9728252593

I. Zagadnienia wstępne

1.1.    Pojęcie teologii fundamentalnej

Teologia fundamentalna to dyscyplina teologiczna, która bada wiarygodność chrześcijaństwa jako religii objawionej przez Boga oraz formułuje ogólne podstawy naukowe dla teologii. Dawniej określana była jako apologetyka, propedeutyka teologii, czy dogmatyka ogólna. W literaturze przedmiotu długo używano zamiennie nazw teologia fundamentalna i apologetyka.

Pojęcie apologetyki łączy się ściśle z pojęciem apologii, bo jest to refleksja nad apologiami. Apologia - gr. apologia - mowa obrończa, gr. apologeisthai - usprawiedliwiać siebie lub drugiego, tłumaczyć się, bronić, odpierać zarzuty. Apologią chrześcijańską nazywamy uzasadnienie i obronę nadprzyrodzonego charakteru Objawienia i wiary chrześcijańskiej. Termin ten jest stosowany przede wszystkim do pism autorów chrześcijańskich II i III wieku (św. Justyna, Hermasa, Atenagorasa, Teofila Antiocheńskiego, św. Ireneusza, Klemensa Aleksandryjskiego, Tertuliana, Minucjusza Fe-lixa, Orygenesa). Autorzy ci polemizowali z przeciwnikami religii chrześcijańskiej (Lucjanem z Samossaty, Celsusem, Julianem Apostatą). Podstawę apologii chrześcijańskich stanowiła autoapo-logia Jezusa, czyli tzw. apologia pierwotna.

Z biegiem czasu nastąpiła krytyczna i systematyczna refleksja nad chrześcijańską apologią dając początek apologetyce. Według niektórych autorów jest to zasługą Savonaroli (+1498), autora dzieła Triumphus crucis. Według innych początków apologetyki należy upatrywać w XVI i XVII -wiecznej polemice z protestantyzmem, ateizmem, czy racjonalizmem. To miało ostatecznie doprowadzić do powstania dyscypliny naukowej, która mała zwalczać błędy „nowych” prądów religijnych, a także wykazywaniem prawdziwości i nadprzyrodzonego charakteru religii chrześcijańskiej.

W dobie Soboru Wat. II i apologetyka określała stanowisko wobec powstających błędów nowożytnego myślenia. Przeciw fideistom i tradycjonalistom, którzy wszystko opierali na autorytecie wiary lub tradycji ukazywała możliwość rozumowego poznania istnienia Boga. Podobnie w polemice z racjonalizmem wskazywała na rozumowe uzasadnienie prawd, które zakłada wiara, tj. których istnienie można wykazać na drodze rozumu, tzw. preambuła fidei (przedsionki wiary - są tu np. prawda o istnieniu Boga, wolności woli, duchowości duszy itp.). Zadaniem apologetyki było wypracowywanie racjonalnych motywów wiarygodności Objawienia chrześcijańskiego.

Klasyczna apologetyka składała się z trzech traktatów:

-    O Objawieniu (de Revelatione) - to filozoficzna refleksja nad możliwością, koniecznością i kryteriami Objawienia nadprzyrodzonego,

-    O Chrystusie, posłańcu Bożym (De Christo legato Divino), traktat dotyczył faktu objawienia w Jezusie Chrystusie, którego uwiarygodniały: proroctwa ST, cuda jako zjawiska przekraczające prawa natury, nadzwyczajna inteligencja oraz Zmartwychwstanie

-    O Kościele (De Ecclesia) - ukazanie Kościoła rzymskokatolickiego jako Kościoła prawdziwego, poprzez swoje pochodzenie wprost od Chrystusa, zwłaszcza w swej postaci hierarchicznej (papież, biskupi). Te traktaty przetrwały w podręcznikach apologetycznych aż do II Soboru Wat.

Współcześnie teologia fundamentalna (dalej t.f.) to nauka badająca wiarygodność chrześcijaństwa jako religii objawionej przez Boga oraz formułująca ogólne podstawy naukowe dla teologii. W zakres t.f. wchodzą traktat o objawieniu, chrystologia fundamentalna, eklezjologia', niekiedy włącza się do niej także zagadnienie uzasadnienia teistycznej wizji świata (teodycea) i traktat o religii.

1.2.    Dzieje problematyki

Przedmiot t.f. zasadniczo wyodrębnił się już w XV w. dzięki Girolamo Savonaroli 1452-

2