9157473974

Przyjmuje się [UNSCEAR, 1982], że średnia depozycja ^{+ 40}Pu z globalnego opadu promieniotwórczego po testach z bronią jądrową, dla pasa szerokości geograficznej 50-60 °N wynosiła 58 Bqm'², a w przypadku ²³⁸Pu, z uwzględnieniem opadu po katastrofie satelity SNAP 9A, wynosiła 2.3 Bqm'². Wartości średniej skumulowanej depozycji ^239+240Pu z opadu globalnego w funkcji szerokości geograficznej [UNSCEAR, 1977] i przebieg czasowy depozycji [UNSCEAR, 1982] przedstawiono na rysunku 1.

Głów ną metodą stosowaną dotychczas do oznaczania plutonu w środow isku jest spektrometria promieniowania alfa, dlatego o praktycznej wykrywalności danej substancji decyduje nie jej obecność masowa lecz aktywność. W tabeli 2 zestawiono porównanie aktywności jednego grama danego izotopu Pu i masy odpowiadające aktywności 1 Bq. Z porównania danych widać, że znacznie łatwiej wykrywalne tą metoda jest skażenie całego globu dwoma kilogramami ²³⁸Pu niż 200 kg ²⁴²Pu. Ostatnio gwałtownie wzrasta liczba prac analitycznych, w których dla oznaczania plutonu wykorzystuje się technikę spektrometrii masowej, przez co wzrasta zainteresowanie skażeniami ²⁴²Pu, dotychczas wykorzystywanym jedynie w roli znacznika radioanalitycznego.

Tabela 2. Zestawienie aktywności 1 g danego izotopu Pu i masy odpow iadające aktywności 1 Bq

Izotop	Aktywność 1 g	Masa 1 Bq
^238Pu	675 GBq	1.48 pg
^239Pu	2.46 GBq	0.407 ng
^240Pu	9.05 GBq	0.110 ng
“Pu	4.11 TBq	0.243 pg
^242Pu	154 MBq	6.49 ng
^244Pu	716 kBq	1.40 pg

Oprócz skażenia globalnego Ziemi (po testach z bronią jądrową) istnieje szereg bardziej lokalnych źródeł skażeń izotopami Pu. Można wymienić tu katastrofę czamobylską, która uwolniła do środowiska [IAEA, 1986] jedynie około 14 kg izotopów ²³⁹Pu, 4 kg ²⁴⁰Pu, 48 g ²³⁸Pu, 1.4 kg ^24lPu i śladowe ilości ²⁴²Pu. Większość tej masy jest zdeponowana w odległości nie przekraczającej kilkudziesięciu kilometrów od reaktora. Część najdrobniej rozpylonego paliwa zawierającego Pu była transportowana drogą powietrzną na większe odległości. Aerozole o średnicach 10 pm mogły dolatywać na odległość kilkuset km, mniejsze dalej. Poważniejszymi uwolnieniami [UNSCEAR, 1993] mogą „pochwalić się" zakłady przeróbki paliwa jądrowego, przede w szy stkim rosyjski „Majak" w Czelanbińsku-65, gdzie do jeziora Karczaj i częściowo dalej do rzeki Tieczy w puszczono około 5 t plutonu. Działo się to głównie w latach pięćdziesiątych XX w. Angielskie zakłady w Sellafield (b. Windscale) wprowadziły, głównie w latach 1971-79, do Morza Irlandzkiego około 185 kg Pu. Za sprawą Prądu Zatokowego wywołało to skażenia Morza Północnego i częściowo Oceanu Arktycznego. Francuskie zakłady w Cape La Haque kolo Hawru nad Kanałem La Manche uwolniły dalsze tylko 2 kg Pu [UNSCEAR, 1993], W katastrofach przenoszących broń jądrową bombowców¹ Boeing B-52 w okolicach Palomares w Hiszpanii i w pobliżu bazy Thule na Grenlandii rozproszono po blisko 0.5 kg ^239+240Pu [Dahlgaard i inni, 2001], Uwolnienia z amerykańskich zakładów produkcji Pu w Savannah River były o rząd wielkości niższe [Hinton i Pinder, 2001], W porównaniu z tym wszystkie normalnie eksploatowane elektrownie jądrowe wprowadzają znikome ilości Pu. Więcej mogło zostać uwolnione z laboratoriów, przede wszy stkim militarnych. Ocenia się te uwolnienia na łącznic mniejsze niż 0.5 kg.

12