8955898641

Rys. 6. Zmiany globalnej średniej temperatury powierzchni mórz i równoczesne zmiany liczb Wolfa (jako wskaźnika aktywności magnetycznej Słohca). Wg G. Reid, J. of Atmo-sph. and Solar. Tenr. Phys., 61, 3,1999

nej Słońca. Niezwykle różnorodne co do skiej), a w pobliżu orbity skali, geometrii i tempa oddziaływania ziemskiej jest to wciąż 5 pól magnetycznych z plazmą prowadzą cząstek na cm³. Prędkość do powstawania obszarów aktywnych ze wypływu wiatru jest mo-wspaniałymi grupami plam słonecz- dyfikowana przez lokalną nych, w których pola magnetyczne strukturę słonecznych pól w plamach mogą sięgać 0,3—0,4 T, czy- magnetycznych, podobnie li są niemal 10000 razy silniejsze od zmienia się temperatura ziemskiego pola magnetycznego; pod- i gęstość wiatru. Znamien-trzymują gigantyczne protuberancje ne jest, iż pomiary wyko-spokojne, których długość może sięgać nane w 2007 r. przez son-1 000000 km albo bez trudu katapultują dę Ulysses wykazały w przestrzeń międzyplanetarną protube- spadek gęstości wiatru rancje eruptywne i koronalne wyrzuty o 20% i jego temperatury materii z prędkością dochodzącą do o 13% względem wyni-1000—2000 km/s, podczas gdy masa ków pomiarów w latach takiego wyrzutu może sięgać 1 mld ton,    1994— 1995. Oczywiście,

czy wreszcie powodują monstrualne roz- w pobliżu orbity Ziemi pa-błyski słoneczne. Typowy rozbłysk sło- rametry plazmy napływa-neczny, taki jakich na Słońcu może być jącej ze Słońca ulegają wiele w ciągu jednego dnia, powstaje częstym i gwałtownym w wyniku gwałtownego wydzielenia    zmianom, zarówno ze względu na struk-    prawnie powinno się mówić o cyklu

z pola magnetycznego energii rzędu E =    turę sektorową międzyplanetarnego pola    22-letnim, gdyż tyle czasu potrzeba dla

10²⁵ J, czyli energii 10 000 000 megato-    magnetycznego, zmienność parametrów    odbudowy pola biegunowego o tej sa-

nowych bomb atomowych, lokalnego    samego wiatru, jak i docierające w oko-    mej polaryzacji jak pierwotna, nic jest je-

nagrzania plazmy do temperatury rzędu    lice Ziemi strumienie plazmy lokalnie    dyną okresowością działania dynama sło-

10—20 MK (takiej jak w jądrze gwiaz-    wyrzucanej ze Słońca (koronalne wyrzu-    necznego. Wykryto również okresowości

dy), wysłania w przestrzeń ogromnych    ty materii). Oznacza to, że Ziemia orbi-    88-letnią (cykl Gleissberga), 205-letnią

strumieni promieniowania w pasmach    tuje w skrajnie rozrzedzonej, ale niezwy-    (cykl de Vrics’a) oraz być może wystę-

od gamma, poprzez najtwardsze rentgc-    kle dynamicznej i zmiennej, zewnętrznej    puje także cykl 2100—2300-letni (halsz-

nowskie aż po radiowe czy też erupcji    warstwie namagnetyzowanej atmosfery    tacki). Niestety, typowe,cykliczne, mniej

wspomnianych wcześniej koronalnych    swojej macierzystej gwiazdy, oddziału-    czy bardziej regularne zmiany aktywno-

wyrzutów materii. Strumień promienio-    jącej na ziemską magnetosferę, jono-    ści słonecznej zachodzą, jak się ocenia,

wania rentgenowskiego podczas fazy    sferę i całą atmosferę. Przed bezpośred-    tylko podczas 75% czasu. W pozostałym

impulsowej rozbłysku może przekra-    nim wdarciem się plazmy słonecznej    okresie aktywność dynama słonecznego

czać 10000 razy strumień emisji z całej    i niesionych z nią pól magnetycznych    jest mniej lub bardziej chaotyczna, a gc-

pozostałej tarczy Słońca!    w atmosferę Ziemi broni nas jedynie ma-    nerowane strumienie pola są okresowo,

Ponieważ Słońce jest gigantyczną,    gnetosfera Ziemi: cienki pancerz magne-    być może, zbyt słabe dla wywołania ty-

samograwitującą kulą plazmy z niesta-    tyczny, sprasowany od strony napływa-    powych zjawisk aktywnych. Niestety

bi Iną hydrodynamicznie atmosferą, toteż    jąccgo strumienia plazmy słonecznej do    właśnie jest obserwowany gwałtowny

praktycznie nie ma żadnej powierzchni,    odległości zaledwie kilku promieni Zie-    spadek natężenia pola występującego

która jednoznacznie definiowałaby jego    mi od jej powierzchni i formujący tarczę    w plamach słonecznych, co może być ko-

zewnętrzną granicę fizyczną. Atmosfe-    łukowej fali uderzeniowej, z przeciwnej    lejnym objawem zmniejszania się wydaj-

ra Słońca, formalnie dzielona na foto-    strony rozciągnięty na kształt łopocące-    ności dynama słonecznego,

sferę, chromosfcrę i koronę, przechodzi go na wietrze welonu na odległość kil- Pomimo że obserwacje Słońca są pro-płynnie w wiatr słoneczny, wypełniają- kudziesięciu promieni ziemskich.    wadzone dopiero od 400 lat, już dwukrot-

cy przestrzeń międzyplanetarną w całym    _{e    #    b}    nie zaobserwowano długie okresy znacz-

Układzie Planetarnym aż po granicę    Zaburzenia cykli 11-letnich    _neg₀ obniżenia aktywności (w latach

heliosfery, więc do odległość i rzędu 100    Zmienność poziomu aktywności    1800—1820, Minimum Daltona) lub jej

AU. Warto przy tym zwrócić uwagę, iż    Słońca jest obserwowana przez astrono-    niemal całkowitego zaniku (lata 1645—

gęstość plazmy fotosfcrycznej, czyli wi-    mów od początku XVII w., aczkolwiek    1715, Minimum Maundera), gdy spadek

domej powierzchni Słońca, jest rzędu    cykliczność aktywności została odkry-    liczebnościplamsłonecznychzostałza-

zaledwier_f=3xl0"‘kg/m³(tylko0,0001 ta dopiero w 1844 r. przez Heinricha uważony i odnotowany m.in. przez zna-gęstości atmosfery ziemskiej!); gęstość    Schwabe. Zazwyczaj w ciągu 11 lat    komitego astronoma-obserwatora Jana

plazmy w dolnej koronie, na wysokości    stopniowo narasta, a następnie spada    Heweliusza (rys. 1). Zmiany aktywno-

zaledwie 0,1 R_@ nad fotosferą, tam,    liczba wszelkich przejawów aktywno-    ści magnetycznej Słońca powodują sko-

gdzie rutynowo obserwujemy wspania-    ści magnetycznej: plam, rozbłysków,    relowane zmiany pola magnetycznego

łe, gigantyczne protuberancje słonecz-    natężenia emisji w liniach H i K Cali    w przestrzeni międzyplanetarnej i przez

ne, wynosi tylko około r_k = 2* 10 ¹⁰ kg/    czy strumienia emisji radiowej 10,7 cm    to modulują strumień promieniowania

m³ (5><10 ¹¹ gęstości atmosfery ziem-    itd.Cykl 11-letni, chociaż w zasadzie po-    kosmicznego, generującego wskaźnikowe

5/20! i Urania - POSTĘPY ASTRONOMII 213