, jego pontyfikat: 1878  1903; autor m.in.  Providentissimus Deus ,
13
NARODZENIE PAC
SKIE
Powstanie świąt Narodzenia Pańskiego miało miejsce na gruncie kultury helleńsko  rzymskiej. Rzymianie
obchodzili urodziny władców. Nie zawsze trzymali się faktycznej daty. Raczej w dniu mającym
symboliczne znaczenie dla jakiejś osoby. Dlatego myśl obchodzenia osobnym świętem urodzin Chrystusa.
Ponieważ ewangelie nie podają konkretnej daty, obrano datę symboliczną  przesilenia zimowego, czyli 25-
go grudnia, gdy w tym dniu Rzymianie obchodzili pogańskie święto narodzin pogańskiego boga Słońca
(274 r.). Chrześcijanie tej uroczystości chcieli przeciwstawić święto narodzin Chrystusa  Słońca
Sprawiedliwego.
Najstarszą wzmianką o Święcie Narodzenia Pańskiego zawierza kalendarz rzymskiego kronikarz Filokalesa
z 357 r. (analiza wskazuje jednak, że święto to było obchodzone już przed 336 r)
IV w.  Święto to znane jest już w Afryce, Konstantynopolu, Egipcie, Hiszpanii.
VI/VII w.  Palestyna
Przyjęto to święto na dworze cesarza Konstantyna Wielkiego. Czas konstytuowania się tego święta, to czas
herezji. Wprowadzanie tego Święta szło po linii nauczania Soboru Nicejskiego.
Narodzenie Pańskie rozpoczyna się Wigilią  czuwaniem. W dniu tym, każdy kapłan może odprawić trzy
Msze Święte. Najstarszą z tych mszy, to msza III-cia w ciągu dnia  czytany jest wtedy prolog z ewangelii
wg św. Jana.
Druga Msza pod względem ważności  Pasterka  odprawiana w Rzymie od V w., VI w. dodaje tę III-cią
mszę w Kościele św. Anastazy (obecnie jako wigilijna).
Trzy Msze, jako potrójne urodziny Chrystusa:
I Msza  symbolika Narodzin Chrystusa z Ojca Niebieskiego,
II Msza  w ludzkim czasie, z Maryi Panny,
III Msza  w sercu człowieka przez miłość i łaskę.
Początkowo Narodzenie Pańskie jako Uroczystość trwała jeden dzień. Póz
niej od IV w dochodziły do niej
wspomnienia świętych Młodzianków i św. Jana. W połowie VI w otrzymała oktawę (rozciągnięcie na osiem
dni). Oktawa  oznacza pełnię, wejście w nowy wymiar, czyli w wieczność.
Każdego dnia oktawy, liturgia świętuje inny czas:
I dzień oktawy: św. Szczepana męczennika,
Zakończenie oktawy  dzień poświęcony macierzyństwu Maryi (1 I), jako nawiązanie do tradycji
Kościołów wschodnich.
Obecnie po reformie Vaticanum II ramami czasowymi okresu Narodzenia Pańskiego są:
nieszpory 24 XII  poczÄ…tek,
święto Chrztu Pańskiego.
Po co OKTAWA?
Czas ten przeciwstawia się pogańskiemu świętowaniu Nowego Roku:
26 XII  św. Szczepan  męczennik i diakon  w jego dniu święci się owies (jest patronem koni),
27 XII  św. Jan  święci się wino i podaje wiernym do picia (spożywanie napoju na cześć boga  zawsze
było to zwyczajem religijnym),
28 XII  Młodzianki  męczennicy,
30 XII  św. Tomasz Beckett  męczennik,
31 XII  św. Sylwester (+314)  papież  uroczyste nabożeństwo  podsumowanie czasu, przeproszenie za
grzechy (dawniej czas pokuty).
W oktawie tej jest święto Świętej Rodziny z Nazaretu.
Kult Świętej Rodziny od XVII w. Kult oddolny, z inicjatywy ludu. Papież Benedykt XV ustanowił osobne
święto w 1921 r.
14
UROCZYSTOŚĆ OBJAWIENIA BOŻEGO  EPIFANIA
Uroczystość Bożego objawienia w Osobie Chrystusa, datujemy na 6 I, czyli wizytę mędrców ze wschodu.
Św. Mateusz Ewangelista daje nam klucz do rozumienia tego święta  Królestwo zapowiadane w Starym
Przymierzu spełnia się w Osobie Zbawiciela. Gwiazda, która się ukazała na Wschodzie jest z mentalności
ludzkiej znakiem przychodzÄ…cego Boga.
Nowy Testament nie wymienia liczby magów, nie mówi o królach, jednak fakt trzech darów przyczynił się
do ustalenia liczby wizytujących na TRZECH., choć wcale nie musieli to być królowie.
Od VI w nazywano ich królami,
Od IX w nadawano im imiona
Kult Trzech Króli wzmógł się od XIII w., wówczas ich relikwie zostały wprowadzone w Kolonii.
Zwyczaje:
Øð BÅ‚ogosÅ‚awienie domostw  naznaczanie odrzwi, pokropienie komnat wg słów: Christus Mansionem
Benedicat   Niech Chrystus błogosławi temu przybytkowi ,
Øð BÅ‚ogosÅ‚awieÅ„stwo wód Jordanu  nawiÄ…zanie do faktu udzielenia w tym dniu chrztu (KoÅ›cioÅ‚y
Wschodnie),
Øð BÅ‚ogosÅ‚awieÅ„stwo: zÅ‚ota, kadzidÅ‚a, mirry (obecnie kadzidÅ‚a i kredy, czasem wody),
Øð OgÅ‚aszanie daty Wielkanocy (dawniej), i ważniejszych Å›wiÄ…t w roku,
Øð Dramatyzacja  jaseÅ‚ka, ruchome szopki.
Zwyczaje czasu Narodzenia Pańskiego:
-ð Żłóbek  Vw przeniesiony do Rzymu (wg tradycji), w KoÅ›ciele MB WiÄ™kszej na pamiÄ…tkÄ™
tego co roku odprawiono tam pasterkÄ™,
-ð Figury zwierzÄ…t, pastuszków (inicjatywa Å›w. Franciszka z Asyżu),
-ð JaseÅ‚ka kukieÅ‚kowe od XVIII w. w Polsce,
-ð KolÄ™dy  zaczerpniÄ™ty z pogaÅ„stwa (Å›wiÄ™to odradzajÄ…cego siÄ™ sÅ‚oÅ„ca), obecnie majÄ…
charakter typowo religijny zwiÄ…zany z Narodzeniem Pana,
-ð Choinka  symbolika rajskiego drzewa z ogrodu Eden. Z pogaÅ„stwa  przesilenie zimy.
Zawieszano u sufitu gałązki, czyli symbol zwycięstwa dnia nad nocą. Kościół chętnie to
przejął  typ Chrystusa  Jezus rajskim drzewem życia, światła na drzewku, bo na drzewie
krzyża dokonało się zbawienie. U ludów germańskich: XV w, u chrześcijan o XVII w.
ADWENT
A
ac. Adventus  gr. epifaneia przybycie, coÅ› jest oczekiwane.
W Rzymie, czas adwentu oznaczał oficjalny przyjazd dygnitarza państwowego, po objęciu urzędu. W
języku religijnym  doroczne przybycie bóstwa do świątyni, połączone z uświęcającym działaniem bóstwa.
W chrześcijaństwie termin adventus, klasycznie oznacza przyjście Chrystusa (w sensie wcielenia, jak i w
sensie paruzji).
Zgodnie z kalendarzem liturgicznym, adwent rozpoczyna się do I nieszporów I niedzieli adwentu (między:
28 XI, a 3 XII), obejmując cztery niedziele. Kończy się przed I-szymi nieszporami Narodzenia Pańskiego
(24 XII). Trzecia niedziela adwentu nazywamy GAUDETE, od pierwszego słowa antyfony tej niedzieli.
Oznacza  radujcie siÄ™ .
Historia kształtowanie się tego okresu wg historii liturgii posiada dwie tradycje.
15
Dwie tradycje historii:
GALIKAC
SKA RZYMSKA
(pod koniec IV w na terenie Hiszpanii i Galii) Sięga VI w. Było to przygotowanie na radosne
Nadała adwentowi charakter pokutny, ascetyczny święta Narodzenia Pańskiego (w liturgii śpiew:
(ścisły post, abstynencja, skupienie, umartwienie)  Alleluja ), nie było praktyk pokutnych, od
por. św. Hilary (+367 r.), pierwotnie w liturgii czasów papieża Grzegorza I Wielkiego (590 604)
gallikańskiej, adwent był czasem przygotowania adwent w Rzymie obejmował już cztery niedziele
do święta epifanii i trwał trzy tygodnie. i tak pozostało do dziś.
Zmiana nastąpiła w V w, gdy wydłużono ten czas
do 40 dni na wzór Wielkiego Postu. Początek
ustanowiony był na: 11 XI.
Te dwie tradycje zostały połączone w wiekach średnich i dały w konsekwencji adwent liturgicznie rzymski,
ale ascetycznie gallikański. (np. zachowano liturgicznie kolor szat pokutnych  fioletowy, nie ma śpiewu
Gloria, TE Deum). Okres ten został rozpowszechniany przez zakony: Cystersów, Salezjan, Franciszkanów.
XIII w przynosi znaną formę w całym Kościele. Obok radosnego oczekiwania na przyjście Pana, liturgia
przepełniona była radością oczekiwania na paruzję.
Dwie idee adwentowe:
narodzenie Chrystusa Pana (cały Stary Testament to adwent),
oczekiwanie paruzji,
podzieliły adwent na dwie części (tematycznie). Granicą podziału jest 17 XII, czyli niedziela Gaudete.
Od początku okresu do 17 XII  akcentuje się oczekiwanie na drugie przyjście na końcu czasów (paruzja),
Od 17 XII do 24 XII  jest przeznaczona na bezpośrednie przygotowanie do Uroczystości Narodzenia i
spotkania z Dzieciątkiem przy żłóbku.
Podział ten jest bardzo widoczny w tekstach liturgicznych. Spoiwem wszystkich tych tekstów jest czytanie z
księgi Izajasza obrazujące tęsknotę za wyczekiwanym Mesjaszem.
Adwentowe postacie, jako wzory oczekiwania:
-ð Izajasz,
-ð Åšw. Jan Chrzciciel,
-ð Åšw. Maryja,
-ð Åšw. Józef.
Czytanie proroctw:
Iz  najstarsza praktyka adwentowa, być może dlatego, że u Izajasza bardziej niż w innych księgach mamy
do czynienia z echem wielkiej nadziei, która podtrzymywała Naród Wybrany w trudnych okresach jego
historii, zwłaszcza w czasie wygnania.
Iz 40-55   Księga Pocieszenia  dzieło tzw. deutero  Izajasza, zawierające zasadniczą część Dobrej
Nowiny o wyzwoleniu. Mówi o nowym chwalebnym wyjściu z niewoli, o stworzeniu nowego Jeruzalem.
W księdze Izajasza znajdujemy orędzie wieczystej nadziei dla ludzi. Autor mówi wygnańcom, że nie ma
powodu, by Bóg nie spełnił swoich obietnic. Przychodzące zbawienie będzie zatem nowym stworzeniem, a
przyszłość będzie miała charakter nowego działania stwórczego.
Św. Jan Chrzciciel  ostatni prorok, streszcza w swojej osobie i w swoim słowie całą poprzedzającą historię
w chwili, gdy zaczyna się ona wypełniać. Św. Jan Chrzciciel dobrze odzwierciedla ducha adwentu, stając
siÄ™ znakiem interwencji Boga. Jego misja jest przygotowaniem drogi dla Mesjasza i wskazaniem na Niego.
Staje się niejako wzorem tych, którzy cieszą się z obecności Boga. Przede wszystkim jest znakiem pokory.
Jego wielkość pochwala sam Jezus.
Najświętsza Maryja  adwent, to czas wyjścia w który została włączona Maryja (por. LG), wraz z Nią
zaczyna spełniać się obietnica. Jest żywą kolumną dzielącego się czasu (adwentu i nowego stworzenia),
często nazywana Córką Syjonu tzn., że w Niej znajdują kulminacje mesjańskie całego ludu Bożego Starego
16
Testamentu. Maryja jest tajemnicą milczenia. Adwent w sposób szczególny przypomina Boskie
macierzyństwo Maryi, jest  Owieczką Przeczystą , z której ludzkie ciało  utkał Najświętszy Baranek . Ona
włącza Jezusa w rodzaj ludzki, przez nią następje wywyższenie człowieka i jego natury. Z inne strony
następuje zanurzenie się w człowieczeństwo ze strony Boga.
Św. Józef  postać, która mimo cichości swej jest znacząca w adwencie. Całe misterium Józefa została
streszczona w dwóch słowach:  Mąż Sprawiedliwy . Należy do rodu Dawida, poprzez to pochodzenie
spełnia się obietnica. Józef jest więc ogniwem łączącym Chrystusa z obietnicą daną Abrahamowi. Józef jest
Mężem Sprawiedliwym ze względu na swoją wiarę.
Teologia Adwentu
Analizując teksty liturgii można wydobyć teologię adwentu. On rozważa przecież misterium przyjścia Pana
w aspekcie zbawienia.
Cechy adwentu:
·ð przypomina historyczny wymiar zbawienia.
Biblia nie neguje możliwości poznania Boga przez stworzenie, ale nie jest to jedyna, główna droga
spotkania z Bogiem. Bóg Biblii  Bóg konkretnego wydarzenia, w którym zbawia. Ludzki czas staje
się jakby sakramentem działania Boga. Z Jezusem czas wchodzi w swoją pełnię. Adwent jest, zatem
okresem, w którym najmocniej ukazuje się prawda o historii jako miejscu uobecniania, działania
Boga.
·ð Silnie podkreÅ›la wymiar eschatologiczny chrzeÅ›cijaÅ„skiego misterium. W Biblii Bóg ukazuje siÄ™ w
całości  od księgi Wyjścia do Apokalipsy jest stale obecny. Adwent pomaga przejść w ludzkim
myśleniu od indywidualnie pojmowanych rzeczy ostatecznych do wizji eschatologicznej
powszechnej. Wszyscy mamy w tym udział. Dzieło Jezusa postrzegamy również w kontekście Jego
przyjścia na końcu czasów.
·ð Posiada istotnÄ… konotacjÄ™ misyjnÄ…. Przejawia siÄ™ to w Å›wiadomoÅ›ci KoÅ›cioÅ‚a tym, że nie żyje On dla
siebie, ale dla świata. Każdy chrześcijanin jest uczestnikiem tej misji.
·ð Okazuje ona Boga jako Boga wyzwolenia. Dla Boga nie ma nic niemożliwego, bo to On odwraca
los biednych i uciemiężonych.
Od ok. IX w dla tej drugiej części adwentu (17 XII  24 XII), charakterystyczne są tzw. antyfony  O
(wszystkie zaczynają się do tej litery  de  łac.  o ). Ich pochodzenie to czas V  VI w. Uszeregował je
Amaraliusz z Meksy. Oparte są one na obrazach i symbolach biblijnych. Treść tych antyfon obrazuje
tęsknotę Izraelitów za Mesjaszem.
RORATY
Od XII w. znane jest w Polsce adwentowa Msza Święta (poranna) ku czci Matki Bożej, zwana
RORATAMI. Nazwa wywodzi się z łacińskiej pieśni:  Niebiosa spuśćcie nam jak rosę Sprawiedliwego . W
czasie tej Mszy, pali się osobno przyozdobioną święcę, która symbolizuje osobę Matki Bożej, która jako
Gwiazda Zaranna, Jutrzenka poprzedziła przyjście na świat Jezusa. Jeżeli jest Maryja tzn, że blisko jest
narodzenie Mesjasza.
Biała wstążka  oznacza przywilej Niepokalanego Poczęcia Maryi oraz nieskalanego życia całkowicie
poświęconego Synowi.
Wg historyków roraty do Polski wprowadził w Poznaniu książę Przemysław I, zaś w Krakowie  Bolesław
Wstydliwy (na prośbę św. Kingi).
Historyczny opis:
 Przynoszono do ołtarza siedem zapalonych świec. Zapalali je przedstawiciele poszczególnych stanów:
król, prymas, senator, szlachcic, żołnierz, kupiec, kmieć. Przy wręczaniu jej, celebrans pytał każdego z nich:
 czy jest gotowy na Sąd Boży . Odpowiedz
brzmiała:  Jestem gotowy .
Roraty to msza o świcie symbolizująca oczekiwanie, czuwanie.
17
KULT NMP W LITURGII
Ekspansja czci MB znane jest od IV w. Powstawanie różnych świąt często poprzedzała pobożność
ludowa i ona często poprzedzała teologiczną refleksję.
Znaczący jest tu Sobór Efeski (431r.), gdy słyszymy dogmat o Bożym Rodzicielstwie Maryi 
THEOTOKOS.
Już przed tym soborem pojawia się najstarsza znana w liturgii modlitwy maryjnej  Pod Twoją obronę.
Podstawy teologii kultu maryjnego
KO 8  ukazuje Maryję w tajemnicy Chrystusa i Kościoła.
üð ZwiÄ…zek Maryi z Chrystusem i KoÅ›cioÅ‚em rozumiany jest historio-zbawczo:
üð Wybrana na matkÄ™ Mesjasza,
üð Realizacja planu Bożego we Wcieleniu Jezusa,
üð Uwielbienie Maryi jako obrazu eschatologicznego kondycji KoÅ›cioÅ‚a,
üð Eklezjalne macierzyÅ„stwo Maryi
Kult Bogarodzicy taki jaki zawsze istniał w Kościele, choć zgoła wyjątkowy, różni się jednak w sposób
istotny od kultu oddawanemu Słowu Wcielonemu na równi z Ojcem i Duchem Świętym. KL 103.
Inny znak mający szczególne znaczenie dla teologii podstaw Bogarodzicy znajdujemy w adhortacji Pawła
VI  Marialis Cultus , czyli  O należytym kształtowaniu i rozwijaniu kultu NMP z 2.02.1974 r.
Zasady odnowy kultu maryjnego:
Øð Zasada trynitarna,
Øð Zasada chrystologiczna,
Øð Zasada pneumatologiczna,
Øð Zasada eklezjologiczna,
Øð Zasada liturgiczna,
Øð Zasada antropologiczna,
Øð Zasada ekumeniczna,
Øð Zasada naÅ›ladowania w pobożnoÅ›ci,
Øð Zasada hierarchii w nabożeÅ„stwach maryjnych.
Są one rozważane Konstytucji o Objawieniu Bożym (KO), jako ukazanie Maryi jako wzoru Kościoła.
Encyklika  Redemptoris Mater Jana Pawła II z 25.02.1987 roku powraca treścią do Konstytucji soborowej
o Objawieniu (KO). Zasady tam podane odnoszą się do pobożności ludowej chrześcijan, stają się jakby
rozważaniem 15 tajemnic różańca, potwierdzeniem nauczania soboru o Maryi, która jest typem Kościoła,
idzie dalej mówiąc nt. macierzyństwa Maryi, której to macierzyństwo Kościoła dokonuje się przy Jej
współudziale.
UROCZYSTOÅšCI, ÅšWI
TA WSPOMNIENIA
POÅšWI
CONE MARYI W ROKU LITURGICZNYM
W ciągu wieków liczba świąt maryjnych w liturgii rzymskiej bardzo wzrosła. Reforma liturgiczna
Vaticanum II uporządkowała istniejące święta w następujący sposób:
1. Uroczystość:
·ð Niepokalanego PoczÄ™cia NMP  8 XII
(na Wschodzie od VII w., dla diecezji rzymskiej zatwierdzony w 1476, a papież Klemens XI
w 1708 r. rozciąga je na cały Kościół)
18
·ð ÅšwiÄ™tej Bożej Rodzicielki  1 I
(najstarsze święto maryjne na Zachodzie)
·ð Zwiastowania PaÅ„skiego  25 III
·ð WniebowziÄ™cia NMP  15 VIII
(Ona pierwsza osiągnęła zbawienie, często nazywano ten dzień:  Dniem narodzenia Maryi dla nieba , co
prowadziło do wyprowadzenia dogmatu przez Kościół przez papieża Piusa XII w 1950 r.)
Wtedy następuje błogosławieństwo ziół i kłosów  od X w.,
Nawiązywał do ogólnoludzkiej wiary w terapeutyczną moc ziół; wieńce zbóż na koniec żniw;
błogosławieństwo ziół jest błogosławieństwem Boga za zbiory. Wiązanie tego błogosławieństwa ze
świętem Maryi, rozumiane jest jako przedstawicielki odkupionej ludzkości, jako:  kwiat pól ,  lilia dolin .
2. Święta:
·ð Ofiarowania PaÅ„skiego  2 II
Zwane inaczej MB Gromnicznej,
·ð Nawiedzenia NMP  31 V
(Od XIII w. w tradycji ludowej, święto to nazywa się świętem MG A
agodnej, gdyż przed tym
świętem nie spożywano jagód),
·ð Narodzenia NMP  8 IX
(czas wysiewów  stąd nazwa polska  MB Siewnej)
3. Wspomnienia:
·ð ObowiÄ…zkowe:
o NMP Królowej  22 VIII
o MB Bolesnej  15 IX
o MB Różańcowej  7 X
(na pamiątkę zwycięskiej bitwy z Turkami pod Lepanto),
o Ofiarowanie NMP 21 XI
·ð Dowolne:
o NMP z Lourdes 11 II
o Niepokalanego Serca NMP (sobota po Uroczystości Najświętszego Serca Jezusowego),
o NMP z Góry Karmel  16 VII
o MB Śnieżnej  5 VIII
(rocznica poświęcenia bazyliki MB Większej w Rzymie)
Dodatkowe (na terenie RP)
1. Uroczystości:
·ð NMP Królowej Polski  3 V
·ð NMP CzÄ™stochowskiej  26 VIII
2. Święta:
·ð NMP Matki KoÅ›cioÅ‚a (poczÄ…tek po ZesÅ‚aniu Ducha ÅšwiÄ™tego  PaweÅ‚ VI w 1964)
3. Wspomnienia:
·ð NMP Wspomożycielki Wiernych  24 V
·ð NajÅ›wiÄ™tszego Imienia Maryi  12 IX
Wszystkie poszczególne miasta mogą mieć swoje własne, lokalne święta maryjne np. MB Gietrzwałdzkiej,
MB A
askawej (Warszawa).
Wspomnienia zlikwidowane np.: NMP od wykupu niewolników od 1696 do Vaticanum II.
19
POZALITURGICZNE FORMY KULTU NMP
Obok liturgii istnieje w Kościele wiele pozaliturgicznych form kultu NMP.
Paweł VI  Marialis cultus
Najbardziej pełną formą jest  Eucharystia obok liturgii są inne formy :
1. Anioł Pański na głos dzwonu (3x dziennie )
Cel: uczczenie wcielenia Syna Bożego i uproszenie wstawiennictwa Jego Matki składa się z :
3 wezwania biblijne w których wspomnienie jest tajemnicą wcielenia, po każdym wezwaniu  Zdrowaś
Maryjo pochodzące ze środowiska franciszkańskiego (wg Tradycji}
I połowa XII w  Franciszkanie wprowadzają zwyczaj odmawiania Zdrowaś Maryjo na wieczorny odgłos
dzwonu
XIV w  zwyczaj odmawiania kilku ZdrowaÅ› Maryjo upowszechniony na zachodzie
Pius V  ustalił obecną formę tej modlitwy II połowa XVI w.
1742 r. obowiÄ…zek powszechnego jej odmawiania Benedykt XIV.
2. Różaniec  w starożytnych klasztorach mniszych i stawiał zwyczaj odmawiania liturgii godzin (150
Psalmów Psałterza. Dla tych mnichów, którzy nie potrafili czytać zamiast Psalmów recytowano 150
razy  Ojcze nasz .Gdy od XII w na zachodzie zaczął rozprzestrzeniać się zwyczaj odmawiania
modlitw  Zdrowaś Maryjo zaczęto propagować tzw. mały psałterz Maryi, czyli 150 razy  Zdrowaś
Maryjo .
Zwyczaj ten tradycja przypisuje św. Dominikowi Gusmanowi.
Pierwszymi propagatorami tej modlitwy byli Dominikanie. W XV w. tÄ… prostÄ… recytacjÄ™ modlitwy
 Zdrowaś Maryjo połączono z medytacją tajemnic życia Jezusa i Maryi.
Dziś różaniec składa się z 5 tajemnic: radosnych, światła, bolesnych i chwalebnych.
Pierwsze wypowiedzi papieskie zatwierdzające i polecające różaniec pochodzą od papieży:
vð Sykstusa IV {XV w}
vð Piusa V {XVI w }.
Po zwycięstwie chrześcijan nad Turkami pod Lepanto (1571 r.) papież Pius V przypisał ratunek
chrześcijanom sile tej właśnie modlitwy. (7 X  zostaje wprowadzone święto MB Różańcowej)
Do propagowania różańca duży wpływ miały objawienia w Lourdes i w Fatimie oraz encyklika Pawła VI
 Marialis Cultus .
3. Litania loretańska
GenezÄ™ modlitwy litanijnej znajdujemy w pochodzÄ…cej z IV w zwyczaju modlitw wstawienniczych
odprawianych podczas Mszy św. przed ofiarowaniem. Do tej tradycji nawiązuje dzisiejsza modlitwa
wiernych.
Od VII w. coraz bardziej stawał się popularnym zwyczaj przyzywania orędownictwa świętych co z biegiem
czasu przybierało charakter litanijny. Z biegiem czasu ilość wezwań określających Maryję stała się tak
wielka, że w XII w. utworzono specjalną litanię maryjną.
Litania loretańska  jej kształt pochodzi XV w. nazwa stąd, że odmawiana była w Sanktuarium Maryjnym
w Loretto.
Układ litanii:
·ð inwokacja zaczerpniÄ™ta z litanii do Å›wiÄ™tych,
·ð przyzywanie Maryi jako Matki , Nauczycielki , Dziewicy i Królowej  wiele z tych wezwaÅ„ to
tytuły symbolizujące o pochodzeniu biblijnym , zatwierdzone przez władze kościelne w XVI w , a w
VII w jej odmawianie wprowadzono w całym kościele łacińskim,
·ð z biegiem wieków dodawano nowe wezwania np.:  Wspomożenie Wiernych ,  Królowo bez
grzechu pierworodnego poczęta , Matko dobre rady ,  Królowo Pokoju i  Królowo rodziny .
20
MiesiÄ…ce Maryjne
W liturgii łacińskiej są dwa miesiące poświęcone czci Maryi:
·ð Maj
·ð Paz
dziernik
chociaż w sensie ścisłym nazwa miesiąca maryjnego przysługuje tylko majowi.
Geneza  w starożytnych zwyczajach rzymskich i germańskich w maju tam odbywały się tzw. florealia
(uroczystości ku czci matki flory),w średniowieczu Kościół starał się oczyścić pogańskie zwyczaje. Próby
połączono z elementami rycerskiego kultu Maryi jako akt oddania się w posiadanie oblubionej dziewicy.
Pierwsze świadectwo historycznego poświęcenia Maryi miesiąca maja znajdujemy w  Cantigas Alfonsa X
Mądrego króla Kastylii (+II połowa XIII w).
W XIV w. w Paryżu cech złotników 1 V miał zwyczaj zanosić do katedry Notre Damme tzw. maik, czyli
kompozycje kwiatową ozdobioną cennymi kamieniami, wstęgami. Wydaje się, że w sensie ścisłym zwyczaj
miesiąca maryjnego wywodzi się z czasów odrodzenia (średniowiecza XVI z Monachium, Rzymu)
W Polsce istnieje żywa tradycja gromadzenia się w maju przy kapliczkach.
Paz
dziernik  codzienny różaniec w kościołach. Propagatorem był papież Leon XIII (nawiązywał do tego w
16 encyklice).
4. Objawienia Maryjne  duże znaczenie dla kultu często u podstaw powstawania Sanktuariów
Maryjnych istnieje fakt objawienia Maryi. To ona w pewnym momencie historii ukazała się ludziom
ponawiając ewangeliczne orędzie Chrystusa.
Najważniejsze Sanktuaria Maryjne świata związane z objawieniami:
Øð La Salette
Øð Lourdes
Øð Fatima odrÄ™bne formularze mszalne i odrÄ™bne modlitwy
Øð Guadelupa
Øð GietrzwaÅ‚d
Niektóre z tych lokalnych świąt przeszły do Kościoła powszechnego (np. MB z Guadelupe) lub na terenie
danej diecezji (np. MB Gietrzwałdzkiej). Z niektórych objawień maryjnych związane SA praktyki religijne,
które weszły do zwyczaju Kościoła np.:
Zwyczaj Pierwszych Sobót Miesiąca (czyli mszy wotywnych o Najświętszym Sercu Maryi po objawieniach
w Fatimi 1917).
5. Godzinki o Niepokalanym Poczęciu NMP
Geneza  średniowieczny spór teologiczny Dominikanów z Franciszkanami na temat Niepokolanego
Poczęcia NMP.
Franciszkanie  pragnęli zaszczepić w prostym ludzie bronioną przez siebie prawdę poprzez wprowadzenie
specjalnych modlitw i śpiewów. Autorem najstarszej wersji Godzinek był prawdopodobnie Franciszkanin z
Werony  Leonard de Nogerdos (napisał Oficjum ku czci Niepokalanego Poczęcia zatwierdzone w 1466
roku przez papieża Sykstusa IV, szybko pojawił się polski przekład tego Oficjum, a jego skrócona wersja w
formie Godzinek już w 1482 roku znalazła się w modlitewniku Wacława z Brodna  prof. Akademii
Karkowskie). Śpiewnik ten zawierał pieśni autorstwa błogosławionego Władysława z Gielniowa. Tradycja
łączyła powstanie Godzinek z jego imieniem. Godzinki w wersji dzisiejszej sią póz
niejsze i wywodzÄ… siÄ™ z
tradycji jezuickiej. Ich autorem jest prawdopodobnie Hiszpan św. Alfons Rodriguez (XVI/XVII w.), polski
przekład tych Godzinek został zapisany w Krakowie ok. 1620 r. Była to bardzo popularna modlitwa
maryjna, a gdyż nawet wielu królów polskich ją odmawiało, potem szlachta i rycerstwo.
Struktura Godzinek odpowiada strukturze brewiarza, gdyż jest w niej bogactwo symboliki biblijnej,
zwłaszcza Starego Testamentu, jest ukazana godność i misja Maryi.
21
KULT ÅšWI
TYCH W ROKU KOÅšCIELNYM
Założenia teologiczne kultu świętych
KKK 1173
Początki kultu świętych
Pierwsi czczeni w Kościele święci to męczennicy. Ich kult wywodzi się z dalekiej prehistorii, z czci
oddawanej zmarłym. Najbliżsi gromadzili się przy grobie szczególnie w rocznicę ich śmierci, czyli dnia
narodzin dla nieba (dies natalis). Wtedy również spożywano pokarmy na ich grobach, niejako dzielono się z
nimi tym, co przeżywano na co dzień. Śmierć męczennika przypominał śmierć Chrystusa, była pojmowana
jako swoiste uczestniczenie w męce Chrystusa.
Często na ich grobach sprawowano eucharystię. Pierwsi chrześcijanie nie podzielali płaczu i lamentacji nad
grobem. Tę rozpacz zastępowano śpiewem psalmów pełnych nadziei. Najstarsza wzmianka o obchodzie
męczenników to rok 155 i dotyczy św. Polikarpa ze Smyrny (bpa i męczennika).
Często na grobach wznoszono ołtarze i Kościoły. Przez wieki tradycja wymagała stawiana ołtarzy z
zawierajÄ…cymi relikwie mÄ™czenników. Pierwsi Å›wiÄ™ci to mÄ™czennicy od gr. mðaðrðtðuðrðeðVð, czyli Å›wiadkowie.
Gdy zakończył się okres prześladowań, wysunięto koncepcję męczenników bez krwi. Pojawia się więc
nowy typ świętości  WYZNAWCA (III  IV w.).
Znosili oni tortury, wygnania, ale nie przelewali krwi np. św. Marcin bp z Tours (+397 r.).
W pierwszych wiekach chrześcijaństwo nie przewidywało procesów beatyfikacyjnych, czy kanonizacji. O
świętości danej osoby decydowała grupa osób na czele z biskupem miejsca.
Zmieniło się to w średniowieczu w powstawanie osobnego święta ku czci danej osoby. Potem ten zwyczaj
zastÄ…piono przez zwyczaj ELEVATI, Å‚ac. Podniesienie relikwii.
Pierwsza osoba oficjalne kanonizowane przez Kościół:
Øð Åšw. Ulryk bp Augsburga.
Papież Urban VIII zastrzegł beatyfikację i kanonizację Stolicy Apostolskiej.
Beatyfikacja  kult oddawany lokalnie lub dla danej społeczności.
Kanonizacja  kult oddawany powszechnie w całym Kościele.
TYTUA
Y ÅšWI
TYCH
ÅšwiÄ™ty Å‚ac. Sanctus  gr. aðgðgðiðoðjð ð-ð ðhebr. Kadosz.
Sam Bóg jest KADOSZ, nie w sensie przymiotu, ale ontologicznie  w sensie samego Bóstwa. W tym też
rozumieniu, Święty jest też JEZUS. W Piśmie Świętym występuje to określenie wobec Jezusa bardzo
rzadko. Np. Święty Boga, Święty Boży, ale też Święty Sługa. Święty jest praterminem religii.
Gdy patrzymy na istotÄ™ religii, widzimy jako tabu. Greckie aðgðgðiðoðjð ð-ð nie jest dokÅ‚adnym wyjaÅ›nieniem.
Świeci byli tez członkowie danej wspólnoty, jeśli byli wierni Bogu Jahwe (1 Mch) lub wobec chrześcijan.
W życiu codziennym posługiwała się tym administracja cesarska w określeniach urzędników np.: Święty
Legat (Sanctus Legatus), Najświętszy Ambasador. Greckie słowo ŚWI
TY, stało się oficjalnym tytułem
osób piastujących wysokie stanowiska. Z biegiem czasu opierając się na znaczeniu biblijnym odniesiono
wyrażenie: aðgðgðiðoðjð ðdo osób, które zrealizowaÅ‚y na wysokim poziomie dar Å›wiÄ™toÅ›ci, zadany im przy
chrzcie.
Podstawowe znaczenia miało w tym wypadku naśladowania Chrystusa w męce i śmierci. Tak powstała idea
męczennika, a więc męczeństwo i podstawowy typ świętości.
Inne okreÅ›lenie to mÄ™czennik gr. mðaðrðtðuðrðeðjð ðod gr. mðaðrðtðuðrðeðið ð- wyznawać, Å›wiadczyć.
Zawsze męczeństwo łączono z wyznaniem wiary. Inna nazwa to błogosławiony łac. Beatus, beatissimus.
Zwroty używane na dworze cesarskim.
Od czasu papieża Urbana VIII, określa się ich beatyfikowanymi. A
ac generalibilis  czcigodny, określało
się kogoś, kogo proces w trybunale kościelnym już się rozpoczął. Obecnie funkcjonuje: SA
UGA BOŻY.
Inna nazwa to CONFESSOR  łac. Wyznawca od confiteor  wyznaję. Tak określano osoby, które dały
świadectwo wiary Chrystusa bez przelewu krwi. Dziś nie używa się takiego określenia.
22
W 1969 (Vaticanum II) roku nastąpiła zmiana.
Obecnie używa się określeń:
- Apostoł (Ewangelista),
- Męczennik,
- Dziewica,
- Biskup,
- Kapłan,
- Diakon,
- Doktor Kościoła,
- Misjonarz,
- Opat (mnich  eremita),
- Zakonnik/zakonnica,
- Pasterz/wychowawca,
- Święty.
Dlaczego czcimy świętych?
Kult świętych wg Karla Rahnera nie jest instytucja pośredniczenia. Bóg stworzył świat dla wypełnienia go
Swoją chwałą.
Teologia prawosławna używa  przebóstwienia. Święci, należą do tych ludzi, którzy myśl Boga uczynili
celem swojego życia. Cześć składana świętym, jest wielbieniem samego Boga.
Opisane są cele świętych:
a) w Świętych Bóg ukazuje
b) ich wstawiennictwo pomaga w wysłuchaniu modlitw
c) część oddawana świętym umacnia jedność Kościoła przez praktykowanie braterskiej
miłości.
Kult naśladowców Chrystusa może ujawnić:
1. Veneratio  cześć
2. Imitatio  naśladowanie
3. Invocatio  wzywanie  intercesio  wstawiennictwo.
Zachowanie równowagi między tymi elementami, gwarantuje zachowanie kultu. Wyakcentowanie jednego
z nich grozi wypaczenie świętości. Wieki średnie mocno odwoływały się do posiadania świetości  relikwii.
Z powodu nie posiadania właściwych relikwi (ciała świętego) zastępowano je BRANDEAMI, czyli
rzeczami, które stykały się z ciałem świętego.
Najbardziej właściwe oddawanie czci:
1. Relikwie ciała
2. Brandea - mniejsza wartość niż relikwie właściwe.
Średniowiecze mnożyło relikwie. Po Vaticanum II usunięto wątpliwe relikwie. W pobożności ludowej duży
wpływ na rozwój kultu mieli patroni chorób (więcej w Martyrologium).
Pośród patronów walki z chorobami są
1. św. Błażej  3 II  błogosławieństwo świec do zwalczania chorób gardła.
2. św. Agata  błogosławnieństwo soli i chleba  od ognia i nieszczęść.
3. św. Roch i św. Walenty od urodzaju.
4. św. Witt, św. Otylia  od chorób oczu.
5. św. Barbara  4 XII  od dobrej śmierci.
W określone dni świętych były urządzane różne lokalne odpusty, zabawy.
Kult świętych powszechnie wprowadzony:
23
1. św. Jan Chrzciciel  uroczystość narodzenia  24 VI
2. św. Józef, Oblubieniec Maryi  19 III. (Kult św. Józefa rozpoczął się na Wschodzie).
3. Kult aniołów i archaniołów.
4. św. Joachim i św. Anna  26 VII  rodzice NMP.
5. św. Maksymilian Maria Kolbe  12 VIII
6. św. Wojciech i św. Jerzy  23 IV
7. św. Stanisław9  biskup  8 V.
8. św. Jadwiga Śląska.
9. św. Kinga  24 VII
10. św. Stanisław Kostka.
Sł. B. Jan Paweł II wyniósł na ołtarze ponad: 1000 osób  wiernych i błogosławionych.
PARAMENTY W KOÅšCIELE
Z Å‚ac. paramentus  szaty ozdobne, liturgiczne.
Wywodzą się z odzieży świeckiej. Początkowo celebrans nie miał szat. V  VI w. Od czasu Karolingów
pojawiają się w szatach zdobienia. Szaty mają swoje kolory. Różne części Kościoła, miały swoje kolory
szat. Św. Pius V ujednolicił kolory (Tridentum).
Z Mszału Rzymskiego czytamy, że:  szaty litugiczne powinny odwierciedlać charakter .
Obecnie obowiÄ…zujÄ…ce kolory szat liturgicznych:
1. Biały  używa się w okresie Wielkiej Nocy i Narodzenia Pańskiego, wspomnienia i święta
Chrystusa (za wyjątkiem świąt i uroczystości Jego męki), świętach i wspomnieniach Maryi,
świętych (nie męczenników) i aniołów. W większe święta, można używać złotych lub srebrnych
ornatów. W święta Maryjne, istnieją niebieskie wstawki na ornatach.
2. Czerwony  niedziela Zesłania Ducha Świętego, święta i Uroczystości męki Pańskiej, Niedziele
Męki Pańskiej, Wielki Piątek oraz w główne święta Apostołów, i męczenników, msze pogrzebowe
papieży
3. Zielony  w okresie zwykłym  trwa 34 niedziele.
4. Fioletowy  adwent i Wielki Post. Pogrzeby i msze pogrzebowe. Fioletowa stuła towarzyszy
również przy spowiedziach.
5. Różowy  czwarta niedziela Wielkiego Postu  Laetare i trzecia Adwentu  Gaudete.
Ta niedziela staje się miejscem granicznym okresów.
6. Czarny  wg Nowego OWMR do zniszczenia  podczas pogrzebów.
Szaty liturgiczne:
1. Alba  łac. alba - biała
2. Humerał
3. Ornat
4. Stuła
5. Cingulum  sznur okalajÄ…cy albÄ™.
6. Komża  krótka alba.
7. Dalmatyka  używana przez diakonów.
8. Manipularz  używany w mszach rytu trydenckiego.
9. Welon.
10. Kapa  podczas nabożeństw.
9
17 września 1253 roku, papież Innocenty IV potwierdzał akt kanonizacji krakowskiego Męczennika
24