8748916544

WSZECHŚWIAT 123

w krwi kręgowców dorosłych, u młodocianych pojawia się bardzo wcześnie, np. u kurczęcia już w drugim dniu wylęgu. Niektóre ryby jak śledź i węgorz stanowią pod tym względem wyjątek, ich larwy mają przez długi czas (szereg tygodni lub miesięcy) krew bezbarwną. Hemoglobina wiąże i roznosi czterdzieści razy więcej tlenu niż ta sama ilość wody. Bez niej kręgowce nie mogłyby istnieć, gdyż ciało ich nie pomieściłoby w sobie olbrzymich ilości płynów rozprowadzających tlen.

Wiele bezkręgowców posiada także hemoglobinę. Należy do nich ochotka Chironomus (muchówki), która żyje w olbrzymich ilościach w mulastym dnie wód stojących. Jak długo jednak woda zawiera dużo tlenu, hemoglobina jej jest nieczynna. Dopiero spadek ilości tlenu w wodzie pobudza ją do akcji i dzięki niej zwierzę wyławia resztki tlenu z wielką dokładnością. Rozwielitki Daphnia posiadają również hemoglobinę; jeżeli się ją zablokuje tlenkiem węgla tak, że nie może wiązać tlenu, zwierzę nie wykazuje żadnych skutków braku tlenu. Widocznie hemoglobina nie służy mu do oddechania. Oddechają nią jednak jaja rozwielitek. Jeszcze w jajniku matki wybarwiają się na czerwonawo. Silnie czerwone rozwijają się przez kilka dni w torbie lęgowej, w której warunki tlenowe są niekorzystne, woda bowiem nie ma do jaj bezpośredniego dostępu. Stopień wybarwienia jaj i dorosłych zwierząt zmienia się zależnie od zbiornika wodnego i od pory roku. W wodach obfitujących w tlen, hemoglobiny jest mało, w ubogich — zwierzęta mogą być tak czerwone, że woda nabiera od nich krwawej barwy. Rozwielitki przypominają pod tym względem ludzi żyjących w wysokich górach, gdzie wobec zmniejszenia ilości tlenu w powietrzu., rośnie ilość hemoglobiny w krwi.

Hemoglobina występuje u kręgowców, wielu pierścienic, skorupiaków (rozwielitka), bardzo nielicznych owadów (ochotka) i mięczaków (zatoczek-Pfa/ior bis). l)o hemoglobiny zbliża się chemicznie ch 1 orocruoryna, barwik oddechowy małej grupy pierścienic Serpnlimorpha. Zwierzęta te mieszkają na dnie mórz w rurkach, z których wychyla się wieniec czulków oddechowych i zagarniających pokarm. Chlorocruoryna jest dwubar-wna, oglądana w zwierzęciu żywym zdaje się być zielona w naczyniach cienkich a czerwona w grubych. W lej grupie pierścienic, w obrębie jednego rodzaju Spirorbis, jedne gatunki posiadają chlorocruorynę jako barwik oddechowy, inne hemoglobinę, inne wreszcie obywają się bez barwika zupełnie. Z drugiej strony substancje pokrewne chemicznie z chlorocr uoryną znajdują się w składnikach wielu komórek (mięśnie, plemniki) kręgowców, mianowicie w cyto-chromie, który gra ważną rolę w utlenianiu węglowodanów.

Trzeci barwik czerwony — hemerylryna — występuje u nielicznych zwierząt morskich, jak Sipunculus i Lingula. Natomiast niebieski barwik oddechowy — hemocyanina — znany jest z krwi głowonogów (Octopus), ślimaków, wielu skorupiaków (kraby).

Z. Grodziński

NOWY TYP MIKROSKOPU _#    ELEKTRONOWEGO

Coraz szersze zastosowanie mikroskopu elektronowego w ba daniach biologicznych i technicznych spowodowało produkcję nowych uproszczonych typów, które nie wymagają skomplikowanej obsługi. Ostatnio amerykańska firma RCA (Radio Corporation of America) wyprodukowała kilka nowych typów mikroskopów elektronowych odbiega-

Ryc. 1. Mikroskop elektronowy, biurkowy

produkcji RCA.