1899518936

39

ROZWÓJ ORGANIZMU

informacje o przebiegu i kierunku rozwoju zarodka zaszyfrowane są w cytoplazmie jaja. Są one zapisane w formie specjalnego i charakterystycznego dla danego gatunku zwierząt rozmieszczenia różnych substancji.

Badania nad jajami zwierząt wykazały, że w dojrzałym jaju substancje takie jak żółtko, barwnik, a więc już nawet te, które można zobaczyć gołym okiem od zewnątrz jaja, oraz wiele innych składników komórki rozmieszczone są w charakterystyczny sposób. W jajach żaby, jak już wspominano, żółtko znajduje się w jednej półkuli, w półkuli wegetatywnej. Jest ono rozmieszczone w ten sposób, że najbardziej zagęszczone jest przy biegunie wegetatywnym i stopniowo w kierunku bieguna animalnego gęstość jego maleje. To stopniowe zagęszczanie się żółtka od jednego bieguna w kierunku drugiego nazywa się gradientem. Podobny gradient lecz w kierunku odwrotnym od bieguna animalnego ku wegetatywnemu wykazuje rozmieszczenie 'kwasu rybonukleinowego. Przez bieguny jaja można przeprowadzić kilka płaszczyzn symetrii, które odpowiadają późniejszym płaszczyznom symetrii ciała dorosłego osobnika. U płazów można w jaju wyróżnić przyszłą część grzbietową i brzuszną, oraz części boczne. Na przyszłej stronie grzbietowej w zapłodnionym jaju zaznacza się szara, pozbawiona barwnika przestrzeń. Sposób rozmieszczenia składników w cytoplazmie wpływa na dalszy rozwój zarodka. Jeżeli jajo zapłodnione podda się wirowaniu, to następuje w nim przemieszczenie się składników, układają się one wtedy według swego ciężaru właściwego, lżejsze podobnie jak śmietanka wypływają na biegun dośrodkowy. Takie wirowane jaja rozwijają się nienormalnie.

Rozmieszczenie składników w cytoplazmie jaja nierównomierne, ale planowe, pociąga za sobą to, że składniki te wchodzą w różnej ilości lub nie wchodzą wcale do powstających przez podział jaja komórek, tzw. blastomerów. Skutkiem tego blastomery różnią się między sobą składem i dalszymi możliwościami rozwojowymi. Różnice między blastomerami mogą się zaznaczać już po pierwszym podziale zygoty. Najczęściej jednak zróżnicowanie między blastomerami następuje później. Wtedy pierwsze blastomery są sobie równe, mają jednakowe możliwości rozwojowe. Z każdego z nich może rozwinąć się cały nowy zarodek, jeżeli w jakiś sposób oddzieli się je od siebie. Starsze blastomery nie są sobie równe pod względem swoich dalszych możliwości rozwojowych, są potencjalnie różne. Różnice te zaznaczają się tylko w składzie ich cytoplazmy, jądra komórkowe bowiem blastomerów mają zawsze takie same możliwości rozwojowe. Przeszczepienie jąder komórkowych z jednych blastomerów do drugich