1148441944

15

Głównym celem niniejszego opracowania jest charakterystyka przeobrażeń, które dokonały się w wybranych elementach systemu polityki regionalnej w Polsce w latach 1990-2012.

POLITYKA REGIONALNA POLSKI W OKRESIE PRZEDAKCESYJNYM Polityka regionalna w latach 1990-1999

Po II wojnie światowej struktura przestrzenna Polski tylko w niektórych okresach, i to stosunkowo krótkich, była poddawana świadomym oddziaływaniom państwa w ramach polityki makroprzestrzennej: w latach 1946-1949, kiedy prowadzono działania w celu zespolenia ziem zachodnich z resztą kraju; następnie na początku planu sześcioletniego, kiedy próbowano aktywizować wschodnie regiony i nawiązywano do wysuwanych w latach międzywojennych koncepcji zmniejszania różnic między „Polską A” i „Polską B”. Później proces rozwoju regionów stał się pochodną kształtowania struktury działowo-gałęziowej i doraźnych decyzji lokalizacyjnych, a próby wytyczenia w tej dziedzinie jakiejś ogólnej strategii nie dawały żadnych rezultatów (Winiarski 1994). Tym, co różniło politykę regionalną od innych segmentów polityki ekonomicznej państwa, było to, że w dużym zakresie operowała horyzontem długookresowym. Jednak w całości wyrażała ona koncepcje będące u podstaw nakazowo-rozdzielczego systemu funkcjonowania państwa i gospodarki. W ramach tej konwencji powstawały hierarchiczne plany regionalne, dokonywano redystrybucji środków z regionów bogatych do biednych niezależnie od racjonalności ekonomicznej oraz aktywizowano regiony słabo zagospodarowane za pomocą inwestycji centralnych o wątpliwej efektywności ekonomicznej (Szlachta 1993).

Przekształcenia ustrojowe w Polsce oraz zmiany geopolityczne w Europie, które dokonały się na początku lat dziewięćdziesiątych XX w., spowodowały szereg wieloaspektowych przeobrażeń w różnych sferach gospodarki (Szlachta 1997). W pierwszych latach transformacji ustrojowej uwaga rządzących koncentrowała się przede wszystkim na przygotowywaniu i wdrażaniu polityki reform, liberalizacji i stabilizacji makroekonomicznej (Kozak 2001). W warunkach realizacji terapii szokowej w polskiej gospodarce oraz priorytetowego traktowania celów makroekonomicznych nie było miejsca na politykę regionalną (Churski 2008). Jej zakres i intensywność zminimalizowane zostały do interwencyjnego, pasywnego na ogół, wspierania obszarów szczególnie zagrożonych wysokim bezrobociem strukturalnym (Mikołajewicz 1995). Instrumenty stosowane w celu pobudzenia tworzenia nowych miejsc pracy w układach lokalnych zagrożonych bezrobociem okazały się nieskuteczne, a ogromne środki wydatkowane z budżetu państwa, zamiast zwalczać to zjawisko i jego skutki, w przeważającej części były wydatkowane na pomoc społeczną i administrowanie nią (Gorzelak 1997).

Drugim przejawem polityki regionalnej pierwszej połowy lat dziewięćdziesiątych było udzielanie pomocy regionom zagrożonym restrukturyzacją przemysłu. Jednak zdaniem Gorzelaka (1997) przyjmowała ona formy patologiczne, zamiast bowiem finansować przedsięwzięcia ukierunkowane na tworzenie miejsc pracy poza gałęziami schyłkowymi, podtrzymywała upadające przedsiębiorstwa państwowe za pomocą jawnych dotacji, gwarantowanych kredytów oraz pośrednich form pomocy.

Podmiotem odpowiedzialnym za projektowanie polityki regionalnej państwa w początkowym okresie transformacji był Centralny Urząd Planowania, który robił to w ramach prac nad rocznymi założeniami polityki społeczno-gospodarczej oraz