8748916446

narzędzie systemu porozumiewania się, któremu towarzyszy nieustannie warstwa parole - w różnych wypowiedziach, będących aktami mowy. Wśród tych ostatnich Austin wyróżnia pięć typów: werdyktywy (rozstrzygnięcia, orzeczenia sądowe), egzercytywy (wszelkie polecenia, rozkazy, protesty), komisywy (przyrzeczenia, zobowiązania), behawitywy (pozdrowienia, podziękowania czy przeproszenia) i ekspozytywy - dotyczą one różnych typów mowy (wyjaśnianie, definiowanie, cytowanie)⁷¹.

W odpowiedzi na propozycje rozróżnienia aktów mowy proponowanych przez Austina własnego podziału dokonał John R. Searle. Główny nacisk położył w aktach mowy na: intenqę wypowiedzi, kierunek działania oraz charakter mentalny nadawcy. Searle wyodrębnił pięć kategorii aktów mowy, o podobnych nazwach, ale nieco inaczej pogrupowanych zjawiskach: asertywy (należą do nich wypowiedzi stwierdzające), dyrektywy (prośby, rozkazy), komisywy (na przykład: przyrzeczenia), ekspresywy (pożegnania, pozdrowienia) czy deklaratywy (wszelkie rozstrzygnięcia)⁷². Rozróżnił także akty mowy bezpośrednie i pośrednie⁷³. Rola tych pierwszych polega na wyrażeniu intencji wprost. Temu służyć będzie użycie czasownika performatywnego lub trybu rozkazującego i oznajmu-jącego. Zadanie drugiego typu aktu polega na przekazaniu intencji za pomocą innego aktu mowy, w który często wpisana jest prośba o coś. Nadawca tym samym oczekuje, że odbiorca właściwie odczyta zawartą tu intencję.

Przedstawione wyżej koncepcje aktów mowy mogą sugerować pytanie

0    ich sens i znaczenie dla interesującego nas zagadnienia. Jeżeli mówimy o konieczności wykształcenia człowieka sprawnego komunikacyjnie, to trzeba, aby zdawał on sobie sprawę z posługiwania się językiem jako systemem znaków. Musi także umieć przekazywać informacje za pomocą przyjętego kodu - rozumianego tu jako zbiór sygnałów wewnętrznie zorganizowanych. By uczeń mógł wypowiadać się na interesujące go tematy, musi wiedzieć, że zarówno nadawca jak

1    odbiorca powinni spełniać pewne warunki. Jednym z nich jest świadome zamierzenie komunikacyjne, które staje się możliwe dzięki utożsamieniu przez nadawcę sensu komunikacyjnego z sensem percypowanym przez odbiorcę⁷⁴. Drugim - umiejętność dekodowania przekazywanego aktu mowy. Spełnienie kolejnego zależy od rozpoznania intencji komunikacyjnej nadawcy i od odpowiedniej reakcji na nią ze strony odbiorcy⁷⁵. Ważne jest zatem, by uczeń umiał łączyć treść informacji ze sposobem jej przekazywania. Musi wiedzieć, że tworząc na przykład

⁷¹    Ibidem, s. 86.

⁷²    Ibidem, s. 87-88.

⁷¹ Ibidem, s. 33-38.

⁷⁴ T. Zgółka, język wśród wartości, Poznań 1988, s. 26.

J. Lyons, Semantyka, cz. I, przeł. A. Weinsberg, Warszawa 1984, s. 37.

75

29