1999020506

(5) KRONIKA 191

I stała się rzecz nadzwyczajna! Ten trzydziestotrzyletni Szwajcar udowodnił, że lepiej zrozumiał budowę Tatr i Pienin, których nigdy dotychczas nie widział, niż ich długoletni, wytrawny badacz! Historyczny ten już dziś w dziejach geologii pojedynek rozegrał się w dniach 11 — 17 sierpnia 1903 roku. Odbył się on na naszej ziemi między francuskim Szwajcarem a austriackim Niemcem, niestety bez czynnego udziału z naszej strony. Mieliśmy jednak przynajmniej świadków' i obserwatorów tej osobliwej chwili. Hyli nimi bardzo młodzi wówczas i początkujący geologowie: W. K u ź n i a r i M. Limanowski, na którym scena ta wywarła wstrząsające wrażenie. Opisał on ją wkrótce w płomiennym artykule p. t. „Wycieczka w Tatry i Pieniny'’ (Pamiętnik Tow. Tatrz., t. XXV, 1904) a ostatnio powrócił do niej we wspomnieniu jubileuszowym: „Maurycy Lugeon” (Wszechświat, 1937, Nr 8).

Koncepcja Lugeona znalazła kontynuatorów'. Z uczestników owej wycieczki Limanowski pisze: „Rzut oka na architekturą Karpat” (Kosmos, 1905), modyfikując poglądy Lugeona co do Tatr i Pienin oraz rozszerzając je na całe Karpaty. Również dawny przeciwnik, Uhlig nie oparł się sugestywnej sile Lugeona, lecz, przetrawiwszy w sobie kongresowy dyskusję, w wydanej w roku 1907 pracy p. t.: Ober die Tektonik der Karpathen”, staje całkowicie na stanowisku płaszczo-winowej teorii. A chociaż Limanowski i Uhlig różnią się w szczegółach, zarówno między sobą jak i od Lugeona, to jednak ich idee od niego biorą początek. Teoria płaszczowinowa została w Tatrach i Karpatach ugruntowana, a rok 1903 jest tu punktem zwrotnym.

Po wycieczce w Tatry i Pieniny Lugeon wziął czynny udział w obradach samego kongresu, wygłaszając odczyt o płaszczowinach Alp szwajcarskich. Wywołał on ożywioną polemikę, w której najwybitniejsi tektonicy ówcześni: Heim, Hang i Term i er stanęli po stronie Lugeona. W ten sposób zdobył on niejako szturmem światową sławę.

Niesposób w krótkim artykule omówić całokształt pracy naukowej Lugeona. Podnieśmy tylko najważniejsze momenty. Głównym jego dziełem późniejszych czasów są: „Les Hautes Alpes calcaires entre la Lizerne et la Kander\ na które składa się wielka mapa w skali 1 : 50,000 i tekst obejmujący 3 tomy, wydane w latach 1914, 1916 i 1918.

W „Przeglądzie Geograficznym” należy specjalnie podkreślić prace z zakresu geografii fizycznej, którą Lugeon wykłada obok geologii na uniwersytecie lozańskim. W latach 1898 — 1907 wydaje on, wspólnie z F. A. Forelem i E. Mu-retem, doroczne raporty o wahaniach lodowców alpejskich. Wiele prac poświęcił on morfologii Alp, z których specjalnie należy wyróżnić uwieńczone przez francuską Akademię Nauk: „Recherches sur 1'origine des rallees des Alpes occi-dentales” (1901), w których uwydatnił predyspozycję tektoniczną poprzecznych dolin alpejskich, oraz: „Sur la freąuence dans les Alpes de gorges epigenetiąues et sur Vexistence de barres calcaires de ąuelgues vallees suisses" (1901), gdzie przedstawił zasypanie i następnie powtórne wcięcie wielu dolin alpejskich. W pracy, wykonanej wspólnie z panią Je re m i n e, p. t.: „Les Bassins fermes des Alpes suisses” (1911) wykazał Lugeon, jak wielką rolę odgrywają w Alpach obszary bez powierzchniowego odpływu.

Z innych prac Lugeona wspomnimy jeszcze monografię: „Les sources ther-males de Loeche-les-Bains^9f (1912) o stosunkach hydrogeologicznych znanego zdrojowiska w kantonie Valais, tudzież szereg studiów, związanych z jego pracami praktycznymi, dotyczącymi budowy zapór wodnych, w której to dziedzinie stał