8719220602

Anna Wojczyńska

Instytut Filologii Polskiej Uniwersytet Wrocławski

Wielkie oczywistości literaturoznawstwa {casus kulturowej teorii literatury)

Wielkie oczywistości

Interesujące mnie zagadnienie należy do pola problemów, które można opatrzyć szyldem „myślenie naukowe a myślenie potoczne”, zagospodarowanego m.in. przez filozofię nauki i epistemologię¹, socjologię wiedzy², antropologię kulturową³, psychologię poznawczą⁴, językoznawstwo⁵.

Nauka o literaturze, przynależąc do humanistyki, podlega właściwym jej uwarunkowaniom metodologicznym związanym z wiedzą potoczną. Język humanistyki wyrasta w dosłownym sensie z języka potocznego, rafinowanego do potrzeb naukowych w procesie „translacji wewnętrznej” (czyli niewykra-czającej poza reguły i symbolikę języka naturalnego). Na poziomie słownika sprowadza się ona do terminologizacji — nadawania słownictwu wspólnood-mianowemu znaczeń fachowych, oraz słowotwórstwa (ukuwania nowych, nieznanych językowi potocznemu jednostek zgodnie z regułami systemowymi danego języka naturalnego)⁶, zaś na poziomie „gramatyki” - do dbałości o logiczną poprawność wnioskowań. Z kwestią języka związane są też problemy teoretyczności dyscypliny. To, co nauka o literaturze określa mianem

17

1

   Np. T. Hołówka, Myślenie potoczne. Heterogeniczność zdrowego rozsądku, przedm. opatrzył M. Czerwiński, Warszawa 1986; E. Nagel, Nauka i zdrowy rozsądek, [w:] idem, Struktura nauki. Zagadnienia logiki wyjaśnień naukowych, przeł. J. Giedymin, B. Rassalski, H. Eilstein, Warszawa 1970; K.R. Popper, Dwa oblicza zdrowego rozsądku. Argument w obronie zdroworozsądkowego realizmu i przeciwko zdroworozsądkowej teorii wiedzy, [w:] idem, Wiedza obiektywna. Ewolucyjna teoria epistemologiczna, przeł., przypisami i wstępem opatrzył A. Chmielewski, wyd. 2, Warszawa 2002.

2

   Np. M. Scheler, Naczelne rodzaje wiedzy, przeł. Z. Zwoliński, [w:] idem, Problemy socjologii wiedzy, przeł. i przypisami opatrzył S. Czerniak [i in.], wstępem opatrzyli S. Czerniak, A. Węgrzecki, Warszawa 1990.

3

   Np. C. Geertz, Myśl potoczna jako system kulturowy, [w:] idem, Wiedza lokalna. Dalsze eseje z zakresu antropologii interpretatywnej, przeł. D. Wolska, Kraków 2005.

4

   Np. M. Lewicka, Aktor czy obserwator? Psychologiczne mechanizmy odchyleń od racjonalności w myśleniu potocznym, Warszawa-Olsztyn 1993; M. Marody, Technobgie intelektu. Językowe determinanty wiedzy potocznej i ludzkiego działania, Warszawa 1987.

5

   Np. J. Anusiewicz, Potoczność jako sposób doświadczania świata i jako postawa wobec świata, [w:] Potoczność w języku i kulturze, pod red. J. Anusiewicza i F. Nieckuli, Język a Kultura, t. 5, Wrocław 1992.

6

   A. Furdal, Językoznawstwo otwarte, Opole 1977, s. 160-161.