1864814951

- cMedt/c-t/na i /jiefegnia tsću/o

Czy zioła i suplementy diety mogą zastąpić leki w okresie przekwitania?

wykład z cyklu Medycznej środy

Bogumiła Kupcewicz

Pierwsza miesiączka rozpoczyna u kobiety okres płodności zaś ostatnia czyli menopauza definitywnie go kończy. Obydwa momenty wiążą się z istotnymi fizjologicznie, ale także psychicznie zmianami i obu, choć szczególnie ostatniemu, mogą towarzyszyć negatywne objawy. W Polsce średni wiek kobiet w momencie menopauzy to 51 lat, a średnia długość życia wynosi 80 lat, co oznacza, że ponad 1/3 życia kobiety przypada na okres po meno-pauzie. W okresie okolomenopauzalnym występują objawy związane początkowo ze zmniejszającym się poziomem estrogenów jak: nieregularne krwawienia, przerost błony śluzowej macicy a następnie z ich całkowitym brakiem - nasilone objawy naczynioruchowe, głównie zaburzenia termoregulacji (tzw. uderzenia gorąca i zlewne poty) oraz osteoporoza i bóle stawów. Poza tym menopauzie dodatkowo mogą towarzyszyć zaburzenia sfery psychicznej: wahania nastroju, skłonność do depresji, problemy ze snem, niepokój. Uderzenia gorąca występują u ponad 70% kobiet w okresie menopauzy i są najczęstszym objawem z powodu, którego kobiety zgłaszają się do lekarza.

Współcześnie, wiele kobiet w okresie menopauzalnym to kobiety w pełni aktywne zawodowo i zaangażowane społecznie, dla których uciążliwe objawy kli-makteryczne mogą negatywnie wpłynąć na jakość życia i pracy. Podstawowym

celem opieki lekarskiej w okresie menopauzy jest zniesienie lub ograniczenie uciążliwych dolegliwości, a tym samym poprawa jakości życia kobiet. Stosowana w tym celu terapia hormonalna jest uważana za bezpieczną i może przynieść dodatni bilans korzyści i ryzyka jeśli zostanie wdrożona możliwie wcześnie, zaraz po wystąpieniu wskazań i będzie stosowana możliwie krótko (najlepiej poniżej 5 lat) z wykorzystaniem nowoczesnego leku w najniższej, terapeutycznie skutecznej dawce. Zaleca się także podawanie leku drogą pozajelitową. Natomiast rozpoczęcie stosowania terapii hormonalnej po 60 roku życia wiąże się ze znaczącym wzrostem ryzyka wystąpienia objawów ubocznych np. chorób układu krążenia.

Kobietom, u których występują bezwzględne przeciwwskazania do stosowania terapii hormonalnej lub niekorzystne objawy mają słabe nasilenie a także tym, które nie chcą stosować naturalnych hormonów zaleca się alternatywną terapię fitohormonami. Fitohormony (fi-toestrogeny) są związkami pochodzenia roślinnego o niesteroidowej budowie, wykazującymi działanie estrogenopo-dobne. Zainteresowanie fitohormonami a szczególnie izofiawonami wynikło z obserwacji, że w krajach azjatyckich kobiety łagodniej przechodzą menopau-zę i rzadziej chorują na osteoporozę co powiązano z dietą bogatą w te związki. Fitoestrogeny uznawane są za naturalną i bezpieczną alternatywę dla estrogenów.

Dwie najczęściej występujące i najlepiej poznane klasy fitoestrogenów to izoflawony i lignany. Izoflawony występują w dużych ilościach w nasionach soi (daidzeina, genisteina), produktach sojowych i czerwonej koniczynie (biochani-na A, formononetyna).

Wyciąg z soi (Glycine max L.) dostępny jest zarówno w postaci leków (np. Soyfem) jak i wielu suplementów diety (Climagyn, Soy-up, Femestra). Przeprowadzono szereg badań klinicznych z udziałem preparatów sojowych lub izolowanych izoflawonów (np. genisteiny) jednak ich wyniki nie są jednoznaczne, a często wręcz sprzeczne i trudne do oceny ze względu na różnice w stosowanych dawkach, rodzaj preparatu czy długość trwania badania. W latach 1998-2004 wykonano 9 randomizowanych badań klinicznych mających na celu ocenę skuteczności preparatów sojowych w łagodzeniu uderzeń gorąca. W pięciu badaniach nie wykazano statystycznie istotnych różnic między grupą kobiet przyjmujących izoflawony a grupą kontrolną (placebo) natomiast w pozostałych czterech badaniach stwierdzono redukcję uderzeń gorąca

0    15-40% w porównaniu do placebo. Badania nad poprawą funkcji poznawczych u kobiet w okresie menopauzy stosujących wyciąg z soi również nie przyniosły jednoznacznych wniosków.

Interesujące są badania mające na celu ocenę wpływu izoflawonów na częstość występowania raka sutka i endo-metrium. W badaniach na zwierzętach zaobserwowano 25-50% mniej nowotworów w grupie zwierząt karmionych soją w porównaniu do grupy kontrolnej. Niestety wyniki badań z udziałem ludzi nie potwierdzają w pełni tych obserwacji, chociaż sugerują ochronny wpływ izoflawonów (soi) na tkanki piersi.

Podobnie jak soja, także koniczyna czerwona (Trifolium pratense L.) jest przedmiotem szeregu badań klinicznych w kontekście łagodzenia objawów menopauzy. Sugeruje się jej zapobiegawcze działanie przeciw osteoporozie, miażdżycy czy obniżeniu zdolności poznawczych, jednak wyniki badań również nie są jednoznaczne.

Poza soją i koniczyną czerwoną bardzo cenną rośliną, bogatą w substancje aktywne (glikozydy triterpenowe, fla-wonoidy, kwasy aromatyczne) jest plu-skwica graniasta (Cimicifuga racemosa L.). Obok soi jest ona najczęściej badaną

1    wykorzystywaną substancją roślinną w celu łagodzenia objawów menopauzy. Najbardziej znanym i najszerzej przebadanym preparatem zawierającym wyciąg z kłącza tej rośliny jest lek o nazwie Remifemin stosowany w Niemczech już od 1940 r. (dostępny także w Polsce). Wyniki badań wskazują na skuteczne łagodzenie objawów menopauzy szczególnie uderzeń gorąca i wahań nastroju (rekomendowana dawka 40 mg/dzień), aczkolwiek mechanizm działania tego