1155787661

108

Zdobyć historię

refleksji nad miejscem, gdzie tworzy się sens spajający słowo i byt. W tym odwróceniu, które może stanowić odwrócenie podobne krytyce metafizyki przyczyny i skutku dokonanej przez Nietzschego, ujawnia się rola, jaką wnosi do tekstu kategoria rzeczywistości. Byt poprzedza i warunkuje język, wypowiedź. Poza systemem i porządkiem logosu, w trywialności i konkretności pojedynczego czynu indywidualnej osoby wylania się sens lokalny i peryferyjny, ale jedyny, który w momentalności historycznego istnienia spaja porządek egzystencji z porządkiem wypowiedzi.

W obrębie powieści ilustracją zdobywania takiego sensu jest rozpoznanie pojedynczego zdarzenia w jego złożonym uwikłaniu fabularnym i semantycznym. Ale na tym także nie kończy się problem ugruntowania pewności zdobycia przedstawienia. Ostatnia wątpliwość, jaką wyraża z kolei Rufus, to pytanie, dla kogo owo potwierdzenie słowa następuje, inaczej mówiąc, kto jest podmiotem tego nieopanowanego bezmiaru słów? Formułuje pytanie podobne do tego, jakie postawił M. Foucault:

Jak może być podmiotem mowy, która przez tysiąclecia powstawała bez niego, której system mu się wymyka, a sens śpi nieprzespanym snem w słowach, jakim on każe na chwilę rozbłysnąć w swoim dyskursie; mowy, wewnątrz której umieścić musi od razu swe słowo i myślenie, jak gdyby nic więcej nie potrafiły one zdziałać, jak tylko ożywić na chwilę segment tego wątku nieprzeliczonych możliwości?³³

Czy dyskurs, który spowija osobę postaci, który jest jej jedyną w literaturze formą obecności, pozwala jej jeszcze na uznanie go za swój, to znaczy ten, który jest dla niej i o niej? Lektura tej powieści, brnąca przez gąszcz masek i fałszywych wypowiedzi, zdaje się mówić, że słowo jest przede wszystkim przeszkodą stawianą na drodze rzeczy i osoby. Parnicki wydaje się wrogiem naszych tęsknot rcfcrcncjalnych, które zmierzają do wyprowadzenia sensu z tekstu w świat, demaskuje raczej procedury, za pomocą których nasza indywidualna historyczność wnosi ten sens w opracowane już pole dyskursów. Dlatego zgłębianie tych skomplikowanych powieści historycznych jest głównie studium nad własną historyczno-ścią, potencjalnie wydaną skończonej ilości językowych ujęć.

Helena, usiłując odciągnąć uwagę Rufusa od kwestii ich pokrewieństwa, zwraca jego uwagę na podobieństwo stylu wszystkich zapisów bohaterów, podejrzewając fałszerstwo. Ten fascynujący (przez chwilę) epizod sugeruje zmęczonemu czytelnikowi, że gdzieś istnieją prawdziwe, „oryginalne" zapisy snów, myśli i przekonań, których odrębność stylu, kompozycja, leksyka przechowują osobność ich autorów. Iluzja mimetycznie doskonałego oryginału trwa jednak bardzo krótko. Wyjaśnienie Rufusa stanowi wewnątrztekstową motywację względnej jednorodności stylistycznej, a jednocześnie rozbija iluzję tekstu adekwatnego. Pokazuje jasno, że język jest darem, którego nie można wybrać, ani odrzucić, którego nadmiar jest niemożliwy do opanowania ani do zniszczenia:

— Wszyscy zjazdu tego uczestnicy — chcieliby czy nic chcieli — stać się musieli naśladowcami Izuryjczyka Rufusa osobliwości piśmienniczych! Homera mieliżbyśmy naśladować lub choćby poetów z Muzajonu w Aleksandrii przyegipskiej?!

Jedynym podręcznikiem sztuki pisania po grecku dla nas wszystkich były zapisy, z których składa się o Mitroanii TRADITIO. A ponad wszystkimi innymi Izuryjczyka Rufusa zapis. [3. 483]

Rufus, który demaskuje alienującą siłę słowa, sam bynajmniej nie sytuuje się poza nim. Jest nią dotknięty może bardziej niż inni uczestnicy zjazdu. Jak powiedziałby dekonstruk-cjonista, jest tym co. rozbija; mieszka w dyskursie, który' podpala. Czy jak sam mówi o swoim imieniu: „Tego imieniem właśnie czyim mnie wszak nazwano również" [3, 483].

33

M. Foucault, Człowiek / jego sobowtóry, s. 215.