8903649740

Medyczne laboratoria diagnostyczne z uwagi na kontakt z pacjentem oraz potencjalnie zakaźnym materiałem biologicznym pochodzącym od ludzi bądź zwierząt są szczególnym środowiskiem pracy, w którym ryzyko zdrowotne pracowników należy uznać za istotnie podwyższone. Ryzyko to w bezpośredni sposób zależy od rodzaju patogenów obecnych w materiale biologicznym, ale istotną rolę odgrywa również wrażliwość osobnicza pracownika oraz jego odporność immunologiczna (1). Patogeny obecne w środowisku laboratorium mogą wniknąć do organizmu pracownika drogą:

krwiopochodną — po przerwaniu ciągłości tkanek wskutek zakłucia igłą bądź skaleczenia czy zadrapania innym zanieczyszczonym ostrym narzędziem, oddechową — wskutek inhalacji bioaerozolu, bezpośrednią — poprzez kontakt skóry (np. rąk), błon śluzowych bądź spojówek ze skażonym materiałem, pokarmową — np. wskutek ustnego pipetowania czy spożywania posiłków na stanowiskach pracy.

Istotny wpływ na poziom ryzyka mają przyjęte rozwiązania techniczno-organizacyjne, właściwie opracowane i przestrzegane procedury i przeszkolony w zakresie zagrożeń personel laboratoriów.

W ostatnich latach w literaturze światowej i europejskiej obserwuje się wzmożone zainteresowanie problematyką infekcji wywołanych kontaktem z materiałem zakaźnym wśród pracowników medycznych laboratoriów diagnostycznych. Opracowania dotyczące bezpiecznej pracy w tego typu jednostkach, dostępne głównie w języku angielskim, zostały przygotowane na potrzeby krajów wysoko rozwiniętych i przeniesienie ich na polski grunt jest utrudnione ze względu na odmienne rozwiązania materiałowo-organizacyjne. W Polsce rzadziej jest stosowana automatyzacja i hermetyzacja procesów diagnostycznych oraz tzw. bezpieczny sprzęt do pobierania krwi, co powoduje większe ryzyko kontaktu pracowników z patogenami (2-10). Według ewidencji prowadzonej przez Krajową Izbę Diagnostów Laboratoryjnych aktualnie w Polsce zarejestrowanych jest ponad 2,5 tys. laboratoriów, w których szacunkowo zatrudnionych jest kilkanaście tysięcy osób (11).

Według Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w środowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo narażonych na te czynniki (załącznik 7) (12) — będącego implementacją unijnej Dyrektywy 2000/54/EC (13) — praca w laboratoriach diagnostycznych została umieszczona w wykazie prac narażających pracowników na działanie czynników biologicznych. Zapisy rozporządzenia nakładają na pracodawców obowiązek przeprowadzania oceny ryzyka związanego z narażeniem biologicznym oraz objęcia narażonych pracowników programem profilaktycznym. Z kolei załącznik 4 pn. „Środki hermetyczności i stopnie hermetyczności dla laboratoriów, zwierzętarni, pomieszczeń izolacyjnych dla ludzi i zwierząt” zawiera szczegółowy wykaz środków profilaktycznych, zwanych w tym przypadku środkami hermetyczności.

Badania nad występowaniem zakażeń o charakterze zawodowym u pracowników laboratoriów diagnostycznych przeprowadzone w USA wskazują, że problem dotyczy ponad 30% zakładów tego typu. Najczęstszą przyczyną tych zakażeń bywają bakterie Shigella, Brucella, Salmonella i Staphylococcus aureus. Ustalenie oraz przestrzeganie zasad i procedur bezpiecznej pracy w laboratorium diagnostycznym pozwala zmniejszyć poziom tego ryzyka do akceptowalnego poziomu (14-16).

Podstawową metodą zapobiegania wystąpieniu chorób zakaźnych u pracowników służby zdrowia, w tym pracowników medycznych laboratoriów diagnostycznych, jest unikanie bezpośredniego kontaktu z materiałem biologicznym. Obecnie na rynku są dostępne urządzenia analityczne, w których proces diagnostyczny przebiega w warunkach hermetyzacji pełnej — pracownik wkłada do aparatu zamkniętą probówkę z próbką materiału do badań, której korek jest przekłuwany automatycznie, lub częściowej — pracownik otwiera probówkę przed umieszczeniem jej w aparacie. Zastosowanie sprzętu tego rodzaju zamiast tradycyjnej diagnostyki opartej na bezpośrednim kontakcie człowieka z potencjalnie skażonym mikrobiologicznie materiałem znacząco zmniejsza ryzyko infekcji u pracowników.

Poza zapobieganiem kontaktowi z materiałem biologicznym do profilaktyki chorób zakaźnych u pracowników służby zdrowia, w tym pracowników medycznych laboratoriów diagnostycznych, należy zaliczyć szczepienia ochronne oraz właściwe postępowanie poekspozycyjne. Zgodnie z zapisami Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 3 stycznia 2003 r. w sprawie wykazu stanowisk pracy oraz szczepień ochronnych wskazanych do wykonywania pracownikom podejmującym pracę lub zatrudnionych na tych stanowiskach (17) wszyscy pracownicy medycznych laboratoriów diagnostycznych są objęci obowiązkowymi szczepieniami przeciwko WZW typu B, a osoby wykonujące prace związane z diagnostyką duru brzusznego i innych schorzeń jelitowych — także przeciwko durowi brzusznemu.

Zalecany w Polsce schemat postępowania poeks-pozycyjnego rozumianego jako profilaktyka zakażenia