8748915584

Cz. Kopytowski: Jeziorka efemeryczne na obszarze wydmowym Warciańsko-noteckim. 129

Aby w związku z tem zbadać napór (ciśnienie) wód gruntowych, wykopano dwa doły. Jeden u podnóża drugorzędnego łańcucha wydm, o przebiegu równoleżnikowym, który przecina drogę Mokrz-Rzecin, około 200 m na pd. od niej. W głębokości 1*03 m woda zaczęła występować z wielką szybkością i w ciągu kilku godzin poziom jej wzniósł się o 14 cm. Wyżej woda nie podniosła się, a poziom jej pozostawał bez zmiany w ciągu 24 godzin. Największa więc zanotowana ilość wody przy wymiarach dołu 2*79 m długości, 1*75 m szerokości i 1*03 m głębokości, wynosiła 683550 cm³. Drug dół wykopany został na terenie równym lekko pochylonym ku pd. w odległości 400 m na zach. od toru kolejowego, naprzeciwko drugiej budki dróżnika, licząc od stacji kolejowej Mokrz w kierunku Maszewie. Długość i szerokość rowu, jak poprzednio, kopano natomiast do głębokości 1*60 m. Woda nie wystąpiła, chociaż piasek mokry znaleziono już na głębokości 1*10 m. Sądząc z wilgoci zawartej w piasku, wolno było wnosić, że woda mogła wystąpić dopiero o kilkanaście cm poniżej. Zatem ciśnienie wody gruntowej na łagodnej stoczystości było bardzo słabe, a poziom jej niższy. Należy nadmienić, że miejsca na doły wybrano na jednakowej wysokości nad poziomem morza, t. j. na wysokości bezwzględnej 61 m. Pracę uskuteczniono również tego samego dnia, w czasie, kiedy pogoda była ustalona, a deszcz od kilku dni nie padał. Względnie niski poziom wody gruntowej tłumaczy się tem, że i w jeziorkach woda spadła o 20 cm w porównaniu z poziomem wody w marcu.

Istnienie w głębi pewnej warstwy piasku przepojonej wodą stwierdzono również w odkrywce w cegielni Krzywołąka. Na załączonej fotografji (ryc. 6) widać trzymetrową warstwę suchego piasku, urywającą się nagle równą linją. Znaczą ją trawy, rosnące na styku warstwy suchej z warstwą przepojoną wodą. Grubość tej ostatniej warstwy dochodzi do 2 m, a przepojenie jest tak wielkie, że woda spływa, tworząc (u dołu zdjęcia) miejsca podmokłe, pokryte także roślinnością.

Z obserwacji wynika, że decydujący wpływ na gromadzenie i spiętrzanie się wód gruntowych posiadają formy terenu. Tem też tłumaczę rozmieszczenie jezior w pasie, przebiegającym równolegle do krawędzi wielkich wydm. Predyspozycja terenowa jest zrozumiała, ponieważ wpobliżu krawędzi istnieją miedzy wydmami drugorzędnemi, kotliny bezodpływowe (ryc. 7). Nagromadzone zaś wody gruntowe posiadały tendencję spływania wewnętrznego, w glebie nieutrzymującej wilgoci, za ogólnym pochyleniem terenu. Napór jednak wód * gruntowych, wpobliżu krawędzi pasa wielkich wydm, był tak duży, że zwiększona jej ilość nie była w stanie odpłynąć podziemnie, tem bardziej, że, spływając na południe od krawędzi wydm, napotykała na swej drodze warstwy również przesiąknięte wilgocią. Warstwy te przeto mogły przyjąć tylko pewną część wody spływającej. Z chwilą, kiedy woda gruntowa dosięgnęła krytycznego poziomu, nadmiar jej

9