1148442239

9

w tych sytuacjach skuteczności umowy sprzedaży zawartej przez zobowiązanego z osobą trzecią¹⁵.

Ponieważ jednak w przypadku materiałów archiwalnych stanowiących własność osób fizycznych uprawnionym z tytułu prawa pierwokupu jest Skarb Państwa i to z mocy ustawy, naruszenie jego praw wywołuje dalej idące skutki konsekwencje. Zgodnie z przepisem art. 599 § 2 k.c. jeżeli prawo pierwokupu przysługuje z mocy ustawy m.in. Skarbowi Państwa, sprzedaż dokonana bezwarunkowo jest nieważna. Przepis ten jest bezwzględnie obowiązujący. Oznacza to również zdaniem Sądu Najwyższego¹⁶, że Skarb Państwa nie może zrzec się prawa pierwokupu po zawarciu przez zobowiązanego bezwarunkowej umowy sprzedaży materiałów archiwalnych.

Przez wykonanie prawa pierwokupu dochodzi do skutku między zobowiązanym a uprawnionym umowa sprzedaży tej samej treści, co umowa zawarta przez zobowiązanego z osobą trzecią (por. art. 600 § 1 k.c.). W odniesieniu do warunkowej sprzedaży materiału archiwalnego osobie trzeciej, realizacja prawa pierwokupu prowadzi więc do upadku tego zobowiązania. Równocześnie, z tą samą chwilą powstaje nowe zobowiązanie - istniejące już pomiędzy Skarbem Państwa a zbywcą materiału archiwalnego. Jak słusznie przy tym się zauważa, ten ostatni skutek powstaje z mocy prawa, bez potrzeby składania jakichkolwiek nowych oświadczeń woli¹⁷.

Dla sprzedaży materiałów archiwalnych istotne znaczenie ma regulacja zawarta w przepisie art. 600 § 2 k.c. Materiały te są często cennym i wartościowym źródłem informacji, stąd osoby trzecie są nimi zainteresowane. Dla potencjalnego sprzedawcy może pojawić się pokusa wykorzystania tego zainteresowania i zobowiązania kontrahenta do różnych, często uciążliwych dla niego dodatkowych świadczeń, których spełnienie - obok zapłaty ceny -stanowiłoby warunek nabycia własności materiału. Zasadą jest, że samo zastrzeżenie tego typu świadczeń w umowie z osobą trzecią powoduje, że w razie wykonania prawa pierwokupu muszą one zostać spełnione przez osobę, która z tego prawa korzysta. Jeśli nie mogłaby ona ich spełnić, może swoje prawo wykonać uiszczając wartość tych świadczeń¹⁸.

¹⁵    Szerzej Z. Gawlik [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiqzania - część szczegółowa, red. A. Kidyba, t. III, Warszawa 2010, s. 183.

¹⁶    Wyrok Sądu Najwyższego z 15 listopada 2002 r. sygn. V CKN 1374/00. ..Orzecznictwo Sądów Polskich", nr 11, 2003. pozycja 144.

¹⁷    Z. Gawlik [w:] Kodeks, t. III, red. A. Kidyba. s. 185. Stanowisko to potwierdza orzecznictwo: ..Wykonanie prawa pierwokupu powoduje bezpośrednio ten skutek, że między stronami zostaje zawarta umowa sprzedaż} o tej samej treści - oczywiście z pominięciem warunku - co wcześniejsza umowa między zobowiązanym a osobą trzecią. Dla wystąpienia tego skutku nie jest potrzebne - poza złożeniem oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu - dokonywanie żadnych dalszych czynności" (postanowienie SN z 9 września 2009 r. sygn V CSK 43/09, udostępnione w Systemie Informacji Prawnej „LEX”, nr 523688).

¹⁸    Szerzej J. Jezioro [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, Warszawa 2012, s. 1010-1011.